Muzeum Narodowe w Krakowie zostało powołane uchwałą Rady Miasta Krakowa z dnia 7 października 1879 roku. Jego powstanie wiązało się z otwarciem dla publiczności świeżo odnowionego budynku Sukiennic – dawnych kramów kupieckich na Rynku Głównym. Sprawą żyło galicyjskie mieszczaństwo, społecznicy, profesorowie, kolekcjonerzy i mecenaski artystów. Uroczystości związane z tym wydarzeniem uświetnił dar Henryka Siemiradzkiego – monumentalny obraz "Pochodnie Nerona", zwany też "Świecznikami Chrześcijaństwa". Dzieło to, wpisane do inwentarza pod numerem pierwszym, miało stanowić zaczątek kolekcji. Za przykładem Siemiradzkiego na ręce Komisji ds. powołania Muzeum Narodowego swoje prace przekazali między innymi Tadeusz Ajdukiewicz, Juliusz Kossak, Hipolit Lipiński, Leopold Löffler, Władysław Łuszczkiewicz, Aleksander Mroczkowski, Kazimierz Pochwalski, Witold Pruszkowski. Malarstwo XIX i XX wieku stanowi dużą i ważną część zbiorów tej instytucji, gromadzonych od momentu jej powołania. Dzięki darom i zakupom od żyjących artystów kolekcja od początku zawierała przykłady aktualnej sztuki. Na przestrzeni ponad 140 lat działalności Muzeum przeszło wiele zmian organizacyjnych – założone w społecznym zrywie w drugiej połowie XIX wieku jako jednostka samorządu miejskiego, dziś ma status narodowej instytucji kultury.
Zbiory muzeum powiększyły się znacząco w pierwszej połowie XX wieku, między innymi dzięki darom kolekcjonerów, w tym Feliksa "Mangghi" Jasieńskiego i Erazma Barącza, którzy przekazali wiele dzieł grafiki, malarstwa oraz rzeźby Młodej Polski. Dzięki darom i zapisom pasjonatów takich jak Emeryk Hutten-Czapski muzeum posiada unikalne, specjalistyczne zespoły dawnych numizmatów i starodruków, militariów i rzemiosła artystycznego. Istotną część zbiorów stanowi budowana na bieżąco kolekcja sztuki współczesnej, z czasem poszerzana o obiekty związane z historią najnowszej architektury i dizajnu. Sztandarowymi artystami są twórcy z przełomu XIX i XX wieku: Anna Bilińska-Bohdanowicz, Józef Chełmoński, Julian Fałat, Jan Matejko, Władysław Podkowiński i wielu innych. Przyjmowane do zbiorów i prezentowane w galeriach MNK dzieła kolejnych pokoleń wybitnych twórców tworzą kanon historii sztuki polskiej. W obręb kolekcji wchodzą oryginalne zbiory pamiątek po ważnych artystach XIX i XX wieku, stanowiące trzon wystaw biograficznych w Domu Jana Matejki, Domu Józefa Mehoffera, Muzeum Stanisława Wyspiańskiego oraz willi „Atma” Karola Szymanowskiego.
Jedynym w swoim rodzaju zespołem, mającym kluczowe znaczenie dla polskiego muzealnictwa, są Zbiory Książąt Czartoryskich eksponowane w pałacu i arsenale, fragmencie historycznych murów miejskich. To również miejsce, gdzie można oglądać najcenniejsze w Polsce dzieła sztuki europejskiej: "Damę z gronostajem" Leonarda da Vinci i "Pejzaż z miłosiernym Samarytaninem" Rembrandta van Rijn.
Obowiązki dyrektora Muzeum Narodowego w Krakowie pełnili: Władysław Łuszczkiewicz (1883–1900), Teodor Nieczuja-Ziemięcki (1900), Feliks Kopera (1901–1939), Tadeusz Dobrowolski (1950–1956), Adam Bochnak (1957–1962), Jerzy Banach (1963–1974), Tadeusz Chruścicki (1974–1985 i 1989–2000), Jadwiga Bezwińska (1985–1986), Kazimierz Nowacki (1986–1989), Zofia Gołubiew (2000–2015), Andrzej Betlej (2016–2019), a od 2020 roku funkcję tę sprawuje Andrzej Szczerski.
Do najważniejszych, zapamiętanych przez krytykę i publiczność wystaw w muzeum należał m.in. „Polaków portret własny”, monumentalna ekspozycja przygotowana według scenariusza Marka Rostworowskiego. Istotnym wkładem muzealników i muzealniczek z Muzeum Narodowego w Krakowie w stan badań nad polską sztuką są publikacje towarzyszące przygotowywanym przez nich wystawom. W ciągu ostatnich dziesięcioleci takiego opracowania doczekała się twórczość między innymi Olgi Boznańskiej, Wojciecha Fangora, Aleksandra i Maksymiliana Gierymskich, Maurycego Gottlieba, Gustawa Gwozdeckiego, Jana Hrynkowskiego, Jana Matejki, Józefa Mehoffera, Ferdynanda Ruszczyca, Kazimierza Sichulskiego, Leona Wyczółkowskiego, Andrzeja Wróblewskiego, Franciszka i Stanisława Wyspiańskich i innych. Powracającym, cieszącym się popularnością tematem wystaw w MNK jest grafika japońska, zajmująca w kolekcji znaczące miejsce dzięki włączeniu do niej zbiorów Feliksa Jasieńskiego, Erazma Barącza i Jadwigi Mehofferowej.
Prace badawcze prowadzone przez zespół Muzeum Narodowego w Krakowie dotyczą twórczości oraz życiorysów artystów i artystek. Istotnym zadaniem jest katalogowanie nieopracowanych dotąd obiektów, między innymi licznych przykładów rzemiosła artystycznego i militariów, tworzących jedną z najbardziej kompletnych kolekcji w Polsce. Oprócz badań nad proweniencją i historią ważną rolę odgrywają pomiary i dokumentacja techniczna związana z konserwacją i prewencją konserwatorską. Działy naukowe MNK to kilkanaście pracowni kustoszy i kustoszek oraz jedenaście laboratoriów konserwacji zabytków, specjalizujących się w opiece nad obiektami wykonanymi w zróżnicowanych technikach i materiałach.
W skład zbiorów MNK wchodzą zespoły grupujące dzieła według czasu ich powstania oraz sposobu wykonania. Kilkanaście pracowni specjalistycznych skupia swoje działania na opracowaniu i udostępnianiu publiczności sztuki dawnej z kolekcją sztuki cerkiewnej, dzieł sztuki nowoczesnej (ostatnich dwóch stuleci), sztuki współczesnej i najnowszej, grafiki i rzemiosła Dalekiego Wschodu, numizmatów, rękopisów i starych druków, rzemiosła, kultury materialnej oraz militariów.
Wystawy stałe w oddziałach Muzeum Narodowego w Krakowie pozwalają stworzyć ścieżkę, dzięki której odbiorcy mogą poznać przykłady obiektów ze wszystkich epok historycznych – relikty romańskich detali architektonicznych, ważne dzieła sztuki średniowiecza, renesansu i baroku – przede wszystkim z regionu Małopolski. Perłą tego zbioru jest słynna rzeźba Madonny z Dzieciątkiem z kościoła w Krużlowej (ok. 1410), szczególnie cenne są też poliptyki dominikański (ok. 1460) i augustiański (ok. 1468). Najnowsze nabytki do zbiorów MNK to rzeźba Magdaleny Abakanowicz, "Przyjaciele" z 2009 roku, czy obraz "Crawl on a Black" Wilhelma Sasnala (2015) oraz dzieła takich twórców jak Natalia LL, Józef Robakowski, Roman Opałka, Joanna Rajkowska, Jadwiga Sawicka i inni.
Zbiory Muzeum Narodowego w Krakowie to prawie milion obiektów, w tym niemal 8 tysięcy obrazów na różnych podłożach i 23 tysiące dzieł na podłożu papierowym (druki, szkice, akwarele, duże zespoły unikalnych grafik japońskich). W zbiorach rzeźby znajduje się prawie 4,5 tysiąca dzieł ze wszystkich epok w historii sztuki. Pod opieką muzealników muzealniczek znajduje się ponad 35 tysięcy różnorodnych zabytków rzemiosła i kultury materialnej: ceramiki, złotnictwa, przedmiotów metalowych, mebli, szkła (w tym malarstwa na szkle), zegarów, instrumentów precyzyjnych i pomiarowych. W kolekcji tkanin i ubiorów znajduje się 25 tysięcy obiektów z różnych epok i regionów Europy, Bliskiego i Dalekiego Wschodu. Ze względu na pochodzenie wyróżnione zostały dwa zbiory militariów – jeden związany z krakowską instytucją i drugi, unikalny w swoim charakterze, będący fragmentem Zbiorów Książąt Czartoryskich. Obie kolekcje złożone są z ponad 13 tysięcy obiektów. Pokazywana w Pałacu Emeryka Hutten-Czapskiego wystawa numizmatów, wraz z prezentowanymi w tym samym miejscu starodrukami i rękopisami, to tylko fragment liczącej około 122 tysięcy obiektów z kolekcji monet, medali, banknotów oraz ponad 44-tysięcznej kolekcji druków, map, dokumentów i ksiąg. To nie jedyne miejsca, w których można poznać tego typu zbiory – w Muzeum działają dwie biblioteki: w Gmachu Głównym przy al. 3 Maja (135 tysięcy książek i czasopism, w tym komplet wydawnictw MNK) oraz w budynku Biblioteki Czartoryskich przy ul. św. Marka (około 250 tysięcy woluminów).
tel.: (12) 295 56 00, 295 55 00
