Poeta i tłumacz, urodzony 13 września 1894 roku w Łodzi, zmarł 27 grudnia 1953 roku w Zakopanem.
-
Poeta i tłumacz, autor "Balu w Operze" i "Kwiatów polskich" oraz tekstów kabaretowych i wierszy dla dzieci.
Ukończył łódzkie gimnazjum (1914), studiował prawo i filozofię na Uniwersytecie Warszawskim (1916-18). Współpracował z pismem "Pola esperantisimo" (1911-1914), gdzie umieszczał przekłady na esperanto wierszy polskich. Jako poeta debiutował wierszem "Prośba" w "Kurierze Warszawskim" (1913). Od 1915 roku tłumaczył z języka rosyjskiego, a także współpracował z łódzkimi kabaretami Bi-Ba-Bo i Nowości oraz z teatrzykiem Urania. W 1916-1919 współpracował z warszawskim pismem studenckim "Pro arte et studio". W 1918 roku był współzałożycielem kabaretu literackiego Pikador, a następnie współtwórcą (1919) i czołowym przedstawicielem grupy poetyckiej Skamander, stałym współpracownikiem miesięcznika "Skamander" (1920-1928, 1935-1939) i tygodnika "Wiadomości Literackie" (od 1924). Zamieszczał utwory na łamach "Zdroju" (1919), "Narodu" (1920-1921), "Kuriera Polskiego" (1920-1923), "Pani" (1922-1925). Prowadził ożywioną działalność jako autor tekstów i piosenek kabaretowych (zwykle podpisywanych pseudonimami) dla kabaretów Miraż (1916-1919), Czarny Kot (1917-1919), Argus (1918), Sfinks (1918), Qui Pro Quo (1919-32), Banda (1932-34), Cyganeria (od 1924), Stara Banda (1934-1935), Cyrulik Warszawski (1935-39). Współpracował z pismami satyrycznymi "Cyrulik Warszawski" (1926-33) i "Szpilki" (1936-39), teksty satyryczne drukował też na łamach "Ilustrowanego Kuriera Codziennego" (1929-1933). Wraz z Antonim Słonimskim i Janem Lechoniem przygotowywał dodatki prima-aprilisowe "Kuriera Polskiego" (1920-1925), razem z nimi pisał także szopki polityczne (1922-1930).
Julian Tuwim, rep. FoKa / Forum
W latach 1925-1926 wydawał z Mieczysławem Grydzewskim i Antonim Bormanem magazyn ilustrowany "To-To". Od 1927 roku współpracował z Polskim Radiem (od 1935 roku był kierownikiem artystycznym działu humoru). Od 1934 roku wchodził w skład redakcji miesięcznika "Szpargały". Należał od 1919 roku do członków założycieli ZAiKS-u (zalegalizowanego w 1921), od 1932 roku był członkiem zarządu. Od 1920 roku członek ZZLP (Związek Zawodowy Literatów Polskich), należał także do PEN Clubu.
W czasie II wojny światowej przebywał na emigracji - w Rumunii, Francji, Portugalii i Brazylii, skąd w 1942 roku przybył do Nowego Jorku. W latach 1939-41 współpracował z emigracyjnym tygodnikiem "Wiadomości Polskie", jednak zerwał z nim współpracę na skutek różnicy poglądów na temat stosunku do ZSRR. W latach 1942-46 współpracował z wydawanym w Londynie miesięcznikiem "Nowa Polska" i z lewicową prasą amerykańskiej Polonii. Od 1942 roku związany z lewicą zgrupowaną w sekcji polskiej Międzynarodowego Związku Robotniczego. Należał do Koła Pisarzy z Polski (w 1943 roku członek zarządu).
W czerwcu 1946 roku wrócił do kraju i zamieszkał w Warszawie. Prowadził prace literackie, przekładowe i edytorskie. Publikował w "Kuźnicy" (1945-1946), "Odrodzeniu" (1945-1949), "Przekroju" (1945-1953), "Szpilkach" (1946-1953). W latach 1948-1949 był dyrektorem artystycznym, a w 1951 roku kierownikiem literackim Teatru Nowego. W 1948 roku uczestniczył w Światowym Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu. W latach 1949-1953 współpracował z miesięcznikiem "Problemy", od 1950 roku z "Nową Kulturą". Wyróżniony Złotym Wawrzynem PAL za wybitną twórczość (1935), nagrodą literacką miasta Łodzi (1928 i 1949), doktoratem honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego, nagrodą polskiego PEN Clubu za przekłady z Puszkina (1935) i nagrodą państwową (1951).
Julian Tuwim, rep. Wojciech Kryński / Forum
W początkowej fazie twórczości (zbiory "Czyhanie na Boga", 1918; "Sokrates tańczący", 1920; "Siódma jesień", 1922; "Wierszy tom czwarty", 1923) wyrażał bunt przeciw młodopolskiej formie poezji (dekadenckim nastrojom i manierze językowej), głosząc optymizm i witalizm, urbanizm, wprowadzający na karty poezji miasto w jego dniu powszednim. Kreował nowego bohatera lirycznego - mieszkańca miasta, upodabniał utwór poetycki do żywej potocznej wypowiedzi z jej wulgaryzmami i trywializmami. Często wprowadzał do liryki gatunki wypowiedzi takie, jak obrazek rodzajowy i poezja rozmowy. Dążył, tak jak wszyscy skamandryci, do upowszechnienia liryki i stworzenia odmiennego modelu jej funkcjonowania niż elitarno-artystowski.
W późniejszych latach - od tomu "Słowa we krwi" (1926) poprzez "Rzecz czarnoleską" (1929), "Biblię cygańską" (1932) do "Treści gorejącej" (1936) - pojawiają się i nasilają w jego twórczości elementy goryczy, poeta sięga po wzory klasyczne (Jan Kochanowski), romantyczne i norwidowskie. Do głosu dochodzi niepokój zarówno w liryce osobistej, jak i społecznej. Równocześnie coraz doskonalsze operowanie przez Tuwima formą, wirtuozeria w operowaniu słowem i obrazem staje się - w połączeniu z rozmiłowaniem w wielkiej tradycji - źródłem swoistej poetyckiej filozofii koncentrującej się na zagadnieniu słowa-znaku i jego stosunku do desygnatu, wiedzie w krąg problemów języka ku baśniowej etymologii słów, ich "poetyckiej alchemii".
Odrębną dziedziną działalności Tuwima jest twórczość satyryczna - bogata, złożona i wielostronna, uprawiana od momentu debiutu. Nie stanowi ona zjawiska jednorodnego zarówno ze względu na formułę gatunkową, jak i ze względu na różny charakter utworów i celów, dla których zostały napisane. Satyra obyczajowa opierała się na negacji starych modeli obyczajowych, będących wyrazem zacofania, promowała wzorzec osobowy, który prezentowała liberalna inteligencja warszawska. Jako autor satyr politycznych przeszedł Tuwim ewolucję od negacji pewnych elementów rzeczywistości politycznej, do całkowitej negacji sanacyjnych elit rządzących, kiedy w latach trzydziestych zaczęły one przyjmować coraz bardziej prawicowe pozycje, zbliżając się do ugrupowań o programie antysemickim i faszystowskim. Najwyższym osiągnięciem Tuwima-satyryka był napisany w 1936 roku "Bal w Operze", wykorzystujący dotychczasowe doświadczenia poety na polu satyry, wprowadzający elementy groteski i ekspresjonizmu.
Julian Tuwim, rep. FoKa / Forum
Pod koniec lat międzywojennych uprawiał Tuwim również twórczość dla dzieci, wykorzystując w niej swój kunszt poetycki, łącząc liryzm z dowcipem (często pure-nonsensowym), wykorzystując różnorodne walory języka ("Lokomotywa", "Słoń Trąbalski", "Zosia-Samosia"). W latach wojny poeta pracował nad liryczno-epickim poematem "Kwiaty polskie", wydanym w 1949 roku, nawiązującym do tradycji romantycznego poematu dygresyjnego, jednak jedynie w swoich fragmentach osiągającym poziom przedwojennej liryki Tuwima.
Twórczość Tuwima cieszyła się ogromną popularnością wśród czytelników i krytyki - w ankiecie "Wiadomości Literackich" z roku 1935 roku "Kogo wybrałbyś do Akademii Niezależnych, gdyby taka akademia istniała" zajął pierwsze miejsce. Atakowali go młodsi twórcy (zwłaszcza z kręgów awangardy, zarzucając jego twórczości sentymentalizm i tradycjonalizm), a także, z zupełnie innych przyczyn, antagoniści z kręgów nacjonalistycznych - wyrzucali mu jego żydowskie pochodzenie, a także oburzali się na utwory o wymowie pacyfistycznej, takie jak "Do generałów" i "Do prostego człowieka".
Tuwim dokonał również wielu przekładów, głównie z języka rosyjskiego - m.in. "Słowo o wyprawie Igora" (BN 1928, nowa wersja 1950), utwory Puszkina ("Jeździec miedziany" 1931, zbiór "Lutnia Puszkina" 1937), klasyczne dzieła rosyjskiego dramatu (m.in. "Rewizor" Gogola 1929), wiersze Lermontowa, Majakowskiego, Błoka, Pasternaka i in. (wyd. w zbiorze "Z rosyjskiego" t. 1-3, 1954). Tłumaczył również Horacego, Walta Whitmana, Henry'ego Longfellowa, Arthura Rimbauda.
Był także zbieraczem ciekawostek z zakresu kultury i obyczaju, czego plon stanowią książki
"Czary i czarty polskie oraz Wypisy Czarnoksięskie" (1923),
"Polski słownik pijacki i Antologia bachiczna (1935), trzytomowy cykl
"Cicer cum caule, czyli Groch z kapustą" (1958-63). Owocem jego zainteresowań historyczno-literackich były antologie
"Cztery wieki fraszki polskiej" (1937) z przedmową Aleksandra Brücknera,
"Polska nowela fantastyczna" (1949), opracowana wraz z Juliuszem Wiktorem Gomulickim
"Księga wierszy polskich XIX wieku" (t. 1-3, 1954), zbiór szkiców ilustrowany bogatym wyborem osobliwości poetyckich -
"Pegaz dęba, czyli panopticum poetyckie" (1958), pisane ze Słonimskim humoreski, satyry, żarty i parodie utrzymane w stylu pure-nonsensu zamieszczone w wyborze
"W oparach absurdu" (1958). Był autorem adaptacji teatralnych (m.in. noweli
"Płaszcz" Gogola), wodewilów muzycznych - jak np.
"Żołnierz królowej Madagaskaru" według S. Dobrzańskiego (1936), czy
"Słomkowy kapelusz" Labiche'a (1948).
Czytelniku, jeśli dotarłeś już do końca i nie masz dosyć, zupełnie inną opowieść o Tuwimie zobaczysz klikając tutaj
Twórczość:
- "Czyhanie na Boga", Warszawa 1918
- "Sokrates tańczący", Warszawa 1920
- "Pracowita Pszczółka. Kalendarz encyklopedyczno-informacyjny na r. 1921" (współautorem był Antoni Słonimski), Warszawa 1921
- "Siódma jesień", Warszawa 1922
- "Wierszy tom czwarty", Warszawa 1923
- "Czarna Msza. Z cyklu satanistycznego", Warszawa 1925
- "Tysiąc dziwów prawdziwych", Warszawa 1925
- "Słowa we krwi", Warszawa 1926
- "Tajemnice amuletów i talizmanów", Warszawa 1926
- "Polityczna szopka Cyrulika Warszawskiego" (współautorzy: Marian Hemar, Jan Lechoń, Antoni Słonimski), Warszawa 1927
- "Rzecz czarnoleska", Warszawa 1929
- "Szopka polityczna" (współautorzy: Hemar, Lechoń, Słonimski), Warszawa 1930
- "Szopka polityczna" (współautorzy: Hemar, Lechoń i in.), Warszawa 1931
- "Biblia cygańska i inne wiersze", Warszawa 1933
- "Jarmark rymów", Warszawa 1934
- "Bal w operze", (powst. 1936, drukowany we fragmentach w różnych pismach; druk całości: "Szpilki", 1946; wyd. osobne: Warszawa 1982)
- "Treść gorejąca", Warszawa 1936
- "Lokomotywa. Rzepka (według starej bajeczki). Ptasie radio", Warszawa 1938
- "O panu Tralalińskim i inne wierszyki", Warszawa 1938
- "Słoń Trąbalski", Warszawa 1938
- "Zosia Samosia i inne wierszyki", Warszawa 1938
- "Kwiaty polskie", Warszawa 1949
- "Cicer cum caule, czyli Groch z kapustą", Warszawa 1958
- "Pegaz dęba, czyli panopticum poetyckie", Warszawa 1958
- "W oparach absurdu" (współautor: Słonimski), Warszawa 1958
"Dzieła" t. 1-5, Warszawa, Czytelnik 1955-1964
Wybory:
- "Poezje", Warszawa, Czytelnik 1956, posłowie: Artur Międzyrzecki
- "Wybór poezji", Warszawa, PIW 1961, wybór: Antoni Słonimski
- "Wiersze wybrane", Wrocław, Ossolineum 1964 - BN I nr 184
- "Wybór poezji", Warszawa, Czytelnik 1965, wybór: R. Matuszewski
- "Poezje wybrane", Warszawa, LSW 1968, wybór i wstęp: J.W. Gomulicki
- "Wiersze zebrane", Warszawa, Czytelnik 1971, t. 1-2, opracowanie: A. Kowalczykowa
- "Pisma zebrane" t. 1-4, Warszawa, Czytelnik 1986-1993 (opracowanie: A. Kowalczykowa, T. Januszewski, J. Stradecki, A. Bałakier)
- "Nowy wybór poezji", Warszawa, PIW 2002 (posłowie i nota edytorska: J.W. Gomulicki)
Autor: Bartłomiej Szleszyński, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, kwiecień 2003.
