Ryszard Krynicki - Życie i twórczość | Artysta

Poeta, tłumacz, wydawca, jeden z najważniejszych twórców współczesnej polskiej poezji. Obok Stanisława Barańczaka, Adama Zagajewskiego, Juliana Kornhausera czy Ewy Lipskiej zaliczany do czołowych poetów Nowej Fali. Urodził się w 28 czerwca 1943 roku w Sankt Valentin w Austrii.

Zdjęcie nagłówka

Tytuł w nagłówku

Ryszard Krynicki

Szerokość zdjęcia

mały obrazek (760 px)

Podpis obrazka

Ryszard Krynicki, fot. Elżbieta Lempp

Tryb paralaksy

Off

Ustaw cały banner jako link

Off

Zapytany w jednym z wywiadzie Dariusza Suski dla "Gazety Wyborczej", czy rzeczywiście wydarzenia 1968 roku były dla niego i jego rówieśników doświadczeniem kształtującym, powiedział:

Text

Tak, na pewno. Solidaryzowałem się z protestami studentów, oburzała mnie rozpętana przez władze nagonka antysemicka i antyinteligencka, głęboko też przeżyłem wkroczenie wojsk Paktu Warszawskiego do Czechosłowacji. Szukałem nowego języka, żeby dać temu wyraz w poezji. Tak się złożyło, że na krótko przed Marcem 1968 skończyłem pisać dosyć znany kiedyś mój wiersz "Nasz specjalny wysłannik". Od Marca 1968 wiedziałem już jednak, że nie wystarczy samo demaskowanie języka totalitarnej propagandy, że trzeba wprost wyrazić swój sprzeciw.

Autor cytatu

"Gazeta Wyborcza", 29.06.2003

U początków tej poezji jest zatem bunt przeciwko opresyjnej rzeczywistości społecznej i politycznej; postulat etycznej odpowiedzialności; wiara w to, że wiersz może i musi mierzyć się ze współczesnością – w tym wypadku z Polską przełomu lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych; nieufność wobec komunistycznej nowomowy; przekonanie, że świadomość realizuje się w języku. Ryszard Krynicki i jego rówieśnicy, szczególnie Stanisław Barańczak, przeciwstawiali się oderwanej od życia, przeładowanej metaforami poezji powstającej w kręgu Orientacji Poetyckiej "Hybrydy", która w latach sześćdziesiątych święciła triumfy.

Jak pisali Przemysław Czapliński i Piotr Śliwiński:

Text

Poeci Nowej Fali chcieli zmian, odnowienia społeczeństwa, nowego porządku wartości. W tym pragnieniu przypominali – może nieświadomie – swoich rówieśników z Ameryki i zachodniej Europy, którym roiła się cywilizacja bez wojen i hipokryzji. Nowofalowcy marzyli o elementarnej wiarygodności języka, podstawowych prawach jednostki oraz twórczości łączącej w sobie prawdę zwykłego życia w ówczesnej Polsce z niebanalnym artyzmem.

Autor cytatu

"Literatura polska 1976-1998. Przewodnik po prozie i poezji", 1999

"Pęd pogoni, pęd ucieczki"

Taka diagnoza pasuje do wczesnej poezji Ryszarda Krynickiego, jednak nie wyczerpuje jej złożoności. Debiutancką książkę "Akt urodzenia" (do której autor włączył arkusz poetycki "Pęd pogoni, pęd ucieczki" z 1968 roku) otwiera cytat z "Podróży do piekieł" Bolesława Micińskiego:

podróż może być poszukiwaniem samego siebie, może być ucieczką przed sobą, może mieć charakter pokuty i kary.

To motto zapowiada wiersze, w których pierwszorzędną rolę będzie grać introspekcja i dążenie do samopoznania; wiersze, które, przy całym ich nasyceniu realiami PRL-u, unikają plakatowości, otwierając się na wymiar egzystencjalny. Ważny dla całej twórczości Krynickiego motyw podróży odsyła zarówno do przemieszczania się w dosłownym sensie (ucieczka i pogoń; oniryczne błądzenie po mieście, najczęściej wrogim, osaczającym; jazda pociągiem; przekraczanie granic związane z kontrolą i przeszukiwaniem rzeczy), jak i do wędrówki duchowej, pomagającej przezwyciężyć bezbronność. Owej duchowej wędrówce towarzyszy niepewność, aura zagrożenia – podobnie jak zagrożony i obnażony czuje się podróżnik, któremu celnik przetrząsa walizkę (na przykład w wierszu "Otwarcie" z tomu "Organizm zbiorowy"). Znamienny jest tutaj wiersz ⁺⁺⁺ ["nagle nagi, obudziłem się"] z arkusza "Pęd pogoni, pęd ucieczki" i zmiany, jakich z czasem dokonał w nim autor. W pierwszej wersji brzmiał następująco:

Text

nagle nagi, obudziłem się, nagle nagi w kolejce po chleb;
obudziłem się nagle nagi w kościele na lekcji religii;
obudziłem się nagle nagi w klasie na lekcji geografii;
obudziłem się nagle nagi na nieznanym dworcu:
bezsenność śnić;

Natomiast w wyborach wierszy czytamy:

Text

nagi, obudziłem się nagle w kolejce po chleb,
nagle nagi w kościele na lekcji religii,
w czwartej klasie na lekcji o kulistej ziemi,
obudziłem się nagle na nieznanym dworcu,

obudziłem się nagle,
żeby błądzić?

iść

Jak zauważył Andrzej Franaszek w tekście "Krynicki pod Ścianą Płaczu" ("Gazeta Wyborcza", 1.02.2010), pierwotnie wiersz zapisywał fundamentalne odczucie bezbronności, obnażenia, podczas gdy w późniejszej wersji pojawił się w nim "herbertowski z ducha nakaz działania i dzielności". Zanim jednak nakaz ten stanie się jedną z ważniejszych – chociaż rzadko artykułowaną wprost – wartości w poezji Krynickiego, w jego wierszach będzie dominować gęsta atmosfera groźnego, obezwładniającego snu. Obrazy miasta niemożliwego do zamieszkania ("przede mną miasto bez miejsc [wszystkie miejsca zajęte, wszystkie miejsca wyprzedane]"); złowrogich dworców i poczekalni ("przegnany z ostatniej poczekalni – dokąd mam uciekać z dworca wieczoru, / czarna listo nocy, tajny krwi wyroku"); wszechobecnego "więzienia bez ścian", tworzą duszną atmosferę koszmaru, w którym niemal dosłowne cytaty ze zgrzebnej peerelowskiej rzeczywistości mieszają się z oniryczną metaforyką. Jak w wierszu ⁺⁺⁺ ["palić nie wolno"]:

Text

(...)
bezludny, nie umiem z ciebie, miasto, się wywikłać,
ani mi do szpitala, ani do więzienia,
do więzienia snu;
palić nie wolno, płomieniu, jasnowidzu wieczoru,
w więzieniach snu, w sierści powietrza,
nie zbudzić mi się, miasto, pod twoimi mostami,
szepcze kalekie słowo zapomnianego języka,
który jest moją jedyną ojczyzną;
co ukrywasz pan pod płaszczykiem podróży,
spytają, i nawet dowód osobisty będzie dowodem przeciwko mnie
(...)

Pastisz języka oficerów śledczych ("co ukrywasz pan pod płaszczykiem podróży") zderza się tutaj z wiarą w istnienie autentycznej, choć skazanej na banicję, mowy poezji ("... kalekie słowo zapomnianego języka, który jest moją jedyną ojczyzną"). Jednak dominujący jest brak elementarnego bezpieczeństwa ("i nawet dowód osobisty będzie dowodem przeciwko mnie").

Wątki autobiograficzne

W "Akcie urodzenia", tytułowym wierszu debiutanckiego tomu, Krynicki pisał: "urodzonemu w transporcie / przypadło mi miejsce śmierci / kult jednostki / miar / i wag / jednostki wojskowej / paraliż postępujący / postęp paraliżujący / codziennie słucham / ostatnich wiadomości / żyję / na miejscu śmierci".

Podróż jawi się tu w jeszcze jednym, najmroczniejszym wymiarze: jako "transport", droga do zagłady. Warto przypomnieć, że poeta urodził się w 1943 roku w obozie pracy w Austrii, do którego zostali zesłani jego rodzice. W kontekście biografii Ryszarda Krynickiego wyznanie: "żyję na miejscu śmierci" nabiera dojmującej konkretności. "Urodzony w transporcie" będzie odbywał "podróż pośmiertną" (w "Organizmie zbiorowym" są trzy wiersze o tym tytule), a siebie samego nazwie "dzieckiem pośmiertnym", nad którym ciąży cień wojny, pamięć umarłych:

Text

spróbujmy więc jeszcze raz zagrać w otwarte
drzwi, w dwa ognie: dzieciństwa i wojny, scalające się
w popiół. Popiół dzieciństwa za nami, przed nami dwojaki płomień
nie do odczytania; niemniej, czytajmy z ognia, z tej
wygasłej
linii życia, czytajmy, obumarli w sobie jak języki
przepadłych pokoleń. Języku płomieni, nieprawe dziecko
dwu ogni, co nam pozostało,
linio bezpotomna, książko z popiołu, niema
odpowiedzi na tyle niepewna, że mogę ci wierzyć. (...)
(...) Dziecko pośmiertne, dziecko
nadaremne: ledwo wstałeś z klęczek,
w klątwę się obracasz

Alina Świeściak w szkicu "Melancholia" tak pisała o "uwięzieniu w nierozstrzygalności", widocznym we wczesnych wierszach Krynickiego: "Znakiem owej nierozstrzygalności jest oksymoron, a jego uprzywilejowanymi sferami znaczeń – istnienie i nieistnienie".

Oksymoroniczność uderza w tej poezji na każdym kroku, wystarczy przywołać słynny wiersz "Język, to dzikie mięso", w którym język jest "bezbronnym ostrzem", "prawdziwym kłamstwem, które mami", "dzieckiem, które ucząc się prawdy, prawdziwie kłamie". Bohater Krynickiego to człowiek "bezludny" (⁺⁺⁺ ["palić nie wolno"]), a zarazem wrzucony w przepełnioną miejską przestrzeń. Ktoś, komu "przypadło miejsce śmierci", a zatem ktoś, kto zajął jej miejsce, kto żyje zamiast śmierci. Ktoś taki może się zdobyć tylko na "nieufną wierność" (z wiersza "jak powstaje"), może wierzyć tylko "niepewnym odpowiedziom", nieuzurpującym sobie prawa do wszechwiedzy. Napięcie rodzi się też między barokowym, "obfitym" językiem większości utworów zawartych w "Akcie urodzenia" i "Organizmie zbiorowym", a wyrażonym w tym języku doświadczeniem:

Text

Drugą stroną rozrastania się świata (którego szczytowy moment stanowi "Organizm zbiorowy") jest tu bowiem jego zasysanie, zapadanie, kurczenie się, nicestwienie. Tak dzieje się od początku – od początku nadmiarowi towarzyszy expressis verbis stwierdzany brak. W różnych postaciach – rozstawania się, gubienia, ucieczki, zapominania, niemożności, samotności, bólu, a wreszcie w najbardziej kategorycznej postaci - nieistnienia i nicości. (...)

Pierwsze tomy Krynickiego mają w sobie coś z rytuałów magicznych. Tak jakby nazwanie świata pękniętym miało to pęknięcie zaleczyć. Wszak nieustannie, przyzywając dwie strony rzeczywistości – istnienie i nieistnienie – dokonuje się nie tylko ich zestawienia, ale również wszczyna pracę jednoczenia. Wiadomo jednak – nigdy niezakończonego pełnym sukcesem.

Autor cytatu

Alina Świeściak, "Melancholia", w tomie zbiorowym: "Słowa? Tchnienia? O poezji Ryszarda Krynickiego", 2009

Format wyświetlania obrazka

standardowy [760 px]

Ryszard Krynicki, fot. Michał Łepecki / Forum

Obrazek

full_krynicki_ryszard_ag_portret__770.jpg

Krynicki w swoich wczesnych wierszach czerpał z tradycji polskiej awangardy, przede wszystkim z odkryć Peipera i Przybosia. Szczególnie bliski był mu wynaleziony przez Peipera "układ rozkwitania", który jednak autorowi "Pędu pogoni, pędu ucieczki" służył nie tyle do porządkowania rzeczywistości, ile, jak to ujął Tadeusz Nyczek, do "unaocznień chaosu". Marian Stala w szkicu "Widzący jasno" pisał:

Text

Młody Krynicki był poetą zdania. Budowanie wiersza było dla niego równoznaczne z dodawaniem do siebie długich, skomplikowanych fraz. Nawiązywały one do siebie poprzez powtarzanie wybranych elementów, które uwikłane były za każdym razem w inne związki słowne i w ten sposób odsłaniały kolejne warstwy swych znaczeń. Taka konstrukcja była świadomym nawiązaniem do idei "poematu rozkwitającego" Peipera. Rzecz w tym jednak, że dla mistrza awangardy powtarzanie coraz bardziej rozbudowanego elementu pierwszego zdania było odpowiednikiem zbliżania się do przedmiotu wypowiedzi i panowania nad nim. Powtórzenia spotykane u autora "Aktu urodzenia" pozbawione są Peiperowskiego optymizmu, sprawiają wrażenie wchodzenia w labirynt, z którego nie ma wyjścia.W latach siedemdziesiątych ta labiryntowa składnia przestała Krynickiego fascynować; budowane przez niego zdania stawały się prostsze, a wiersze – krótsze. Poezja zdania zmieniła się stopniowo w poezję słowa, czasami jednoznacznego, czasami otoczonego trudno uchwytną (albo nieuchwytną, niedającą się pojęciowo określić) aurą. Krokiem następnym był widoczny w wierszach z lat osiemdziesiątych zwrot w stronę otaczającej słowo przestrzeni, w stronę przemilczenia, milczenia, ciszy.

Autor cytatu

"Książki w Tygodniku", dodatek do "Tygodnika Powszechnego", 3.11.2009

Wyrazistym przykładem oryginalnego zastosowania Peiperowskiej techniki może być lingwistyczno-surrealistyczny wiersz "Nasz specjalny wysłannik". Język, wprawiony tutaj w paranoiczny kołowrót powtórzeń, rozwinięć i przetworzeń, oddaje absurd i klaustrofobię życia w zniewolonym państwie:

Text

Z białego domu o czerwonych szybach. Z białej kopalni, z jej
czerwonych szybów, nasz specjalny
wysłannik donosi z białego domu o czerwonych szyldach
w czarno-białych gazetach. Nasz specjalny wysłannik donosi
potrawy i trawi donosy
echa. Donośnym głosem i głosem donosu: o armatach, ukrytych
w białych wierszach
czerwonej sieci, sieci wszechświata. Wszechświata wywiadu. Nasz
specjalny wysłannik w sieci
dziennikarzy i wywiadów
urojonej choroby. Urojonych wywiadów. W sieci słów wiążących. (...)

Autor cytatu

(układ wiersza został w cytacie zmieniony, por. R. Krynicki, Wiersze wybrane, Wydawnictwo a5, Kraków 2014,s. 36-37)

Erotyki i wiersze miłosne

W twórczości Krynickiego, przede wszystkim wczesnej, dużo miejsca zajmują wiersze miłosne. W liryce ostatniego półwiecza erotyczność rzadko kiedy znajduje tak intensywny wyraz (są oczywiście wyjątki, jak poezja Rafała Wojaczka, rówieśnika autora "Organizmu zbiorowego"). Zresztą i sam Krynicki wyznacza erotykom szczególną rolę w swoim dorobku. Na uwagę Katarzyny Janowskiej: "zobaczyłam w tych wierszach dramat kruchości pragnienia i może jeszcze większą grozę spełnienia", poeta odpowiedział:

Text

Może jednak to nie groza, ale bezradne poczucie ulotności, kruchości chwili, kruchości ludzkiego istnienia. Gdybym potrafił powiedzieć to w zwykłym języku, pewnie nie pisałbym wierszy, bo ze wszystkiego, co w życiu napisałem, właśnie wiersze miłosne są dla mnie najważniejsze i to w ich przypadku najboleśniej odczuwam, że tak niewiele potrafię wyrazić.

Autor cytatu

"Z olśnienia umysłu", z Ryszardem Krynickim rozmawia Katarzyna Janowska, "Przekrój", 50/2009

Ulotność chwili znajdziemy w króciutkim liryku z pierwszej książki, zapowiadającym lapidarne wiersze, ku którym poeta zwróci się w latach osiemdziesiątych:

⁺⁺⁺

spojrzenie, złoty deszcz,
niewidząca, na palcach
przeze mnie przebiegłaś

Najczęściej jednak miłosne Krynickiego – delikatne, ale dramatyczne – mówią o niemożliwej bliskości (bo odwrotna jej strona to zawsze oddzielenie), o daremnej ucieczce przed bólem, o rozdarciu wpisanym w relację z najbliższą osobą: "Mieszkamy przez skórę / za blisko, żeby jeszcze się zbliżyć: ta rozłąka, / przez mężczyzn, których ci przypominam, trwa, / (...) przez kobiety, / których nie zdobyłem na tyle, żeby o nich zapomnieć; tylko / ten pierworodny lęk, to po nim się poznajemy jak po / ojczystym języku / na nieznanym dworcu; najbliżsi więc / najdalsi, kochani nienawistni (...)". A przecież, mimo że tym wierszom patronuje "anioł rozłąki", ich silnie zmetaforyzowany język jest nasycony seksualnością, jak w liryku ⁺⁺⁺ ["Rozewrzeć morzu powiekę"]:

Text

(...)
Ciszy pełna, kiedy ciszy pełna dojrzewasz wzrok,
jutrznio różanosutka, łaski potu była ta wielka noc, jutrznią
była i jutrem.
(...)

W innym wierszu bez tytułu akt miłosny pozwala na jedyne możliwe (nawet jeśli tylko chwilowe) poczucie bezpieczeństwa, oddala to, co bolesne:

Text

+++

Łaski oczu i warg, żywicy pełna i soli
była ta nagła noc,
w cerkiewce lampy kulił się mrok,
moje ciało chroniło się w twoim,
widziało w ciemności.

Pod powiekami rosy śniły bezludne
źrenice mgły,

odpływało zranione dzieciństwo.

W późniejszej twórczości Krynickiego liryki miłosne pojawiają się rzadziej, stają się też bardziej wyciszone, jak "Trzy wiersze tylko dla ciebie" z tomu "Kamień, szron".

"Organizm zbiorowy"

Wróćmy do tomu "Organizm zbiorowy" (1975), który był uwieńczeniem "nowofalowego" etapu w poezji Krynickiego. Znajdziemy tam najwięcej wierszy ostro reagujących na przemoc opresyjnego ustroju i zakłamanego języka, na fałsz propagandowej prasy:

(...)
paliliśmy papierosy i kłamliwe gazety,
paliliśmy papierosy, choć zatruwały nasze ciała,
paliliśmy gazety, bo zatruwały nasze umysły,
czytaliśmy konstytucję i deklarację praw,
i naprawdę nie wiedzieliśmy, że prawa człowieka
mogą okazać się sprzeczne
z prawami obywatela,
(...)

– pisał poeta w wierszu dedykowanym Adamowi Michnikowi. Gdzie indziej notował: "Spostrzegłem, że od pewnego czasu, / kiedy właściciel zagwiżdże na psa / to odwraca się większość przechodniów" ("Od pewnego czasu"). Rozprawiał się z cenzurą – tą zewnętrzną, której sam niejednokrotnie był ofiarą, i tą gorszą, wewnętrzną, która polega na "pomijaniu milczeniem" i "nie pozostawia po sobie niczego, // nawet śladów spustoszenia" ("Zewnętrzna, wewnętrzna"). W wierszu "Język, to dzikie mięso" dedykowanym "Panu Zbigniewowi Herbertowi i Panu Cogito", Krynicki nazywał język zarówno "obnażonym sercem" jak i "kneblem, który dławi powstania słów", "zwierzęciem oswajanym z ludzkimi zębami". Bowiem w "Organizmie zbiorowym"

Text

pisanie, posługiwanie się językiem (...) jawi się jako egzystencjalny gwałt na samym sobie, udręka, ból, rozpacz, uwikłanie się w mimowiednie wytwarzaną fikcję, w "to rozdwojenie, co otacza, to / prawdziwe kłamstwo, które mami". Ale mamy tylko język, tylko z jego pomocą możemy pojąć (objąć, opanować, przyswoić, zrozumieć) świat.

Autor cytatu

Przemysław Czapliński, Piotr Śliwiński, "Literatura polska 1976-1998. Przewodnik po prozie i poezji"

Nad całym tomem unosi się "chorągiew nadrealizmu" (to tytuł jednego z utworów), który rządzi poetyką na przykład "Zabawy językowej" czy wiersza "Jak utraciłem dziewictwo". Ten drapieżny, podszyty sarkazmem surrealizm królujący w długich, narracyjnych tekstach, zniknie w późniejszej twórczości.

Ale są też w "Organizmie zbiorowym" liryki zwięzłe, wychylone ku ciszy, które wskazują, w jakim kierunku pójdzie już za parę lat poezja Krynickiego, i ujawniają coraz ważniejsze dla niej inspiracje. Na przykład ⁺⁺⁺ ["czułość"], otwarty hołd dla Norwida:

Text

+++

czułość – jakbyś odnalazł w wyludnionym domu
bukiecik włosów na ściętej pościeli
i kosmyk fiołków więdnący w flakonie

jest – w przybijaniu śmiertelnie ranionych
do wysp, o których żywi nie słyszeli
i w ocaleniu wstążki dziecinnej z pogromu

Autor cytatu

(Wersja z wyboru wierszy "Magnetyczny punkt", pierwotnie liryk ten miał nieco inną postać – przyp. autorki)

A oto wiersz Norwida z "Vade-mecum":

LVI. Czułość

Czułość – bywa jak pełny wojen krzyk,
I jak szemrzących źródeł prąd,
I jako wtór pogrzebny...

I jak plecionka długa z włosów blond,
Na której wdowiec nosić zwykł
Zegarek srebrny - - -

U Krynickiego właśnie czułość jest przeciwwagą rozpaczy (ale nie smutku), wprowadza ciepły ton w ponurą scenerię ówczesnej Polski, przytłaczająco obecną w "Organizmie zbiorowym". Tak dzieje się chociażby w wierszu "Moja żona walczy o ochronę naturalnego środowiska człowieka".

Późniejsza twórczość – ku poetyckiej ascezie

Format wyświetlania obrazka

standardowy [760 px]

Fot. Michał Łepecki / Agencja Gazeta

Obrazek

krynicki_ryszard_ag.jpg

Od tomu "Nasze życie rośnie" (1978; książka została wydana przez Instytut Literacki w Paryżu, ponieważ w kraju poeta był w tym czasie objęty zakazem druku) wiersze Krynickiego stają się coraz krótsze, ich język bardziej oszczędny. Coraz większego znaczenia nabiera w nich skupiona, medytacyjna postawa wobec świata, szacunek dla ciszy, dążenie do poetyckiej syntezy doświadczenia. Fascynacje lingwistyczne schodzą na dalszy plan. Surrealna wyobraźnia będzie stopniowo poskramiana (chociaż jeszcze nie w takich wierszach jak "O" albo "Jeżeli otworzysz ten list") na rzecz filozoficznej refleksji, ujętej możliwie czysto, bez ozdobników.

Tej ewolucji patronuje nie tylko Norwid (poeta przemilczenia i poeta sumienia), ale i japońscy mistrzowie haiku (ich szkołę powściągliwości widać w dwu- i trzywersowych zapisach Krynickiego z lat osiemdziesiątych), a także Mickiewicz jako autor "Zdań i uwag". Inspiracją nie do pominięcia jest też Paul Celan, którego poezję Krynicki tłumaczył i któremu w tomie "Kamień, szron" poświęcił wiersze "Kolonia, daleko" i "Fragmenty z roku 1989".

Text

Zauważalne jest podobieństwo drogi przebytej przez obu poetów: od językowej "zamieci" do maksymalnej kondensacji, od dramatu manifestującego się poetyckim "wielosłowiem" do poszukiwania "punktu ciężkości" wiersza, wokół którego narasta znacząca cisza. Łączy ich ponadto doświadczenie "porażenia" i wytrącenia z rzeczywistości.

Autor cytatu

Przemysław Czapliński, Piotr Śliwiński, "Literatura polska 1976-1998. Przewodnik po prozie i poezji"

Krynicki, dążąc w pisaniu do ascezy, realizował paradoks zawarty w wierszu "Jesteś", w którym wyznaje: "Jesteś moją jedyną ojczyzną milczenie", a zarazem: "wiem, że nawet na wygnaniu / pozostanę w tobie, mowo". Zrezygnował z tego, co nazwał "bawieniem grą słów, bezradną mimiką niewoli", i szukał języka, który byłby empatyczną rozmową z odbiorcą, języka nagiego i koniecznego "jak bicie śmiertelnego serca". W tomie "Niewiele więcej" (1981) polemizował z Miłoszem, znajdując rację istnienia poezji właśnie w jej kruchości, która nie kłóci się z etyczną odpowiedzialnością, a przeciwnie, uwiarygodnia ją:

"Silniejsze od lęku"

"Czym jest poezja, która nie ocala
Narodów ani ludzi?"
Czesław Miłosz

Czym jest poezja, co ocala?
Jedynie imiona, cienie
ludzi i rzeczy?

Czym więcej być może, jeżeli nie trwożnym
jak bicie śmiertelnego serca,
silniejszym od lęku przed nędzą i śmiercią
głosem

sumienia? Którego narody i ludzie,
którego nieludzkie wojny i pogromy
nie potrafią zabić ni

zniweczyć?

Oto jak widzi ewolucję poezji Krynickiego Piotr Śliwiński:

Text

Droga, na którą Krynicki wstąpił pod koniec lat 70., zmierza ku oczyszczeniu myśli i prostocie wypowiedzi. (...) Chodziło o znalezienie alternatywy dla stanu wiecznej rozterki i pleniących się ambiwalencji, czyli tego, co zwykliśmy określać jako kondycję poety modernistycznego. Ze strony Krynickiego nie był to gest anachroniczny, gdyż – jak wiadomo – późna faza modernizmu obfituje w próby poradzenia sobie z coraz bardziej paraliżującym poczuciem bezsiły. Jedną z nich wydaje się hedonistyczne rozwiązanie języka, inną – nieomal mistyczna koncentracja na doświadczeniach fundamentalnych.

Autor cytatu

"Lektura jako wstęp do lektury", w: "Słowa? Tchnienia? O poezji Ryszarda Krynickiego", 2009

W tomie "Niewiele więcej" (1981) dominują aforystyczne zapisy, będące medytacjami o wolności i uwięzieniu ("– Jesteście wolni – mówi strażnik / i żelazna brama zamyka się // teraz z tej strony"), o doświadczeniu religijnym ("Spójrz, prawdziwym blaskiem / witraż świeci dopiero // wewnątrz kościoła"), o cierpieniu ("Najbiedniejszym tej ziemi / ciężkiej pracy nie szczędzi / nawet umieranie") Krynicki jednak nie poprzestaje na wierszach-sentencjach, oderwanych od konkretnego czasu i miejsca. W jego tekstach nadal przegląda się współczesność, jak w "Postoju", noszącym datę 1979 roku. Ta poetycka migawka ukazuje celnika, który podczas postoju pociągu w Berlinie Wschodnim wspina się na palce i odkręca sklepienie w korytarzu, żeby sprawdzić, czy nikt się nie ukrył, a wtedy "bluza munduru / unosi się, odsłania pulchny, / bezbronny brzuch i wtuloną weń // kaburę pistoletu". Charakterystyczny dla Krynickiego kontrast między nagością, bezbronnością a przyczajoną agresją, we wczesnych wierszach ewokowany był przez oniryczne wizje i barokowe spiętrzenia słów, tu znajdujemy w oszczędnym, fotograficznym niemal obrazie, godnym amerykańskich obiektywistów.

Także tom "Wiersze, głosy" (1985) zawiera wiele poetyckich świadectw czasu, zapisujących grozę stanu wojennego, kiedy to "nicość nakładała bagnety" i kiedy pracę nicości słyszało się w "szumie, trzasku, jazgocie zagłuszarki". Lecz nicość pojawia się również w innym, metafizycznym kontekście, jako, by użyć słów samego poety, "jedno z imion Niewymawialnego".

Książkę zamyka najkrótszy zapis, zbliżający się do niewyrażalności doświadczenia mistycznego:

⁺⁺⁺
(Z Mistrza Eckharta
czy księgi Zohar?)
nic, Bóg

Nic, Nikt (który każe myśleć o figurze Nikogo w poezji Paula Celana; o jego wierszu "Psalm" tłumaczonym przez Krynickiego) czuwają też nad "Kamieniem, szronem", książce wydanej po prawie dziewięciu latach milczenia. W tomie tym równie ważna, jak pytania o Boga, jest pamięć o Zagładzie, ból straty, rozmowa z umarłymi, pragnienie ocalania śladów przeszłości. W wierszu "Jakie to szczęście" ze zbioru "Nasze życie rośnie" Krynicki pisał:

Text

Jakie to szczęście: dwaj ocaleńcy z Warszawy,
Betar, drohobyckiego getta,
spotykamy się na dworcu centralnym
wzniesionym na popiołach, oddechach i prochach umarłych,
pomordowanych, bezimiennych, zaginionych bez wieści,
i wspominamy milcząc nasze martwe,
zamordowane, bezimienne, zaginione bez wieści sprawy
(...)

W "Kamieniu, szronie" ta sama gorzka ironia pojawia w krótkim portrecie Poznania:

"Miasto"

Nade wszystko ceni gospodarność, porządek i czystość:
zamieniło synagogę na miejską pływalnię,
na parkingach targowych
nie ma śladu po żydowskim cmentarzu.

A w tekście "Kamień z Nowego Światu", jednej z trzech próz zamieszczonych na początku tomu, Krynicki opisuje zniszczoną macewę, z której wycięto studzienną pokrywę czy też kamień szlifierski. Jak mówi:

Text

Nie pytam, kiedy i jak tutaj się znalazł, ani kto dopuścił się barbarzyństwa. Chcę go tylko uchronić przed dalszym zniszczeniem, szukam dla niego schronienia trwalszego niż moje kruche litery. Nie wiem, co zrobić. (...) Nie wiem, co wolno mi zrobić, a czego nie wolno. Nie wiem nawet, czy wolno mi być chwilowym strażnikiem nagrobnego kamienia. Nie wiem, kogo zapytać o radę i nie wiem, czy zdążę.

Te wątpliwości nie zostają rozproszone. Pisanie dla Ryszarda Krynickiego nie jest znajdowaniem prostej drogi, tylko błądzeniem – tak zaczyna błądzić dziecko, kiedy uczy się czytać i pisać, tak błądzi poeta w labiryncie Drogi Krzyżowej i pod Ścianą Płaczu. Jednak nieustannie towarzyszy mu wiara w poezję, która, jak w wierszu "Miłorząb", zapewnia ciągłość, opowiada się po stronie miłości, każe wbrew przemijaniu sadzić drzewa.

Ryszard Krynicki "G" [galeria]

Styl wyświetlania galerii

wyświetl slajdy

Wydana w 2014 roku książka poetycka "Haiku. Haiku mistrzów" Ryszarda Krynickiego ukazała się blisko dziesięć lat po zbiorze "Kamień, szron", nominowanym do Nagrody Literackiej Nike w 2005 roku. Oprócz autorskich wierszy w publikacji zawarte zostały także przekłady mistrzów japońskiej poezji, na których poeta uczył się haiku – byli to Matsuo Bashō, Yosa Buson, Kobayashi Issa oraz Masaoka Shiki. Są to jednak raczej parafrazy niż wierne tłumaczenia. Krynicki nie zna japońskiego, bazował więc na przekładach – jak sam przyznaje w posłowiu – angielskich, czeskich, niemieckich i rosyjskich. Wcześniej w podobny sposób haiku tłumaczył Czesław Miłosz, który również nie znał japońskiego.

W 2021 roku został wyróżniony Silesiusem za całokształt twórczości.

Autorka: Krystyna Dąbrowska, grudzień 2010. Aktualizacja: AP, lipiec 2019, NS, październik 2021.

Twórczość:

"Pęd pogoni, pęd ucieczki", Warszawa, Poznań: ZSP, 1968,
"Akt urodzenia", Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1969,
"Drugi projekt organizmu zbiorowego", "Nowy Wyraz", 1973 nr 9,
"Organizm zbiorowy", Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1975,
"Nasze życie rośnie. Wiersze", Paryż: Instytut Literacki, Paryż ,1978,
"Niewiele więcej. Wiersze z notatnika 78-79", Kraków: Krakowska Oficyna Studentów, 1981,
"Jeżeli w jakimś kraju" (wiersze i apele), Warszawa: Warszawska Niezależna Oficyna Poetów i Malarzy "Przedświt", 1983,
"Ocalenie z nicości", Kraków: Świt, 1983,
"Niewiele więcej i nowe wiersze", Warszawa: Warszawska Niezależna Oficyna Poetów i Malarzy, 1984,
"Niepodlegli nicości" (wybrane i poprawione wiersze i przekłady), Warszawa: NOWA, 1988,
"G(Rekonstrukcja) 1971", Legnica: Centrum Sztuki - Teatr Dramatyczny, 1999 (wydanie 1 w tej edycji),
"Magnetyczny punkt. Wybrane wiersze i przekłady", Warszawa: Wydawnictwo CiS, 1996,
"Kamień, szron", Kraków: Wydawnictwo a5, 2005,
"Wiersze wybrane", Kraków: Wydawnictwo a5, 2009,
"Kamień, szron", Kraków: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, 2011,
"Przekreślony początek" – wybór wierszy, Wrocław: Biuro Literackie 2013,
"Haiku. Haiku mistrzów", Kraków: Wydawnictwo a5, 2014

Tłumaczenia

Angielski

"Citizen R. K. does not live: poems of Ryszard Krynicki" (przekł. Stanisław Barańczak, Robert A Davies, John M Gogol, Clare Cavanagh, Grażyna Drabik, Magnus J. Kryński, Robert A. Maguire). Forest Grove: Mr. Cogito Press, 1985.
"Magnetic Point: Selected Poems 1968-2014" (przekł. Clare Cavanagh). New York: New Directions, 2017.
"Our Life Grows" (przekł. Alissa Valles). New York: NYRB Poets, 2018.

Białoruski

"Dakranucca" (przekł. Andrèj Hadanovič). Mìnsk: Logvìnaŭ, 2013.

Bułgarski

"Magnetična točka" (przekł. Vera Deânova). Sofia, Stigmati,1997,
"Kam’k, skrež" (przekł. Vera Deânova). Sofia, Stigmati, 2011.

Czeski

"Kámen, jinovatka" (przeł. przez Václav Burian). Olomouc: Burian a Tichák 2006,
"Magnetický bod" (przeł. przez Lenka Daňhelová). Ostrava: Protimluv, 2010.

Niemiecki

"Um niemanden zu verletzen. Gedichte aus Notizbüchern" (przekł. Karl Dedecius). Neu Isenburg: Tiessen, 1991,
"Wunde der Wahrheit. Gedichte" (przekł. Karl Dedecius). Frankfurt: Suhrkamp, 1991,
"Stein aus der neuen Welt" (przekł. Esther Kinsky) 2000.

Hebrajski

"Nekuda magnetit" (przekł. David Weinfeld). Ra'ananah: Even Hoshen, 2011.

Hindi

"w źrenicy kamyka / ret ke ek kaṇmeṁ" (przekł. Renata Czekalska, Aśok Wadźpeji). New Delhi: Vani Prakaśan, 2017.

Rumuński

"Poeme alese" (przekł. Constantin Geambaşu). Timişoara: Excelsior Art, 2014.

Słowacki

"Magnetický bod" (przekł. Karol Chmel). Bratislava: Drewo a Srd, 2003.

Szwedzki

"Planeten Fantasmagori" (przekł. Joanna Helander; Bo Persson). Bottna, Hamburgsund: Cafe Existens, 1994.

Włoski

"Il punto magnetico" (przekł. Francesca Fornari). Udine: Forum, 2011.
"Abitiamo attraverso la pelle" (przekł. Francesca Fornari). Novara: Interlinea, 2012.