Żegnamy tych, którzy odeszli
W ostatnim roku odeszło wiele postaci, których wpływ na polską kulturę jest niepodważalny. Wspominamy ich sylwetki oraz ich dorobek.
Bożena Aksamit (15.11.1966 - 1.02.2019)
Dziennikarka, reportażystka. "Była dżokerem w talii kart – nieprzewidywalną zmienną" – mówił o niej Piotr Głuchowski, wraz z którym w 2016 roku zdobyła nagrodę MediaTory w kategorii DetonaTor. Studenckie jury doceniło ich odwagę i determinację w prowadzeniu śledztwa dotyczącego wykorzystywania seksualnego nastolatek w Trójmieście, opisanego w książce "Zatoka świń". Aksamit urodziła się na Dolnym Śląsku, ale ciągnęło ją na Wybrzeże. Po ukończeniu oceanografii fizycznej na Uniwersytecie Gdańskim zajęła się grafiką komputerową. Tak trafiła do "Gazety Wyborczej". "Batory. Gwiazdy, skandale i miłość na transatlantyku" był jej pierwszą książką. Ostatni i zarazem najgłośniejszy tekst Aksamit to reportaż traktujący o molestowaniu dzieci przez ks. Jankowskiego. Redakcyjni przyjaciele cenili jej bezpośredniość i pozytywną energię, czytelnicy – bezkompromisowość, zaangażowanie i rzetelność.
Reżyser filmowy i telewizyjny, scenarzysta, prozaik i tłumacz. Jego "Przesłuchanie" przeszło do klasyki polskiego kina, stając się jednym z najważniejszych filmów w całej jego historii. Antysystemowy obraz zrealizowany w okresie stanu wojennego na wiele lat trafił na cenzorskie półki, z których zdjęto go dopiero w 1989 roku. Kolportowane nielegalnie na kasetach VHS "Przesłuchanie" było jednym z najgłośniejszych „nieistniejących” filmów nakręconych nad Wisłą, a po politycznym przełomie 1989 roku zdobywało nagrody na festiwalach w Gdyni i Cannes.
"Utarło się, że jestem specjalistą od esbeków i tajnych służb" – mówił po latach reżyser, który o mechanizmach władzy i psychologicznym uwikłaniu w komunizm mówił także w swych ostatnich filmach: "Układzie zamkniętym" oraz "Zaćmie".
Andrzej Buszewicz (29.08.1934 - 18.08.2019)
Aktor i reżyser, profesor sztuk teatralnych, przed ponad 40 lat związany z Narodowym Starym Teatrem im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie. Wcześniej, w latach 1953-55 występował z Teatrze Lalki i Aktora "Baj Pomorski" w Toruniu. Był dobrze znany widzom produkcji na mały ekran, występował w spektaklach telewizyjnych i serialach fabularnych. Współpracował z Andrzejem Wajdą przy jego kultowym "Z biegiem lat, z biegiem dni...", siedmiogodzinnym spektaklu przeniesionym jako serial do telewizji. W teatrze występował m.in. u Konrada Swinarskiego, Krystiana Lupy, Tadeusza Bradeckiego i Mikołaja Grabowskiego.
Artysta wizualny, scenograf, a przede wszystkim ilustrator książek dla dzieci, na których wychowały się pokolenia Polaków. Na przekór technicznym niedoborom PRL-u projektował każdy najmniejszy element książki - od okładki po ostatnią kropkę w tekście.
Malarz, rzeźbiarz, artysta konceptualny, jeden z filarów neoawangardy wrocławskiej. Uczestniczył w niemal wszystkich plenerach i sympozjach, na których rodziła się polska sztuka konceptualna. Od końca lat 60. zainteresowany głównie problematyką światła i barwy, którą traktował jednocześnie z naukową wnikliwością i niezwykłą formalną wrażliwością.
Leszek Elektorowicz (29.05.1924 - 18.09.2019)
Poeta, prozaik, eseista, tłumacz. Urodził się jako Lesław Witeszczak we Lwowie. W czasie wojny był żołnierzem Armii Krajowej i karmicielem wszy w Instytucie prof. Weigla. Studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim, a w czasach, gdy w literaturze nakazano socrealizm, pracował w bibliotece UJ oraz w Polskim Wydawnictwie Muzycznym, powstrzymując się od publikowania. Z "Życia Literackiego" wyrzucono go po krytyce Władysława Machejka, teatr "Bagatela" musiał opuścić za list w obronie strajkujących robotników w Radomiu '76. W stanie wojennym jego utwory zostały zakazane. Był współzałożycielem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, a rodzimą poezję przybliżał studentom na uniwersytetach amerykańskich (m.in. w Iowa, Berkeley, Teksasie). Otrzymał Złoty Krzyż Zasługi, Złoty Medal "Gloria Artis", Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski oraz kilka nominacji i nagród literackich. Jego wiersze i opowiadania były tłumaczone na angielski, francuski, czeski, niemiecki i hebrajski. Ostatni tomik poezji okazał się proroczy: "Ścieżka do Królestwa" traktuje o śmierci i nadziei spotkania z Bogiem.
Za jego sprawą każdy Polak i Polka ma na co dzień kontakt z doskonałej jakości projektowaniem graficznym. Andrzej Heidrich od lat 70. projektował polskie pieniądze: najpierw serie z wizerunkami słynnych bohaterów narodowych, później – z porterami królów. Każdy z wzorów banknotu – to ręczny rysunek, w którym walor estetyczny musi się łączyć z szeregiem regulacji, mających zabezpieczać dzieło przed fałszerstwem. Poza złotówkami Andrzej Heidrich tworzył okładki książek (przez całe dekady był odpowiedzialny za wygląd książek w Czytelniku), znaczki pocztowe czy wzory ważnych dokumentów, np. polskich paszportów.
Zbigniew Horbowy (28.10.1935 - 17.06.2019)
Najsłynniejszy projektant szkła użytkowego w historii polskiego designu, znany zarówno rodzimym miłośnikom projektowania z PRL, jak i międzynarodowym kolekcjonerom i muzealnikom. Twórca wykorzystującej spienioną szklaną powierzchnię technologii "antico" i wieloletni wykładowca Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu.
Maria Iwaszkiewicz (22.02.1924 - 23.03.2019)
Pisarka, felietonistka, kronikarka polskiej kultury jedzenia. Rodzinne Stawisko opisała w książce "Z pamięci". Przed wojną uczyła się w Brukseli, Warszawie i Milanówku. Maturę zdała na tajnych kompletach, a następnie rozpoczęła konspiracyjne studia archeologiczne. Była asystentką montażysty, redaktorką Spółdzielni Wydawniczej "Czytelnik", kierowniczką kawiarni, trzykrotną mężatką. O związkach literatury z kuchnią wiedziała wszystko. Nie lubiła książek, w których nie było słowa o tym, co bohaterowie jedli ("Ojciec zawsze o tym pisał!"). Jest autorką m.in. "Gawędy o jedzeniu", "Kuchni Iwaszkiewiczów", a wspólnie z pierwszym mężem Stanisławem Włodkiem zgłębiła tajniki kuchni francuskiej, rosyjskiej, węgierskiej i włoskiej. Zgodnie z wolą ojca zaopiekowała się spuścizną po rodzicach, inicjując utworzenie Muzeum im. Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów w Stawisku.
Wiktor Jędrzejec (8.07.1961 - 20.07.2019)
Grafik i wykładowca warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, karierę pedagogiczną rozpoczął u boku Waldemara Świerzego. Jako grafik przez ponad ćwierć wieku związany z PIW-em, współpracował także z szeregiem innych oficyn i czasopism.
Ryszard Kaja (16.01.1962 - 7.04.2019)
Ryszard Kaja projektował plakaty, tworzył teatralne scenografie, był też malarzem. Choć jego zawodowa i artystyczna kariera trwała nieprzerwanie od końca lat 80., prawdziwy rozgłos przyniosła mu seria plakatów poświęconych Polsce. Grafik w lakonicznej, prostej, często zabawnej i przede wszystkim dla każdego zrozumiałej formie przedstawił polskie miasta i regiony. Seria „Plakat – Polska” reprodukowana w tysiącach egzemplarzy, dystrybuowana także jako pocztówki, opracowana została w wielu różnych technikach graficznych, stając się dowodem na techniczną biegłość autora oraz jego niezwykły talent do tworzenia lapidarnych, a zarazem nasyconych treścią obrazów.
Wybitny aktor teatralny i filmowy z niepowtarzalną vis comica. Niezapomniany artysta kabaretowy – występował w słynnym kabarecie Dudek oraz w kabarecie Olgi Lipińskiej. Zapisał się w pamięci widzów przede wszystkim jako aktor filmowy i telewizyjny, współpracował ze Stanisławem Bareją przy jego kultowych obrazach ("Poszukiwany, poszukiwana", "Nie ma róży bez ognia" czy "Brunet wieczorową porą"). Miał w biografii także wiele kreacji teatralnych, które stworzył jako członek takich zespołów, jak Teatr Polski i Teatr Narodowy w Warszawie, Teatr Nowy w Łodzi czy stołeczny komediowy Teatr Kwadrat. Występował w spektaklach Zygmunta Hübnera, Andrzeja Munka, Kazimierza Dejmka czy Adama Hanuszkiewicza. Został odznaczony wieloma wyróżnieniami, w tym m.in. Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi dla kultury polskiej. Agnieszka Osiecka określiła go jako "zmarnowanego Chaplina polskiego kina".
Najczulszy prześmiewca polskiego kina, którego specjalnością było – jak pisał Tadeusz Lubelski - "odnajdywanie śladów poezji w tandecie peerelowskiej codzienności". W swych komediach ożywiał świat pokraczny i nieco żałosny, ale jednocześnie bardzo bliski i doskonale znany jego publiczności. W takich filmach jak "Dziewczyny do wzięcia" czy "Czy jest tu panna na wydaniu?" z czułością mówił o polskiej prowincji, śmiejąc się z PRL-owskiej rzeczywistości, ale nie szydząc z jej mieszkańców.
Czerpiąc z dokumentu i czeskiego kina sprzed 1968 roku, stworzył swój własny, niepowtarzalny styl. Także po latach zachwycał publiczność dystansem i autoironią, której ostatnim zapisem stał się film "Jak pies z kotem" - tragikomedia o chorobie i śmierci jego brata Andrzeja.
Fotograf i krytyk fotografii od 1989 mieszkający w Paryżu. Reprezentant nurtów fotografii elementarnej i fotografii czystej, eksperymentował z technikami poddając refleksji samo medium fotografii, a wnikliwą obserwację rzeczywistości łączył z nastrojowością czarno-białej fotografii srebrowej.
Leopold Kozłowski (26.11.1918 - 12.03.2019)
Urodzony w Przemyślanach na Ukrainie, pianista i kompozytor nazywany był "ostatnim klezmerem Galicji". Jego wujem był Naftule Brandwein, jeden z najsłynniejszych muzyków klezmerskich w USA. Po wojnie kierował wojskowymi zespołami muzycznymi, był pierwszym kierownikiem muzycznym Festiwalu w Kołobrzegu. W 1968 wskutek antysemickich czystek w wojsku został przeniesiony do rezerwy. W latach 70. został kierownikiem muzycznym Teatru Żydowskiego w Warszawie i cygańskiego zespołu Roma. Skomponował muzykę do "Austerii" w reżyserii Jerzego Kawalerowicza, był konsultantem muzyki gettowej przy filmie "Lista Schindlera" Stevena Spielberga, w którym również występował. Był blisko związany z Festiwalem Kultury Żydowskiej w Krakowie.
Władysław Krupka (1926 - 2.09.2019)
Scenarzysta komiksowy, który do życia powołał Kapitana Żbika. PRL-owska odpowiedź na agenta 007 powstała, gdy pracujący w Milicji Obywatelskiej Krupka dostał za zadanie wypromowanie MO wśród młodzieży. Na emeryturze zajmował się także pisaniem powieści kryminalnych pod pseudonimem Władysław Krupiński. Wkrótce Wojciech Kościelniak przeniesie kultowy komiks na deski warszawskiego Teatru Syrena.
Był piewcą śląskiej tradycji i racjonalistą drwiącym z narodowej mitomanii. Z ironią wadził się z romantyzmem Szkoły Polskiej i krytykował PRL-owską rzeczywistość. Inscenizatorski talent i intelektualna precyzja uczyniły go jednym z najwybitniejszych twórców w historii polskiego kina oraz Teatru Telewizji.
Związany z rodzinnym Śląskiem, to jemu poświęcił swe najgłośniejsze filmy, w tym znakomitą trylogię, na którą złożyły się "Sól ziemi czarnej", "Perła w koronie" i "Paciorki jednego różańca". Swą małą ojczyznę reprezentował również jako senator i poseł na Sejm.
Lasota była projektantką, w której twórczości przeplatały się praktyka z artyzmem. Lasota tworzyła przedmioty użytkowe jednocześnie dające się zakwalifikować jako obiekty ze świata sztuk wizualnych. Autorka łączyła w swoich pracach elementy osobistych przeżyć, nostalgię, refleksję na temat relacji międzyludzkich czy kobiecości. Pod koniec życia, zmagając się ciężką chorobą, zaangażowała się w ruch mający na celu wprowadzenie do polskiej medycyny nowych metod leczenia nowotworów.
Malarz, rysownik, poeta. Uczestniczył w najważniejszych pokazach powojennej sztuki polskiej, takich jak pierwszy plener w Osiekach, choć ze swoim lirycznym i erudycyjnym malarstwem, bliskim ducha surrealizmu, pozostawał zawsze na poboczu awangardowych ruchów.
Eimuntas Nekrošius (21.11.1952 - 20.11.2018)
Wybitny litewski reżyser związany z polską kulturą, przede wszystkim z Teatrem Narodowym w Warszawie. Po raz pierwszy pracował w Polsce w 1986 roku, kiedy prezentował swoją pracę w Warszawie i Krakowie. Marzył o wyreżyserowaniu "Dziadów" Adama Mickiewicza. W 2016 roku spełnił swoje marzenie, uświetniając monumentalnym przedstawieniem obchody 250-lecia istnienia Teatru Narodowego. Dwa lata później zrealizował kolejny ważny polski tekst - "Ślub" Witolda Gombrowicza. Był jedynym niepochodzącym z Polski reżyserem wyróżnionym (dwukrotnie) prestiżową Nagrodą im. Konrada Swinarskiego przyznawaną przez Miesięcznik Teatr. "Tracimy szansę czytania wielkiej literatury", mówił dyrektor Teatru Narodowego Jan Englert w rozmowie dla Culture.pl.
Architekt - indywidualista o bardzo duchowym podejściu do projektowania. Mimo że karierę zaczynał w tyskim Miastoprojekcie, do historii przeszedł jako autor wyjątkowych kościołów. Niemczyk do mistrzostwa opanował sztukę łączenia wzorów z przeszłości i budowlanych tradycji ze współczesnymi formami, a bryły uzupełniał nasyconym symbolicznymi treściami detalem. W kraju, w którym nowoczesna architektura sakralna nie cieszy się dobrą opinią, zbudował kościoły, które zachwycają wszystkich.
Warren Niesłuchowski (11.10.1946 - 17.06.2019)
Niezależny kurator, tłumacz, językoznawca, przyjaciel artystów na wszystkich kontynentach. Urodzony w Niemczech w 1946 roku Niesłuchowski w dzieciństwie wraz z rodziną przemieszczał się z konieczności, w dorosłym życiu został nomadą z wyboru – zmarł w Nowym Jorku.
Aktor, reżyser teatralny i operowy, wykładowca, teoretyk opery. Jako jedyny artysta na świecie wystawił komplet dzieł operowych Wolfganga Amadeusa Mozarta. W czasie PRL był zaangażowany w działalność opozycji demokratycznej. Uczestniczył w demonstracjach przeciwko zdjęciu z repertuaru Teatru Narodowego "Dziadów" Adama Mickiewicza w reżyserii Kazimierza Dejmka. Na początku drogi twórczej inspirowały go działania Jerzego Grotowskiego, z którym zdarzało mu się współpracować, chociaż nigdy nie został członkiem jego zespołu. Peryt wystawiał dzieła Mozarta w Polsce, Austrii, Niemczech, Hiszpanii, Holandii, Norwegii, Szwajcarii, Włoszech, Francji, Szwecji, Danii, Norwegii, Egipcie, Turcji, Libanie, Japonii i Emiratach Arabskich. Został pochowany w Panteonie Wielkich Polaków w Świątyni Opatrzności Bożej.
Andrzej Polkowski (5.09.1939 - 5.09.2019)
Pisarz, archeolog. Był czarodziejem wśród tłumaczy. Doskonale wyczuwał kruchość i wieloznaczność słowa. Czytać uczył się na Tuwimie. Wielokrotnie słysząc z ust matki "Lokomotywę", zapamiętał ją i zaczął samodzielnie dobierać zgłoski do liter. Ojczym, anglista, tłumaczył mu na żywo powieści C.S. Lewisa – kilkadziesiąt lat później Polkowski przełożył "Opowieści z Narnii". Zanim został zawodowym tłumaczem (ponad 100 przekładów), miał na koncie publikacje o tematyce teologicznej i filozoficznej, translacje dokumentów kościelnych (m.in. homilie Jana Pawła II) i biografię swojego mistrza – Teilharda de Chardin. Zasłynął jednak z "mugoli", "ulicy Pokątnej" i innych lingwistycznych smaczków zawartych w cyklu książek o Harrym Potterze. W miesięczniku "Znak" przekonywał: "Tłumaczenie też jest rodzajem twórczości, podobnie jak każde pisanie jest rodzajem tłumaczenia z języka nie do końca słownie sformułowanych myśli, uczuć, wizji".
Jan Purzycki (20.06.1948 - 20.08.2019)
Scenarzysta filmowy i telewizyjny, którego droga do kina była długa, kręta i bardzo ciekawa. Pracował w biurze projektów i w stadninie koni, bywał elektrykiem, wykładowcą, urzędnikiem państwowym, szefem TVP i doradcą do spraw wizerunku politycznego. Do historii polskiego kina przeszedł jako twórca znakomicie wykorzystujący schematy kina popularnego: napisany przez niego "Wielki Szu" przyciągnął do kin ponad 2 miliony widzów, a sensacyjny "Piłkarski poker" zrealizowany z Januszem Zaorskim stał się jednym z kultowych obrazów swojej epoki.
Natalia Rolleczek (16.02.1919 - 8.07.2019)
Autorka książek dla dzieci i młodzieży, dramatopisarka. Zarzekała się, że nigdy nie napisze pamiętników, bo "nie handluje się intymnością". Należała do Armii Krajowej, przyjaźniła się z Karolem Wojtyłą. Sławę zdobyła autobiograficzną powieścią "Drewniany różaniec" – rok po publikacji włączoną do kanonu lektur szkolnych. Opisała w niej pobyt w sierocińcu prowadzonym przez siostry felicjanki: biedę, ciężką pracę fizyczną, bezwzględne posłuszeństwo. Powieść zekranizowali Ewa i Czesław Petelscy w 1964 roku – Rolleczek zagrała w filmie samą siebie. Później pisała książki dla swoich synów, ale jej miłością pozostała historia starożytna. "Kochana rodzinka i ja" została uznana przez czytelników "Płomyka" najpopularniejszą książką dla młodzieży. Zaprzyjaźnione bibliotekarki przekonywały autorkę, że jej "Selene, córka Kleopatry" nigdy nie stoi na półce.
Malarz i grafik, przez wiele lat jako profesor związany z warszawską Akademią Sztuk Pięknych. Debiutował w latach 60. jako członek Grupy Realistów i formule zaangażowanego, komentującego współczesność malarstwa realistycznego pozostał wierny do końca, dopełniając ją rozwiązaniami rodem z pop artu.
Kompozytor, muzykolog, dramaturg, grafik i pedagog. Wyróżniały go niezwykle rozległe zainteresowania twórcze, awangardowa postawa i kontrowersyjne poglądy estetyczne. Jako kompozytor wyróżniał się nowatorstwem warsztatu i śmiałością w eksperymentowaniu z nowymi formami, gatunkami i rodzajami muzyki. Jako jeden z pierwszych twórców polskich zajął się muzyką elektroniczną, w 1965 roku podjął współpracę ze Studiem Eksperymentalnym Polskiego Radia w Warszawie. Tam powstała jego najważniejsze kompozycja elektroniczna: ”Symfonia: Muzyka elektroniczna”, która do dzisiaj reinterpretowana jest przez kolejne pokolenia twórców. Napisał około 550 utworów muzycznych, w 23 różnych gatunkach, wiele z nich dopiero czeka na wykonawcę. Jest także autorem ponad 40 sztuk teatralnych (kilka z nich wyreżyserował), które zostały przetłumaczone na 17 języków.
Izabela Skrybant-Dziewiątkowska (28.05.1938 - 1.05.2019)
Wokalistka jednego z najdłużej (obok Trubadurów) istniejących polskich zespołów – Tercetu Egzotycznego. Założyła go w 1963 roku wraz z mężem, Zbigniewiem Dziewiątkowskim, występowała w nim przez 56 lat. Wcześniej była solistką Operetki Wrocławskiej, zagrała też małą rolę w “Rękopisie znalezionym w Saragossie” Wojciecha Jerzego Hasa. Tercet był swoistym fenomenem kulturowym: ich polska wersja muzyki latino była uważana za symbol kiczu i konsekwentnie ignorowana przez krytyków, co nie przeszkodziło zespołowi w odniesieniu dużego sukcesu komercyjnego. Szczególną popularnością cieszyli się wśród Polonii: zespół koncertował wszędzie tam, gdzie dziejowe zawieruchy przywiały ludzi z nazwiskami kończącymi się na –ski (w samych tylko Stanach Zjednoczonych zagrali 49 tras koncertowych). To, zdaje się, jedyny polski zespół, który doczekał się własnego muzeum (Muzeum Tercetu Egzotycznego powstało w 2014 roku w Lubiniu koło Kościana).
Operatorski geniusz i wolny duch polskiego kina. Współpracownik Wajdy, Polańskiego, Zanussiego, Żuławskiego, Skolimowskiego i Hasa. Był jednym z ojców polskiej szkoły operatorskiej i zarazem jej czołowym przedstawicielem.
W młodości grał na perkusji i puzonie w zespole jazzowym Melomani, a muzyczne doświadczenia wykorzystywał później w kinie, traktując filmowe rzemiosło jako narzędzie improwizacji i eksperymentu.
Był nestorem filmowego rodu Sobocińskich: ojcem ś.p. Piotra Sobocińskiego i dziadkiem operatorów Piotra Sobocińskiego jr. i Michała Sobocińskiego oraz aktorki Marii Sobocińskiej.
Zajmował się grafiką projektową (plakaty, okładki płyt, projekty książek), ilustracją, fotografią, wystawiennictwem, a także rysunkiem satyrycznym. Zaprojektował okładki do najsłynniejszych płyt z serii Polish Jazz, m.in. do "Astigmatic. The Music of Komeda". Odpowiadał też za design albumów The Clash, Eltona Johna i Judas Priest. Wśród instytucji, które na przestrzeni lat podjęły współpracę z artystą, znalazły się m.in. liczne teatry, Polskie Nagrania, Wydawnictwa Artystyczno-Graficzne, Krajowa Agencja Wydawnicza, Polskie Stowarzyszenie Jazzowe, Instytut Adama Mickiewicza, Instytut Fryderyka Chopina czy Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik, której był kierownikiem artystycznym w latach 1994-1996.
Romuald Szejd (07.04.1938 - 03.09.2019)
Aktor i reżyser, założyciel i wieloletni dyrektor pierwszego polskiego teatru impresaryjnego Teatr Scena Prezentacje w Warszawie. Instytucję prowadził przez 37 lat, w trakcie których wyreżyserował ponad sto przedstawień. Jako aktor filmowy współpracował m.in. z Krzysztofem Zanussim i Robertem Glińskim. Został odznaczony szeregiem wyróżnień, m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski i Srebrnym Medalem "Zasłużony Kulturze Gloria Artis". "Reprezentował to, co w tej chwili jest w zaniku: klasę, inteligencję, wielką kulturę i kindersztubę", wspominała go w Polskim Radio aktorka Magdalena Zawadzka.
Syntetyczne ujęcie, opływowe, miękko kształtowane formy, subtelne kolory, nieco abstrakcyjne wzory – to cechy wyróżniające projekty Lubomira Tomaszewskiego. Twórca studiował jednocześnie architekturę i rzeźbę, ale dużą część życia poświęcił projektowaniu porcelanowej rzeźby kameralnej. "Kura", "Kogut", "Chart", "Kruk", "Wielbłąd", "Śpiewaczka", "Dama z lustrem", "Arabka" – to jego prace, produkowane m.in. przez słynną fabrykę porcelany w Ćmielowie. Tomaszewski (i grono innych projektantów, w latach 60. pracujących dla licznych polskich fabryk porcelany) wzniósł pojęcie „bibelotu” na wyższy poziom, pokazując, że ustawiony na półce ceramiczny, dekoracyjny drobiazg może być małym dziełem sztuki.
Mieczysław Tomaszewski (17.11.1921 - 14.01.2019)
Muzykolog i teoretyk muzyki, profesor Akademii Muzycznej w Krakowie oraz wieloletni Dyrektor - Redaktor Naczelny Polskiego Wydawnictwa Muzycznego. Był inicjatorem największych przedsięwzięć edytorskich PWM m.in. Encyklopedii muzycznej PWM, serii "Muzyka Viva" i "Biblioteki Małych Partytur". Autor licznych publikacji z obszaru teorii i historii muzyki XIX i XX wieku, w szczególności liryki romantycznej, muzyki polskiej i chopinologii, choć w wywiadzie dla nas sam przyznawał, że i przed nim Chopin ma jeszcze wiele tajemnic.
Po II wojnie światowej organizował życie muzyczne Bydgoszczy, w 1948 roku powierzono mu organizację Roku Chopinowskiego na Pomorzu i Kujawach. Efektem jego pracy było 250 koncertów symfonicznych i kameralnych na Pomorzu. Koncertom towarzyszyły prelekcje wygłaszane m.in. przez Jarosława Iwaszkiewicza, Zygmunta Mycielskiego i jego samego.
Rafał Urbacki (9.12.1984 - 22.05.2019)
Choreograf, performer i tancerz alternatywny, jako osoba zmagająca się z miopatią (zaburzeniem funkcjonowania mięśni) przez 11 lat poruszał się na wózku inwalidzkim, następnie - czerpiąc m.in. z tańca współczesnego - opracował autorską metodę ruchu. Studiował reżyserię teatralną, wiedzę o teatrze i kulturoznawstwo. Wszechstronne wykształcenie szło w parze z charakterem jego twórczości: realizował projekty interdyscyplinarne, wykłady performatywne, wydarzenia na pograniczu performansu i debaty tożsamościowej. Angażował się w pracę z lokalnymi społecznościami, badał kwestie odmienności i wykluczenia. Był autorem m.in. choreodokumentu "Jaram się" o sytuacji hutników, kabaretu społecznego "Bloki i familoki" mówiącego o przemianach społeczności Katowic, czy performansu "Gatunki chronione" z udziałem osób o alternatywnej motoryce. Jedną z najważniejszych prac Urbackiego był wykład performatywny "Mt 9,7 [On wstał i poszedł do domu]", w którym dokonał coming outu jako osoba homoseksualna. W teatrze współpracował m.in. z Moniką Strzępką, Katarzyną Kalwat i Radkiem Rychcikiem.
Wanda Warska (28.04.1932 - 6.07.2019)
Legenda poetyckiej piosenki i jazzu. Związana z Piwnicą pod Baranami w Krakowie i założoną wraz z mężem, Andrzejem Kurylewiczem, Piwnicą Artystyczną w Warszawie. Jej najpopularniejsze utwory to m. in.: "Oczy masz niebiesko-zielone", "W Weronie", "Szukaj mnie". Do historii przeszła jej wokaliza z "Pociągu" Jerzego Kawalerowicza, można usłyszeć ją także w filmie "Wszystko na sprzedaż" Andrzeja Wajdy. Główna interpretatorka utworów skomponowanych przez jej męża. Koncertowa także za granicą, m. in. w Austrii, NRD, RFN, Francji, Jugosławii, Danii, Szwecji, na Węgrzech oraz na Kubie i w Wenezueli. Zajmowała się również malarstwem, miała ponad dwadzieścia indywidualnych wystaw.
Piotr Woźniak-Starak (10.07.1980 - 18.08.2019)
Producent filmowy wyznaczający nowe standardy rodzimego kina popularnego. Był profesjonalistą przekonanym, że możliwe jest łączenie wysokiej artystycznej jakości z komercyjnym potencjałem. To on stał za sukcesem "Bogów" Łukasza Palkowskiego i "Sztuki kochania" Marii Sadowskiej.
W polskim kinie, które lubi lekceważyć masową publiczność, on traktował ją z szacunkiem, dbając o jakość literacką i realizacyjną produkowanych przez siebie filmów. "Ukryta gra", zimnowojenny dramat szpiegowski będący ostatnim obrazem w dorobku Woźniaka-Staraka, jest dowodem tego, jak wielką stratę poniosło polskie kino wraz z tragiczną śmiercią młodego producenta.
Jerzy Wójcik (12.09.1930 - 4.04.2019)
Mistrz sztuki operatorskiej i reżyser filmowy. Jest autorem najsłynniejszych kadrów w historii polskiego kina: to on filmował śmierć Maćka Chełmickiego w "Popiele i diamencie" Wajdy i pożar Wołmontowicz w "Potopie" Hoffmana, to on zachwycał rozmachem "Faraona" Kawalerowicza, a w "Matce Joannie od Aniołów" udowadniał, że kolor może budować symboliczne znaczenia.
Był filozofem kina, szukającym w nim głębszych sensów. Swoje przemyślenia na temat sztuki zapisał w tomie esejów "Labirynt światła". Jako wykładowca akademicki przez dekady oprowadzał studentów po owym labiryncie, stając się drogowskazem dla kilku pokoleń polskich operatorów.
[{"nid":"5683","uuid":"da15b540-7f7e-4039-a960-27f5d6f47365","type":"article","langcode":"pl","field_event_date":"","title":"Jak by\u0107 autorem - w kinie?","field_introduction":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. Wyj\u0105tki te by\u0142y rzadkie w przesz\u0142o\u015bci, dzi\u015b s\u0105 nieco cz\u0119stsze, ale i dobrych film\u00f3w dzi\u015b mniej ni\u017c to kiedy\u015b bywa\u0142o.","field_summary":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. ","topics_data":"a:2:{i:0;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259606\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:5:\u0022#film\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:11:\u0022\/temat\/film\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}i:1;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259644\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:8:\u0022#culture\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:14:\u0022\/temat\/culture\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}}","field_cover_display":"default","image_title":"","image_alt":"","image_360_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/360_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=dDrSUPHB","image_260_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/260_auto_cover\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=X4Lh2eRO","image_560_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/560_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=J0lQPp1U","image_860_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/860_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=sh3wvsAS","image_1160_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/1160_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=9irS4_Jn","field_video_media":"","field_media_video_file":"","field_media_video_embed":"","field_gallery_pictures":"","field_duration":"","cover_height":"266","cover_width":"470","cover_ratio_percent":"56.5957","path":"pl\/node\/5683","path_node":"\/pl\/node\/5683"}]