Twórcy projektu "12 filmów na 120-lecie kina" zainspirowali się ankietą organizowaną przez branżowy brytyjski magazyn Sight & Sound od 1952 r. Ankietowani zostali poproszeni o wskazanie 12 tytułów "Najlepszych światowych filmów" oraz 12 tytułów "Najlepszych filmów polskich". Chodziło o subiektywne wybory – w zaproszeniu do wypełnienia ankiety napisano:
dla celów naszego projektu za najistotniejszy przyjmujemy osobisty punkt widzenia; nie pytamy o najważniejsze filmy w historii kina, ale właśnie o filmy najlepsze Pana/Pani zdaniem. Idealnie byłoby, gdyby udało się wymazać z pamięci wszelkie powstałe już rankingi arcydzieł i akademickie podziały na mistrzów i outsiderów – jesteśmy ciekawi, na ile ustalone kanony sprawdzają się współcześnie, na ile zaś podlegają modyfikacji.
Na ankiety odpowiedziało 279 osób. Wśród reżyserów filmowych: Filip Bajon, Andrzej Barański, Jacek Bromski, Piotr Dumała, Robert Gliński, Jerzy Hoffman, Agnieszka Holland, Janusz Kijowski, Borys Lankosz, Magdalena Łazarkiewicz, Juliusz Machulski, Janusz Majewski, Lech Majewski, Piotr Szulkin, Mariusz Wilczyński, Krzysztof Zanussi, Janusz Zaorski i Maria Zmarz-Koczanowicz; wśród aktorów: Jerzy Stuhr, Wiktor Zborowski, Małgorzata Zajączkowska i Antoni Królikowski; wśród scenarzystów: Andrzej Bart, Józef Hen, Wojciech Tomczyk, Piotr Wojciechowski; wśród scenografów: Ewa Braun, Allan Starski; wśród autorów zdjęć filmowych: Jolanta Dylewska, Ryszard Lenczewski, Paweł Śmietanka, Arkadiusz Tomiak, Łukasz Żal; wśród kompozytorów: Jan Kanty-Pawluśkiewicz, Antoni Komasa-Łazarkiewicz, Michał Urbaniak; wśród producentów: Wojciech Danowski, Piotr Dzięcioł, Łukasz Dzięcioł, Dorota Ostrowska-Orlińska. A wśród wykładowców m.in. profesorowie Alicja Helman, Tadeusz Lubelski, Tadeusz Szczepański; wśród krytyków: Tadeusz Sobolewski, Zdzisław Pietrasik, Łukasz Maciejewski, Andrzej Kołodyński, Michał Oleszczyk, Jakub Mikurda.
Za najlepsze filmy w kinie światowym uznane zostały:
- "Osiem i pół" ("8½"), reż. Federico Fellini, 1963;
- "Obywatel Kane" ("Citizen Kane"), reż. Orson Welles, 1941;
- "Czas apokalipsy" ("Apocalypse Now"), reż. Francis Ford Coppola, 1979;
- "Powiększenie ("Blowup"), reż. Michelangelo Antonioni, 1966;
- "Ojciec chrzestny" ("The Godfather"), reż. Francis Ford Coppola, 1972;
- "Lot nad kukułczym gniazdem" ("One Flew Over the Cuckoo’s Nest"), reż. Miloš Forman, 1975;
- "2001: Odyseja kosmiczna" ("2001: A Space Odyssey"), reż. Stanley Kubrick, 1968;
- "Pulp Fiction", reż. Quentin Tarantino, 1994;
- "Pół żartem, pół serio" ("Some Like It Hot"), reż. Billy Wilder, 1959;
- "Amadeusz" ("Amadeus"), reż. Miloš Forman, 1984;
- "Dawno temu w Ameryce" ("Once Upon a Time in America"), reż. Sergio Leone, 1984;
- "Amarcord", reż. Federico Fellini, 1973.
Wśród najlepszych filmów polskich zdecydowaną większością głosów wygrała "Ziemia obiecana". Reszta rankingu prezentuje się następująco:
- "Ziemia obiecana", reż. Andrzej Wajda, 1975;
- "Rękopis znaleziony w Saragossie", reż. Wojciech Jerzy Has, 1965;
- "Popiół i diament", reż. Andrzej Wajda, 1958;
- "Nóż w wodzie", reż. Roman Polański, 1962;
- "Sanatorium pod klepsydrą", reż. Wojciech Jerzy Has, 1973;
- "Pociąg", reż. Jerzy Kawalerowicz, 1959;
- "Przypadek", reż. Krzysztof Kieślowski, 1981/1987;
- "Dzień świra", reż. Marek Koterski, 2002;
- "Matka Joanna od aniołów", reż. Jerzy Kawalerowicz, 1961;
- "Ida", reż. Paweł Pawlikowski, 2013;
- "Zezowate szczęście", reż. Andrzej Munk, 1960;
- "Rejs", reż. Marek Piwowski, 1970.
W wyborach na najlepszy film kinematografii światowej ankietowani wskazali 903 tytuły, natomiast polskiej – 445.
Wykazy "najlepszych filmów" i "najlepszych filmów polskich" (celowo biorę te określenia w cudzysłów), sporządzone w wyniku obliczeń indywidualnych ankiet uczestników projektu, nie są mianowicie Kanonem Najlepszych Filmów. To jedynie – tylko tyle i aż tyle – listy powstałe na podstawie uzyskanych zgłoszeń, jesienią 2015 r., koniec kropka! Gdyby przeprowadzić podobną ankietę rok wcześniej lub później, nawet na lekko zmodyfikowanej grupie osób – wyniki byłyby z pewnością odmienne
– podkreśla dr Konrad Klejsa., pomysłodawca ankiety. Poinformował też, że
Na podstawie odpowiedzi ankietowanych opracowaliśmy dwie listy podstawowe oraz tzw. listy branżowe, czyli filmy najczęściej wskazywane przez reżyserów, krytyków, wykładowców. Opracowaliśmy też preferencje osób poniżej 40. i powyżej 60. roku życia. Listy opublikujemy na stronie Muzeum Kinematografii.
Jak dodał, na stronie Muzeum będzie można zapoznać się ze szczegółowym raportem na temat ankiety.
Najogólniej można powiedzieć, że lista najlepszych światowych filmów jest dość "amerykańska"; są na niej twórcy kina hollywoodzkiego, ale też autorskiego. Dominują filmy ze "złotego okresu" kina amerykańskiego lat 70. Zwraca też uwagę spora liczba twórców pochodzenia włoskiego"
– zaznaczył.
Daje się także zauważyć prymat filmów fabularnych nad innymi rodzajami filmu oraz zdecydowaną przewagę obrazów nakręconych przez mężczyzn. Najlepszy film zagraniczny zrealizowany przez kobietę – "Fortepian" Jane Champion znalazł się na 45 miejscu, a polski – "Kobieta samotna" Agnieszki Holland – na 48.
Warto też dodać, że o ile wśród rodzimych filmów zwycięstwo „Ziemi obiecanej” było wyraźne, to wśród tytułów kina światowego przewaga „Osiem i pół” nad „Obywatelem Kane” była symboliczna:
W przypadku listy filmów światowych różnice pomiędzy dwoma pierwszymi wskazaniami były stosunkowo niewielkie, natomiast jeśli chodzi o filmy polskie, "Ziemia obiecana" była wymieniana niemal przez wszystkich ankietowanych. Dystans pomiędzy numerem pierwszym i kolejnymi był bardzo znaczący. Często wymieniani byli twórcy związani z polską szkołą filmową, czyli Wajda, Has, Kawalerowicz, Munk
– podkreślił Klejsa.
Interesującym jest także fakt, że gdy "Osiem i pół" zdobywał Oscara, pokonał "Nóż w wodzie" Romana Polańskiego, który w zestawieniu polskich filmów zajął czwartą pozycję.
29 lutego opublikowane zostaną indywidualne wskazania respondentów, którzy wyrazili na to zgodę. Będzie można dowiedzieć się jakie filmy są najlepsze zdaniem wybitnych postaci polskiego kina
– zapowiada Marzena Bomanowska, dyrektor Muzeum Kinematografii w Łodzi.
Szczegółowe wyniki ankiety znaleźć można na stronie muzeum (tutaj).
Źródła: PAP, mat. prasowe; oprac.: PW, 28.12.2015 r.