Choć dziś kojarzony jest jako autor oscarowych fabuł – "Idy" oraz "Zimnej wojny", filmowa droga Pawła Pawlikowskiego miała swój początek w brytyjskim dokumencie. Jako młody twórca, imigrant zza żelaznej kurtyny, Pawlikowski od początku kariery ciążył ku Wschodowi. W roku 1990 dla BBC nakręcił "Z Moskwy do Pietuszek z Wieniediktem Jerofiejewem", a do Rosji wrócił przy okazji następnego filmu, fenomenalnych "Podróży Dostojewskiego", komedii dokumentalnej o prawnuku wielkiego pisarza, który na zaproszenie niemieckich intelektualistów przyjeżdża do RFN, by wziąć udział w sympozjum poświęconemu słynnemu pradziadkowi, choć prawdziwym celem Dimitrija jest zakup wymarzonego, używanego mercedesa.
Wyróżniony przez Europejską Akademię Filmową obraz Pawlikowskiego stał się przepustką do kolejnych śmiałych przedsięwzięć na polu dokumentu. To dzięki niemu Pawlikowski mógł zrealizować "Serbski epos", jeden z najlepszych filmów poświęconych wojnie na Bałkanach.
Pawlikowski opowiadał w nim o pułapkach patriotycznych narracji i okrucieństwie, do którego prowadzić może wiara w narodowe mity. Zrealizowany w 1992 roku podczas serbskiego oblężenia Sarajewa film Pawlikowskiego nie był relacją z wojennych wydarzeń, ale intelektualno-artystycznym esejem o źródłach przemocy. Jego bohaterem był Radovan Karadžić, serbski polityk, poeta i zbrodniarz wojenny w jednej osobie. U Pawlikowskiego stawał się postacią-symbolem, nosicielem i twórcą narodowych mitów, groźnym i zarazem groteskowo śmiesznym.
"Chciałem pokazać narodową mitomanię, ale nie po to, by kompletnie ją krytykować, ale żeby udowodnić, że ona wszystkich nas dotyczy" – mówił Pawlikowski w rozmowie z Michałem Chacińskim z TVP Kultura.
Ironiczny dystans i groteskowa formuła "Serbskiego eposu" ściągnęła na Pawlikowskiego zarzuty o relatywizowanie zbrodni wojennych i ocieplanie wizerunku Karadžića, zmuszając włodarzy BBC do tego, by premierę filmu poprzedzić debatą o sytuacji na Bałkanach i intencjach przyświecających autorowi filmu.
"Nastazja" (1994) – Wajda czyta Dostojewskiego po japońsku