Powojenni uczniowie Wielkiej Nadii
Druga wojna światowa i powstanie PRL nie przerwało kompozytorskiej fascynacji Francją. Wspomniana już Nadia Boulanger - jedna z najbardziej wpływowych osób w historii muzyki XX wieku, która wykształciła m.in. Astora Piazzollę, Johna Eliota Gardinera, Philipa Glassa i Pierre'a Henry'ego - odcisnęła także piętno na polskiej muzyce. Studiowało u niej kilkudziesięciu polskich kompozytorów i kompozytorek. Wykładała w Conservatoire Américain w Fontainebleau, 60 km pod Paryżem. Nie sposób wymienić jej wszystkich uczniów, ale do najbardziej znanych należą: Andrzej Czajkowski, Wojciech Kilar, Zygmunt Krauze, Krzysztof Meyer, Marta Ptaszyńska, Stanisław Skrowaczewski, Antoni Wit, Grażyna Pstrokońska-Nawratil, Kazimierz Serocki i Witold Szalonek.
Wojciech Kilar dedykował jej utwór "Riff 62", w "Générique" nawiązał do paryskiego życia, "zainspirowany zjawiskiem komunikacyjnego korka na ulicach Paryża, w którym wszyscy bez przerwy trąbią". W wywiadzie w 1960 roku dla "Ruchu Muzycznego" pisał:
Fascynujące są lekcje kompozycji z Nadią, które w niczym nie przypominają tego, co zwykliśmy pod tym mianem rozumieć. Są to jakieś rozmowy, dyskusje na tematy często pozornie odległe i oderwane, chwilami o charakterze wręcz towarzyskim. Każde ich słowo zmierza jednakże w zadziwiający, logiczny sposób do najściślejszych spraw sztuki. Zresztą wielu byłych jej uczniów – dziś już dojrzałych kompozytorów – potwierdzało wielokrotnie to niesłychane wyczucie, dyskrecję i takt w podejściu do każdego z osobna.
Jednym z łączników pomiędzy francuską i polską kulturą muzyczną jest Elżbieta Sikora, która od 1968 roku związana jest ze stolicą Francji. Dzisiaj artyści są mobilni, coraz rzadziej wiążą się z jednym ośrodkiem. Lubią zmieniać miejsca zamieszkania, poszukują programów rezydencyjnych we wszystkich częściach świata. Paryż nie przyciąga już tak bardzo jak 100 lat temu, ale z pewnością wielu polskich kompozytorów jeszcze nieraz zasili paryskie konserwatoria. Czy doczekamy się kolejnego Chopina, nie wiadomo. Bo czy w XXI wieku na pewno go potrzebujemy?
Źródła: Tad Szulc, "Chopin w Paryżu", Warszawa 1999; Ryszard Przybylski, "Cień jaskółki. Esej o myślach Chopina", Kraków 2009; Listy Chopina udostępnione przez Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, https://pl.chopin.nifc.pl/chopin/letters/search; "Muzyka polska za granicą" tom 1 i 2, red. Beata Bolesławska-Lewandowska i Jolanta Guzy-Pasiak, Warszawa 2019; Wojciech Wendland, "W 89 lat dookoła świata. Aleksander Tansman u źródeł kultury i tożsamości", Łódź 2013