Niebiańskie kobiety. Top 10 polskich poetek

wislawa_szymborska_czyta_poezje_forum.jpg, default, Wisława Szymborska czyta wiersze, Kraków, fot. Rafał Guz / Forum, center, #000000

#literatura

"Nasza poezja jest w istocie poezją kobiet" – powiedział kiedyś klasyk Jarosław Iwaszkiewicz. "Czas kobiet" w polskiej poezji rozpoczął się ponad sto lat temu i w ciągu tych lat przedstawicielki "piękniejszej połowy ludzkości" zdążyły gruntownie wyprzeć mężczyzn z polskiego Parnasu. Igor Biełow wybrał "złotą dziesiątkę" polskich poetek, prezentując "wizytówkę" każdej z nich – jej najsłynniejszy i najlepszy wiersz.

Kazimiera Iłłakowiczówna

Format wyświetlania obrazka

standardowy [760 px]

Kazimiera Iłłakowiczówna, fot. Stanisław Brzozowski, www.audiovis.nac.gov.pl (NAC)

Obrazek

kazimiera_illakowiczowna_nac.jpg

Kazimierę Iłłakowicz często nazywają "pierwszą polską amazonką poezji". Zapisywała swoje nazwisko nie w rodzaju żeńskim – Iłłakowiczówna, ale w rodzaju męskim – Iłłakowicz. Jej pierwsza książka poetycka, wydana w 1911 roku w Krakowie i zatytułowana "Ikarowe loty", była niezwykle dojrzała jak na debiut i zawierała bardzo starannie dopracowane wiersze, choć napisane nie bez wpływu Heinego i Lermontowa. Co ciekawe, "Ikarowe loty" zmyliły czytelników i krytyków: wszyscy byli pewni, że napisał je mężczyzna, tak "męskie" były te wiersze, zwłaszcza że na okładce nie widniało imię autora, a jedynie inicjał – K.

Podczas pierwszej wojny światowej Kazimiera Iłłakowiczówna była pielęgniarką w rosyjskiej armii i często "patrzyła śmierci w oczy". To właśnie wtedy w jej poezji pojawiła się nuta "płaczliwych pieśni", do których powróciła podczas II wojny światowej. W niepodległej Polsce Iłłakowiczówna pracowała w Ministerstwie Spraw Zagranicznych i była pierwszą Polką swojego pokolenia, która awansowała do rangi radczyni referatu politycznego, a następnie przez prawie dziesięć lat sprawowała urząd osobistego sekretarza marszałka Piłsudskiego, którego znała od czasów konspiracyjnej działalności w szeregach walczących socjalistów. Nawiasem mówiąc, sama bardzo dobrze posługiwała się rewolwerem.

W międzywojennej Polsce Kazimiera Iłłakowiczówna była już uznawana za klasyka; do 1939 roku wydała 16 tomów poetyckich – każdy poeta mógłby pozazdrościć takiej liczby. Zazdroszczono jej, lecz przede wszystkim uczono się od niej i podziwiano ją. Wśród wielbicieli talentu poetki byli Iwaszkiewicz, Broniewski, Tuwim... Wszyscy zwracali uwagę na jej niesamowitą zdolność do tworzenia plastycznych opisów, które sprawiają, że czytelnik widzi uobecnione w wierszu obrazy, nie tylko czyta. Wstrząsające wydarzenia XX wieku sprawiły, że Iłłakowiczówna stała się poetką chrześcijańską i stworzyła wiele poetyckich wariacji na tematy biblijne. Być może dlatego jej utwory nie były zbyt chętnie publikowane w socjalistycznej Polsce. Jak pisała rosyjska tłumaczka Natalia Astafiewa, "głos Iłłakowicz był głosem wołającego na pustyni, ale wołającego na pustyni proroka".

Poetka zmarła w wieku 93 lat. W jej bogatej twórczości były nie tylko wiersze dla dorosłych, lecz także poezja dziecięca oraz tłumaczenia "Anny Kareniny" Tołstoja i utworów amerykańskiej poetki Emily Dickinson.

Wizytówka:

W wierszu Kazimiery Iłłakowiczówny "Zła wróżba" jak w lustrze odbił się cały XX wiek, którego nieobojętnym świadkiem była poetka.

Szłam ścieżką wieczór przez łany
dojrzałych zbóż,
znalazłam wianek zdeptany
czerwonych róż.

I odtąd we śnie wciąż chodzę
drożyną tą
i widzę róże na drodze
zbroczone krwią.

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska

Format wyświetlania obrazka

standardowy [760 px]

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, fot. www.audiovis.nac.gov.pl (NAC)

Obrazek

maria_pawlikowska-jasnorzewska_nac.jpg

Wnuczka, córka i siostra znanych polskich artystów malarzy Kossaków, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, zaczynała jako malarka-akwarelistka (choć wkrótce porzuciła malarstwo na rzecz poezji i dramatu) – dlatego kolor odgrywał tak ważną rolę w jej wierszach, nawet pierwsze tomiki poezji nosiły tytuły "Niebieskie migdały" (1922) i "Różowa magia" (1924).

Sama Pawlikowska-Jasnorzewska bez fałszywej skromności nazywała swoje wiersze "kobiecymi", a nawet "damskimi". Jednak nie jest to pretensjonalność, a tylko jej pozór. W każdym razie koledzy poeci przyjęli te wiersze z entuzjazmem, a skamandryci natychmiast uznali Pawlikowską za "swoją" – sam Tuwim napisał dla niej dedykację w jednej ze swoich książek: "Siostrze po lirze – od brata po piórze", a w wierszu "Do Marii Pawlikowskiej" nazwał ją "staroświecką młodą damą z Krakowa".

Słowo "staroświecka" zostało użyte przez Tuwima wyłącznie gwoli "pięknego słówka". Bowiem na przykład poeci awangardy krakowskiej widzieli w Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej nie tylko mistrzynię, ale także nowatorkę. Na czym polegała innowacyjność tej poetyki?

Po pierwsze, przyjęła oryginalne podejście do konstruowania kobiecych wizerunków w wierszach. Nowością było również bardzo odważne – jak na tamte czasy – ukazanie miłości erotycznej, cielesności. Po drugie, oprócz poetyckich obrazów i abstrakcji, wiersze Pawlikowskiej zawierały wiele materialnych szczegółów (jak papieros zapalony od innego papierosa), widoczne oznaki postępu – samoloty, telefony, samochody (uważa się, że Pawlikowska jako pierwsza w polskiej poezji użyła słowa "szofer") i oczywiście przedmioty kobiecej codzienności – kapelusze, parasolki, woale, żurnale... "Niebianki śpiewające w szczęściu niewesołem! Nie macie parasolek ani kapeluszy!" – napisała poetka w wierszu "Niebo i kapelusze".

Punktem zwrotnym w poezji Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej była książka "Pocałunki" (1926) . Tytuł tylko na pierwszy rzut oka wydaje się banalny: "Pocałunki" to zbiór czterowierszy, z których każdy jest złożoną i rozbudowaną metaforą. Nie każdemu poecie udaje się opowiedzieć całą historię w czterech linijkach. Pod względem siły oddziaływania wiersze te można porównać do japońskich tanka (waka). Żyjący także w tym czasie w Polsce rosyjski emigrant literaturoznawca Siergiej Kułakowski nazwał książkę Pawlikowskiej "ciągiem poetyckich syntez" i "ulotnych pocałunków Muzy", dodając, że w każdym z nich "myśl jest na dnie, jak prawda w kieliszku wina".

Wizytówka:

Wiersz Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej "Miłość" z książki "Wachlarz" (1927) jest – a przynajmniej był – znany w Polsce nawet dzieciom w wieku szkolnym. Można go również znaleźć w wielu podręcznikach do nauki języka polskiego dla obcokrajowców. Polskiej poetce wystarczyły tylko dwie strofy, by ukazać temat ochłodzenia uczuć miłosnych.

Wciąż rozmyślasz. Uparcie i skrycie.
Patrzysz w okno i smutek masz w oku...
Przecież mnie kochasz nad życie?
Sam mówiłeś przeszłego roku...

Śmiejesz się, lecz coś tkwi poza tem.
Patrzysz w niebo, na rzeźby obłoków...
Przecież ja jestem niebem i światem?
Sam mówiłeś przeszłego roku...

Zuzanna Ginczanka

Format wyświetlania obrazka

standardowy [760 px]

Zuzanna Ginczanka, 1938, fot. Muzeum Literatury / East News

Obrazek

Зузанна Гинчанка, 1938, фото: Музей литературы / East News

Najbardziej efektownym debiutem w polskiej poezji lat trzydziestych XX wieku był tomik wierszy dziewiętnastoletniej poetki Zuzanny Ginczanki "O centaurach" (1936). Faworyzowana przez skamandrytów autorka bywała w słynnej kawiarni "Mała Ziemiańska", przyjaźniła się z Gombrowiczem, zaś Tuwim widział w niej przyszłego klasyka polskiej poezji. Niestety, pierwszy zbiór wierszy Ginczanki był jej ostatnim: poetka, której żydowskie pochodzenie stanowiło wówczas śmiertelne niebezpieczeństwo, uciekła z okupowanego przez Niemców Lwowa, ledwo unikając aresztowania. Później ukrywała się w Krakowie, ale została schwytana przez gestapo, następnie uwięziona i rozstrzelana w 1944 roku.

Twórczość Ginczanki przeżywa obecnie wzrost popularności: jej wiersze ponownie wydaje się w Polsce, pisze się do nich muzykę, na ich podstawie wystawia się spektakle.

Wizytówka:

Ostatni zachowany wiersz Zuzanny Ginczanki, rozpoczynający się od słów "Non omnis moriar – moje dumne włości..." – to coś więcej niż wiersz, to także swoisty pomnik ofiar Holokaustu. Rękopis ocalał cudem: uratowała go przyjaciółka Ginczanki, która po wojnie przekazała tekst poecie Julianowi Przybosiowi, a ten opublikował go w tygodniku "Odrodzenie". W wierszu tym autorka opisała swoją ucieczkę z okupowanego Lwowa: gospodyni mieszkania, które wynajmowała, zazdrosna o rzeczy i suknie lokatorki, doniosła gestapo, że w jej domu mieszka Żydówka. Poetce i jej mężowi udało się opuścić lokum dosłownie w ostatniej chwili. Mimo emocjonalnej wymowy tekstu, wiersz jest starannie dopracowany. Z jednej strony to gorzko-ironiczna parafraza słynnej ody Horacego "Pomnik", na co wskazuje początek utworu: "Non omnis moriar", czyli znane "Nie wszystek umrę". Z drugiej – zawiera liczne nawiązania do poematu Juliusza Słowackiego "Testament mój".

Text

Non omnis moriar — moje dumne włości,
Łąki moich obrusów, twierdze szaf niezłomnych,
Prześcieradła rozległe, drogocenna pościel
I suknie, jasne suknie pozostaną po mnie.
Nie zostawiłam tutaj żadnego dziedzica,
Niech więc rzeczy żydowskie twoja dłoń wyszpera,
Chominowo, lwowianko, dzielna żono szpicla,
Donosicielko chyża, matko folksdojczera.
Tobie, twoim niech służą, bo po cóż by obcym.
Bliscy moi — nie lutnia to, nie puste imię.
Pamiętam o was, wyście, kiedy szli szupowcy,
Też pamiętali o mnie. Przypomnieli i mnie.
Niech przyjaciele moi siądą przy pucharze
I zapiją mój pogrzeb i własne bogactwo:
Kilimy i makaty, półmiski, lichtarze —
Niechaj piją noc całą, a o świcie brzasku
Niech zaczną szukać cennych kamieni i złota
W kanapach, materacach, kołdrach i dywanach.
O, jak będzie się palić w ręku im robota,
Kłęby włosia końskiego i morskiego siana,
Chmury prutych poduszek i obłoki pierzyn
Do rąk im przylgną, w skrzydła zmienią ręce obie;
To krew moja pakuły z puchem zlepi świeżym
I uskrzydlonych nagle w aniołów przerobi.

Anna Świrszczyńska

Format wyświetlania obrazka

standardowy [760 px]

Anna Świrszczyńska, 1972, fot. Witold Rozmysłowicz / PAP

Obrazek

swirszczynska_1000.jpg

Poetycki rozkwit Anny Świrszczyńskiej nastąpił już po tym, jak skończyła sześćdziesiąt lat, choć debiutowała w 1936 roku, a w latach sześćdziesiątych wydała trzy tomiki wierszy. Dopiero w 1972 roku ukazał się jej zbiór wierszy "Jestem baba" i poetka stała się naprawdę popularna. Już sam tytuł książki wydawał się prowokacyjny, a wiersze wyglądały jak feministyczne manifesty. Poeta i krytyk Zbigniew Bieńkowski pisał wówczas: "Jeszcze żadna kobieta, jak poezja poezją, nie odezwała się tak dobitnie". Wielu mężczyzn literatów obraziło się na tę książkę. W końcu zbiór "Jestem baba" to wypowiedzenie wojny uciśnionych (kobiet) przeciwko ciemiężcom (mężczyznom). Czesław Miłosz, który bardzo cenił Świrszczyńską, opisywał ją jako bezczelną feministkę ("Jako feministka jest wyjątkowo bezczelna, bo występuje w obronie kobiet gnębionych przez samców, czyli chamów i pijaków", Cz. Miłosz, “Jakiegoż to gościa mieliśmy…”, s. 28). Jej wściekłość skierowana była przeciwko panującym w patriarchalnym społeczeństwie stereotypom, że przeznaczeniem kobiet jest uległość i posłuszeństwo.

Dwa lata po książce "Jestem baba" ukazał się zbiór poezji "Budowałam barykadę". I znowu szok. Świrszczyńska, uczestniczka powstania warszawskiego, długo szukała nowego języka poetyckiego, by opowiedzieć o tym, co widziała i czego doświadczyła. I znalazła – był to język brutalnego poetyckiego reportażu, w którym poetka bez żadnego patosu, w oszczędnych, pozornie beznamiętnych słowach opowiada o tym, co najstraszniejsze, a zarazem najwznioślejsze.

Wizytówka:

W programowym wierszu "Chłopka" Anna Świrszczyńska pisze o trudnej doli kobiet, polemizując jednocześnie ze słynnym powiedzeniem Fryderyka Nietzschego: "Idziesz do kobiet? Nie zapomnij bicza!". O ile jednak bicz niemieckiego filozofa jest metaforą męskiej stanowczości, o tyle bicz Świrszczyńskiej to symbol wieków upokorzeń i przemocy.

Dźwiga na plecach
Dom, ogród, pole,
Krowy, świnie, cielęta, dzieci.

Jej grzbiet dziwi się,
Że nie pęknie.
Jej ręce dziwią się,
Że nie odpadną.
Ona się nie dziwi.

Podpiera ją jak krwawy kij,
Umarła harowaczka
Jej umarłej matki.
Prababkę
bili batem.

Ten bat
Błyszczy nad nią w chmurze
Zamiast słońca.

Wisława Szymborska

Format wyświetlania obrazka

standardowy [760 px]

Reakcja Wisławy Szymborskiej na wiadomość o przyznaniu jej Literackiej Nagrody Nobla, Zakopane, 1996, fot. Adam Golec / AG

Obrazek

full_szymborska_wislawa_agolec_ag_770.jpg

W 1996 roku Wisława Szymborska otrzymała Literacką Nagrodę Nobla za "poezję, która z ironiczną precyzją pozwala historycznemu i biologicznemu kontekstowi ukazać się we fragmentach ludzkiej rzeczywistości". Przyznanie najważniejszego na świecie wyróżnienia literackiego polskiej twórczyni miało jednak podwójne znaczenie. To nie tylko docenienie jej wielkiego talentu, umiejętności artystycznych i wkładu w literaturę, lecz także uznanie ogromnej roli, jaką poetki (w szczególności polskie) odegrały w rozwoju światowej literatury XX wieku. Nagroda Nobla dla Szymborskiej jest swoistym literackim podsumowaniem XX wieku, który rzeczywiście był "czasem kobiet".

Wizytówka:

Na licznych "kocich" forach internetowych słynny wiersz Wisławy Szymborskiej "Kot w pustym mieszkaniu" nazywany jest często najlepszym wierszem o kotach. A przecież nie chodzi w nim o kotki i koty, ale o stratę bliskiej osoby. Z głęboką czułością Szymborska zastanawia się nad śmiercią, nagłą samotnością, porzuceniem, a wszystko to robi błyskotliwie, elegancko i z ironiczną precyzją, o której wspomniał Komitet Noblowski. Wiersz został napisany przez autorkę po śmierci miłości jej życia, polskiego pisarza i poety Kornela Filipowicza, i po raz pierwszy opublikowany był we wrocławskim czasopiśmie "Odra" w 1991 roku. Dwa lata później włączono go do tomiku poezji Szymborskiej "Koniec i początek".

Umrzeć – tego się nie robi kotu.
Bo co ma począć kot
w pustym mieszkaniu.
Wdrapywać się na ściany.
Ocierać między meblami.
Nic niby tu nie zmienione,
a jednak pozamieniane.
Niby nie przesunięte,
a jednak porozsuwane.
I wieczorami lampa już nie świeci.

Słychać kroki na schodach,
ale to nie te.
Ręka, co kładzie rybę na talerzyk,
także nie ta, co kładła.

Coś się tu nie zaczyna
w swojej zwykłej porze.
Coś się tu nie odbywa
jak powinno.
Ktoś tutaj był i był,
a potem nagle zniknął
i uporczywie go nie ma.

Do wszystkich szaf się zajrzało.
Przez półki przebiegło.
Wcisnęło się pod dywan i sprawdziło.
Nawet złamało zakaz
i rozrzuciło papiery.
Co więcej jest do zrobienia.
Spać i czekać.

Niech no on tylko wróci,
niech no się pokaże.
Już on się dowie,
że tak z kotem nie można.
Będzie się szło w jego stronę
jakby się wcale nie chciało,
pomalutku,
na bardzo obrażonych łapach.
I żadnych skoków pisków na początek.

Urszula Kozioł

Format wyświetlania obrazka

standardowy [760 px]

Urszula Kozioł, fot. Piotr Jaskow / Forum

Obrazek

urszula_koziol_forum.jpg

Na początku lat sześćdziesiątych obok dwóch historycznych centrów polskiej poezji (Warszawa i Kraków) pojawiły się inne, a Wrocław zajął jedno z najważniejszych miejsc na literackiej mapie Polski. Znaczącą rolę odegrała tu poetka Urszula Kozioł, której pierwsze książki ukazały się właśnie w tym mieście. Później była jednym z filarów redakcji wrocławskiego czasopisma "Odra" i kierowała wrocławskim oddziałem Związku Literatów Polskich. Jednak dzieciństwo Urszuli Kozioł upłynęło na wsi – przyszła poetka urodziła się w rodzinie wiejskich nauczycieli – stąd jej wiersze łączą uniwersytecki intelektualizm z chłopskim realizmem. Wiadomo, że aby mocno stać na ziemi, trzeba trzymać się korzeni – i ten kult życia, zainteresowanie wszystkim, co rdzenne i żywe, "biologizm" znalazły odzwierciedlenie w jednym z wczesnych tomików wierszy Urszuli Kozioł – "W rytmie korzeni" (1963). W jej wierszach pobrzmiewał wówczas także motyw "śmiertelnego pojedynku" płci, w którym kobieta, zdominowana przez mężczyzn, często przegrywa.

Wizytówka:

Wiersz Urszuli Kozioł "Przepis na danie mięsne", opublikowany po raz pierwszy w 1962 roku, żywo ilustruje tezę Josifa Brodskiego, że im bardziej człowiek (a w tym przypadku poeta) jest nowoczesny, tym bardziej zwraca się ku przeszłości. Wydawać by się mogło, że tekst cofa nas do czasów Prometeusza i starotestamentowych ofiar, ale w rzeczywistości powstał "na gorąco". Mamy przed sobą, można powiedzieć, poetycki dokument opowiadający o tym, jak zaprzepaszczono zdobycze październikowej odwilży 1956 roku, ograniczono prawa i wolności, a wszystko dlatego, że polskie społeczeństwo obywatelskie ugięło kark, ustępując przed przemocą arbitralnej władzy. Wiersz ten już dawno stał się podręcznikowym poematem i do dziś nie stracił na aktualności, bo niestety nie ubywa ludzi gotowych potulnie tolerować niesprawiedliwość.

Text

Trzeba mieć tylko nóż
trzeba mieć gładki kamień
ostrzem wypieścić głaz aż głaz się odwzajemni
nóż ma być bezszelestny a jego połysk giętki
ma wchłonąć twardą czułość i unerwienie rąk
Wszystko co potem proste
Pień deska Szczypta soli
Zieleń do smaku oczom
I listek laurowy
Wszystko co potem zwykłe
Bo cała rzecz w przyprawach
(Pamiętaj też o misie i zestawieniu barw)
O ogień dzisiaj łatwo dzięki Prometejowi.
Byle był nóż i kamień.
Oraz uległy kark.

Halina Poświatowska

Format wyświetlania obrazka

standardowy [760 px]

Halina Poświatowska, 1958, fot. z archiwum Małgorzaty Porębskiej

Obrazek

halina_poswiatowska_.jpg

Nawiązując do słynnej siedemnastowiecznej grupy poetyckiej Kürbishütte, można nazwać Halinę Poświatowską "zwolenniczką przemijania". Większość jej wierszy jest naznaczona świadomością bliskiej śmierci – i był ku temu powód: angina przebyta w dzieciństwie przerodziła się w poważną wadę serca. Poświatowska nieustannie żyła "na krawędzi mijania", była świadoma kruchości własnego zdrowia i nadchodzącego końca. Początkowo leczono ją w USA, gdzie dokonano unikalnej w tamtych czasach operacji serca, ale drugiej operacji Poświatowska nie przeżyła. Zmarła w październiku 1967 roku w warszawskim szpitalu. Miała zaledwie trzydzieści dwa lata.

Halina Poświatowska zadebiutowała jako poetka na fali przemian demokratycznych w Polsce w 1956 roku. Debiutancki tomik "Hymn Bałwochwalczy", wydany w Krakowie w 1958 roku, od razu przyniósł jej rozgłos. Później wydała jeszcze dwa zbiory poezji. Jej wiersze mają dwa bieguny – miłość i śmierć (a o czym innym miałaby pisać poetka?). Jednak oba te tematy Poświatowska często ujawniała (trafniej byłoby powiedzieć: obnażała) z szokującą szczerością. Nie bała się pisać o cielesności, nie unikała tematu autoerotyzmu i dzięki temu jej wiersze są tak popularne wśród współczesnej polskiej młodzieży. Twórczość Poświatowskiej to najprawdziwsza poezja feministyczna, napisana na długo przed powstaniem tego terminu.

Wizytówka:

Text

***
Zawsze kiedy chcę żyć krzyczę
gdy życie odchodzi ode mnie
przywieram do niego
mówię – życie
nie odchodź jeszcze
jego ciepła ręka w mojej ręce
moje usta przy jego uchu
szepcze
życie
– jak gdyby życie było kochankiem
który chce odejść –
wieszam mu się na szyi
krzyczę
umrę jeśli odejdziesz.

Ewa Lipska

Format wyświetlania obrazka

standardowy [760 px]

Ewa Lipska, Kraków, 22 lutego 1988, fot. Włodzimierz Wasyluk

Obrazek

Эва Липская, поэтесса, Краков, 22 февраля 1988, фото: Влодзимеж Васылюк

Pierwszy tomik wierszy Ewy Lipskiej ukazał się w 1967 roku, a poetka była w pewnym stopniu prekursorką polskiej Nowej Fali, Pokolenia ‘68, do którego jest powszechnie przypisywana. Na tej fali w polskiej poezji pojawili się między innymi Stanisław Barańczak, Ryszard Krynicki, Adam Zagajewski i Julian Kornhauser. Lipską wiele z nimi łączy, ale też wiele różni. Gdy głównym tematem ówczesnej poezji męskiej był protest przeciwko polskiej rzeczywistości, zainteresowania Ewy Lipskiej leżały na nieco innej płaszczyźnie, którą można nazwać socjologiczną. A potem zakres jej poetyki stale się poszerzał – być może dlatego, że Lipska, będąc w służbie dyplomatycznej, zjeździła pół świata.

Wizytówka:

Ewa Lipska pisała o miłości w skali uniwersalnej. Czując, jak nasze doświadczenie miłosne kształtowane jest przez popkulturę, globalizm i zmiany społeczne, odzwierciedlała je w swojej poezji. Jeden z tych bardzo charakterystycznych wierszy nosi tytuł "O czym myśli dziewczyna na lekcji gramatyki".

Pojawi się trzynastego listopada. Albo
kiedykolwiek.
Zejdzie z fotografii pisma ilustrowanego
w obcisłych szortach, które poleca na lato.
Albo z ekranu. Ze zmierzchem Godarda
i z dziką różą która zastąpi nam dubbing.

Pojedziemy na wyspę
którą dorysujemy na mapie
Wspólny pokój w hotelu będzie się kołysał
Kto z nas się
uratuje?

(Dziewczyna przystępuje do tej myśli
z kołem ratunkowym
na sercu)

Nauczycielka nosi czerwone skarpetki
na nogach demonstracyjnie wysuniętych do przodu
Jak gdyby rozumiała przewagę czasu
i powagę myśli.

Alarm wyobraźni. Perkusja serca.
Stan podgorączkowy nocy. Noc: forma czasu.
Forma czasu przyszłego
złożona z formy osobowej: będę będziesz
będziemy będziecie będą
oraz z form bezokolicznika: kochać
Będę kochać

Marta Podgórnik

Format wyświetlania obrazka

standardowy [760 px]

Marta Podgórnik, fot. Igor Omulecki / Przekrój / Forum

Obrazek

podgornik marta_6646771.jpg

Współczesna polska krytyka literacka często pisze w kontekście wierszy Marty Podgórnik o "epatowaniu seksualnością" czy "bezkompromisowym ekshibicjonizmie". Buntowniczy duch, sceptycyzm, gorzka intonacja, niekonwencjonalne podejście do skomplikowanych relacji między literaturą a płcią, rockandrollowy drive, ironia – połączenie tych składników czyni z jej poezji prawdziwie zabójczy koktajl. "Mordercze ballady" (2018) to tytuł zbioru wierszy Podgórnik, za który otrzymała Nagrodę im. Wisławy Szymborskiej, będącą najbardziej prestiżowym wyróżnieniem poetyckim w Polsce.

Wizytówka:
Wiersz Marty Podgórnik "Debiut w Internecie" z jej drugiej książki "Paradiso" (2000) jest bez wątpienia najczęściej cytowanym utworem poetki. Nie bez powodu (albo z pełnym przekonaniem) można go nazwać wierszem programowym, poświęconym odwiecznemu problemowi wyboru między szczęściem osobistym a wolnością twórczą każdego artysty.

pilot mig-a zwycięża gdy samotnie leci
w pisarstwie nie ma miejsca dla męża i dzieci

niepokalane było najświętsze poczęcie
małżeństwo dla pisarstwa jest to żył podcięcie

miłość niespełniona pisze świetnie wiersze
i jest o wiele trwalsza niż miłość w małżeństwie

niedojebany pisarz ma większą inwencję
częste pożycie twórczą zabija potencję

pisarz musi przeżywać przygody by płodzić
na te przygody trudno mężowi się zgodzić

pisarz musi opisać obszernie co czuje
jest to trudne gdy kaszkę dla dziecka gotuje

pisarz pije gdy pisze takie jego prawo
picie gdy ma się dzieci jest naganną sprawą

treść nie może być w wierszu pod formą ukryta
trudno pisać gdy wie się że mąż to przeczyta

że pisarz z pisarzami przestaje najchętniej
na ogół mu przeszkadza w udanym małżeństwie

pisarz nie ma pieniędzy na własne wygody
co dopiero wesela chrzciny czy rozwody

pisarz pisze bo więcej nic już nie potrafi
"niespełniony rodzinnie" nieźle brzmi w biografii

gdy pisarz się w małżeństwie szczęśliwy okaże
łatwo może zapomnieć to, że jest pisarzem

na ogół gdy w małżeństwo wstępują poeci
kończą karierę pisząc książeczki dla dzieci

spłodzenie dziecka dla pisarza jest twórczą podnietą
pod warunkiem że pisarz ten nie jest kobietą

pisarz lubi wstępować w nowe sytuacje
niekoniecznie zaś jeździć z dziećmi na wakacje

pisarz jest zawodowo wyzuty z szczerości
a to mu nie pomaga w zdobyciu miłości

więc na swój los się godzi poważnieje z wiekiem
i zostaje samotnym, spełnionym człowiekiem

Julia Fiedorczuk

Format wyświetlania obrazka

standardowy [760 px]

Julia Fiedorczuk, fot. Filip Klimaszewski / Agencja Gazeta

Obrazek

julia-fiedorczuk-fot-filip-klimaszewski-ag.jpg

Jedną z laureatek Nagrody im. Wisławy Szymborskiej, która otrzymała ją rok wcześniej od Marty Podgórnik za tom wierszy "Psalmy" (2017), jest Julia Fiedorczuk, z powodzeniem łącząca poezję z prozą i pracą translatorską. Zgodnie z duchem czasu Fiedorczuk aktywnie angażuje się w popularyzację pojęcia "ekopoetyki".

Wizytówka:

Text

TLEN
Pokażę ci miłość w jednej garści gwiazd.
Znasz feerię śniegu na przydrożnych liściach?
Fioletowy kontur grudniowego dnia?
Przyszłam tu, żeby oddychać.
Są mali tancerze w kropli rzecznej wody.
Raje owadów za bramą ogrodu,
gniazdo w zgięciu ramion tamtej grubej sosny,
w gnieździe moich ramion mleczny oddech dziecka.
Lekko mieszkamy na wydechu świata,
jeden mrok dodany do drugiego mroku.
Usta przy policzku.
Policzek przy udzie.
Lekko mieszkamy na wydechu świata,
ciepła sierść wilczycy i jej ostre zęby,
brzytwa mrozu gładzi ciemną skórę rzeki,
jej mieszkańcy bezszelestnie opadają na dno.
Przyszłam tu, żeby oddychać.
Smutek naszych rzeczy na zimowym niebie.
Śnieg szybko topnieje na policzkach dziecka,
nasze oczy śmieją się do gwiazd,
niebo spotyka gładką skórę rzeki,
oddycham, oddycham więc jestem.

Język Polish

zuzanna ginczanka

wislawa szymborska

maria pawlikowska-jasnorzewska

julia fiedorczuk

kazimiera iłłakowiczówna