Młynne, 1897. Stoją od lewej: Jadwiga, Bogdan, Sławomir, Janusz, Zygmunt, Jerzy. Siedzą: Kazimierz i Józefa, fot. z archiwum rodzinnego Jerzy Żuławski
Jerzy Żuławski z okresu swoich samotnych podróży po Włoszech, Francji i Niemczech w latach 1903–1907, fot. z archiwum rodzinnego Jerzy Żuławski (1874–1915) – pisarz, poeta, tłumacz, dramaturg okresu Młodej Polski, doktor filozofii. Żołnierz Legionów Polskich, współredaktor pisma "Do broni". Związany z krakowską bohemą artystyczną, przedstawiciel dekadentyzmu i katastrofizmu.
Autor najbardziej znany z "trylogii księżycowej": "Na srebrnym globie. Rękopis z Księżyca" (1903), "Zwycięzca" (1910) i "Stara Ziemia" (1911), w której połączył fantastykę naukową z antyutopijną wizją rozwoju cywilizacyjnego. Uważany (obok Władysława Umińskiego i Antoniego Langiera) za jednego z prekursorów polskiej literatury fantastycznonaukowej. Marek Żuławski w książce "Studium do autoportretu" (Warszawa 1980) pisał:
Ojciec mój przerastał intelektualnie swoje środowisko. Jego umysł wybiegał poza epokę. Był on jedynym pisarzem Młodej Polski, poza Stanisławem Brzozowskim, którego więcej obchodziły sprawy ogólnoludzkie niż problemy czysto polskie, a przez to w jakiś sposób prowincjonalne. Żaden ze znanych polskich autorów tego okresu nie potrafił wydostać się poza zaczarowane koło tak zwanej sprawy polskiej – nie mówiąc już o wydostaniu się poza krąg naszej planety.
U Kasprowiczów w Poroninie, od lewej: Leopold Staff, Władysław Orkan, Jan Kasprowicz, Jerzy Żuławski, 1911, fot. z archiwum rodzinnego Żuławskich "Trylogia księżycowa", tłumaczona na język czeski, niemiecki, rosyjski i węgierski, była inspiracją dla wielu pisarzy polskich (Stanisław Lem) i obcych. Na jej podstawie Andrzej Żuławski, stryjeczny wnuk pisarza, nakręcił film "Na srebrnym globie". Oprócz nowatorskiej prozy, Jerzy Żuławski pisał poezje, dramaty alegoryczne, eseje i nowele, przekładał na język polski wiersze francuskich symbolistów.
Pisarz wraz z żoną, Kazimierą z Hanickich Żuławską, od końca 1909 roku mieszkał w Zakopanem, w willi Łada, gdzie też wychowali się jego trzej synowie, Juliusz, Marek i Wawrzyniec. W domu tym częstymi gośćmi byli Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Jan Kasprowicz, Leopold Staff, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Tadeusz Boy-Żeleński, Stanisław Przybyszewski.
Jerzy Żuławski i Jan Kasprowicz, 1911, fot. z archiwum rodzinnego Żuławskich Jerzy Żuławski był wielkim miłośnikiem, badaczem i znawcą Tatr, przecierał nieznane dotąd szlaki i zdobywał szczyty, współtworzył Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe TOPR. Gdy przekroczył czterdziestkę, poszedł do Legionów Piłsudskiego i tam w okopach nabawił się tyfusu, tracąc życie. Zmarł 9 sierpnia 1915, dokładnie rok po zaciągnięciu się do Legionów. Przez 10 ostatnich dni przy jego łóżku czuwała żona Kazimiera. Juliusz Żuławski we wspomnieniach "Z domu" (Warszawa 1978) pisał:
Pamiętam nagły wyjazd matki do Dębicy i jej dramatyczny powrót: było upalne zakopiańskie lato, na niebrukowanych ulicach leżał gęsty kurz, ciemne smreki zasłaniały kształty domów i rysowały się wierzchołkami po niebie, nieruchome tego dnia, jak posagi. Wyjechano po matkę fiakrem na dworzec – ja z ciocią Józią poszliśmy w kierunku dworca ulicą Jagiellońską na piechotę. Po drodze – już na początku Jagiellońskiej – zobaczyłem jadącą z dworca mamę: siedziała w fiakrze wyprostowana, cała w czerni, osłonięta welonem, a na jej kolanach srebrzyła się znana mi szabla z rapciami.
Miłość do gór przejęli po nim jego trzej wybitnie utalentowani synowie: Marek, Juliusz i Wawrzyniec.
Marek Żuławski
Marek Żuławski, fot. z archiwum rodzinnego Marek Żuławski (1908–1985) – malarz, rysownik, grafik; pisarz, eseista i krytyk sztuki. Urodzony w Rzymie, dzieciństwo spędził w Zakopanem. Jako student warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych w latach 1926–1933 zgłębiał tajniki malarskiego warsztatu w pracowniach: prof. Karola Tichego, a następnie prof. Felicjana Kowarskiego – wracał często w góry, gdzie czuł się najlepiej. Dzięki taternictwu – jak mówił – lepiej "rozumiał swoją polskość". Jako pierwszy wspiął się kominem Galerii Gankowej.
W 1935 roku wyjechał na stypendium do Paryża i odtąd mieszkał stale za granicą; od 1937 roku w Londynie. W czasie wojny projektował między innymi plakaty wołające o pomoc dla powstańczej Warszawy. Po upadku powstania udało mu się zobaczyć ruiny stolicy, a wykonany wówczas cykl rysunków stał się cennym dokumentem tamtych czasów.
Mimo emigracji utrzymywał kontakty z krajem, gdzie po wojnie kilkakrotnie wystawiano jego obrazy (Muzeum Narodowe – 1946, "Zachęta" – 1957, galeria "Zapiecek" – 1976, galeria "Interpress" – 1980).
Marek Żuławski w pracowni, fot. z archiwum rodzinnego Początkowo malował w duchu postimpresjonizmu. Po wojnie wykształcił własny styl, odznaczający się uproszczeniem formy i zgaszonym kolorytem. W centrum uwagi jego sztuki znajdował się człowiek, jego konflikty z otaczającą go rzeczywistością. Portretował między innymi królową brytyjską. Deklarował:
Moje malarstwo jest pełne aluzji. Ma na celu tworzenie nastroju, klimatu, atmosfery, która zmusza widza do refleksji. Pragnę, aby obraz był czymś więcej niż arytmetyczną sumą swoich elementów, żeby był symbolem albo wizualną interpretacją przeżycia.
Marek Żuławski podczas pracy nad "The Baptism of Jesus Christ" w kościele in St John's Wood, 1982, fot. z archiwum prywatnego rodziny Pozostawił bogaty dorobek twórczy w postaci rysunków, obrazów, malowideł ściennych. A także kilku książek poświęconych sztuce: "Dawn Noon And Night", Arnolfini Press, Londyn 1958, "Od Hogharta do Bacona", Arkady, Warszawa 1973, "Romantyzm, klasycyzm i z powrotem", Wydawnictwo Literackie, Kraków 1976, "Studium do autoportretu", Czytelnik, Warszawa 1980, "Studium do autoportretu II", Czytelnik, Warszawa 1990. Anda Rottenberg we wstępie do katalogu jednej z jego wystaw w 1989 roku pisała:
Oto malarz pięknoduch, obywatel Europy mieniący się zapewne w duchu spadkobiercą jej dóbr kulturalnych; koneser sztuki, obcujący po wielokroć z arcydziełami będącymi ozdobą muzeów tej części świata; mężczyzna piękny i wykwintny, kochający życie, kobiety i to, co można było nazwać pięknym w czasach istnienia estetyki formalnej [...]. [...] ten artysta z niespotykaną prostotą, z dnia na dzień nieomal podejmuje kronikarski obowiązek mający dawać owo świadectwo historii, a nawet próbuje wpływać na losy właśnie wtedy, gdy wielu innym zadrżała dłoń i wymykały się wątpliwości sprowadzone do jednego ogólnego pytania: czy po Oświęcimiu możliwa jest poezja?
Marek Żuławski, "Bez tytułu", 1957, fot. Muzeum Uniwersyteckie w Toruniu Część kolekcji obrazów artysty jego żona Maryla Żuławska przekazała Muzeum Tatrzańskiemu w Zakopanem. Duży zbiór jego prac malarskich, rysunków i grafik Marka Żuławskiego znajduje się także w Muzeum Uniwersyteckim w Toruniu, a jego Archiwum znajduje się w Archiwum Emigracji w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu.
Juliusz Żuławski
Juliusz Żuławski, fot. z archiwum prywatnego rodziny artysty Juliusz Żuławski (1910–1999) – poeta, prozaik, eseista dramaturg, edytor, tłumacz literatury anglosaskiej, taternik, alpinista, żeglarz. Studiował architekturę na Politechnice Warszawskiej.
Naoczny świadek prawie całego XX wieku. W ostatnich latach przed drugą wojną światową londyński korespondent "Polonii" i "Piasta", "Wiadomości Literackich" i innych pism (1936–1939). Brał udział w kampanii wrześniowej jako oficer liniowy, a potem był więźniem niemieckich oflagów – w obozach jenieckich prowadził działalność teatralną i oświatową – skąd wrócił do kraju już w lutym 1945 roku.
Pracował w zespole redakcyjnym "Kuźnicy", "Twórczości" i wstrzymanego przez władze miesięcznika "Europa" – co spowodowało jego wystąpienie z PZPR (1957) wraz z grupą innych pisarzy. Pisał między innymi w "Przeglądzie Kulturalnym" i w "Tygodniku Powszechnym". Był członkiem zarządu Związku Literatów Polskich (1947–1950 i 1956–1959) oraz polskiego PEN-Clubu (od 1966) – i jego prezesem (1978–1983 i 1988–1991).
Juliusz i Marek Żuławscy w Londynie, przy kominku w pracowni malarskiej przy Ladbroke Grove, fot. z archiwum rodzinnego Publikował swoją prozę i poezję od 1933 roku. Wydał głośną i nagrodzoną powieść "Wyprawa o zmierzchu" (1936), a po wojnie między innymi książki: "Czas przeszły niedokonany" (1962), "Byron nieupozowany" (1964), "Wielka podróż Walta Whitmana" (1971), "Kartki z drogi" (1975), "Z domu" (1978), "Czas odzyskany" (1982), "Przydługa teraźniejszość" (1992). Ponadto kilka tomików wierszy, liczne przekłady wierszy poetów angielskich i amerykańskich, opracowanie dzieł Byrona oraz – jako współredaktor – antologię "Poeci języka angielskiego".
Był laureatem między innymi nagrody PEN-Clubu za prace przekładowe (1970) oraz Nagrody im. Jurzykowskiego za całokształt twórczości (1971). Podobnie jak jego bracia również Juliusz przemierzył Tatry wzdłuż i wszerz.
Żona Juliusza, Paulina Żuławska (1918–2008), była projektantką, współzałożycielką Instytutu Wzornictwa Przemysłowego w Warszawie. Ich córki to Agnieszka i Ewa.
Agnieszka Żuławska-Umeda jest japonistką, tłumaczką języka japońskiego, doktorem nauk humanistycznych, adiunktem japonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Jej mąż, zmarły w 2012 roku Yoshiho Umeda, był działaczem opozycji demokratycznej w Polsce oraz doradcą Lecha Wałęsy i "Solidarności". Ich córka Hana Umeda, performerka i instruktorka, krzewi nad Wisłą kulturę japońską, ucząc Polaków tańca nihon buyo.
Ewa Żuławska-Bogacka to z kolei malarka i graficzka. Jej mąż, pianista Janusz Bogacki, jazzman i aranżer, jest kompozytorem muzyki do wielu przedstawień teatralnych. Ich syn, Tomasz Bogacki, jest również muzykiem – gitarzystą, kompozytorem, aranżerem i producentem muzycznym. W ślady matki, Ewy Żuławskiej-Bogackiej, poszła natomiast Agata Bogacka, artystka zajmująca się głównie malarstwem, choć również rysunkiem, fotografią, tworzeniem obiektów i instalacji.
