UE Development - kulturalne bryły z unijnych funduszy
Polska dobrze wykorzystała fundusze europejskie, a szczególnie skutecznie spożytkowano je w branży kulturalnej. Od czasu wejścia naszego kraju do struktur unijnych kulturalny krajobraz polskich miast zmienił się w bezprecedensowy sposób.
Referendum w sprawie wejścia Polski do Unii Europejskiej odbyło się 7 i 8 czerwca 2003 roku. Wzięło w nim udział 59 procent osób uprawnionych do głosowania, z których aż 77,5 procent opowiedziało się za włączeniem Polski do struktur europejskich. Dzięki podjętej w drodze referendum decyzji 1 maja 2004 roku wspólnie z dziewięcioma innymi państwami Europy Środkowej Polska weszła do Unii Europejskiej. Choć od początku było wiadomo, że przynależność do UE łączy się ze wsparciem finansowym wielu inwestycji, dwie dekady temu chyba mało kto mógł przewidzieć, jak dużą skalę przyjmie to zjawisko i jak wiele przyniesie korzyści. Z funduszy europejskich powstawały drogi ekspresowe i linie tramwajowe, obiekty infrastruktury portowej czy kolejowej, zabezpieczenia przeciwpowodziowe, gazociągi – czyli inwestycje niezbędne dla bezpieczeństwa, komfortu i wyrównania różnic pomiędzy krajami zachodnioeuropejskimi a tymi zza Żelaznej Kurtyny. Co było chyba trudniejsze do przewidzenia – w ogromnym stopniu na wejściu Polski do UE skorzystała nasza kultura. Także architektoniczna.
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Przebudowa Starego Rynku w Częstochowie, fot. Urząd Miasta Częstochowy
(...) Polska wynegocjowała i skorzystała z największego wsparcia funduszami unijnymi wśród wszystkich krajów członkowskich. Pierwsze środki pochodziły ze Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego na lata 2004-2007. Dofinansowano dzięki nim ponad 350 projektów rewitalizacji historycznych miast, renowacji obiektów zabytkowych, poprawy warunków funkcjonowania instytucji kultury na łączną kwotę 1,7 mld zł. Kolejną możliwość przyniósł XI Priorytet: Kultura i dziedzictwo kulturowe w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007-2013. Zrealizowano niemal 80 inwestycji o łącznej wartości 3,8 mld zł, w tym 2,3 mld zł z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Do środków europejskich należy dodać fundusze pochodzące z Europejskiego Mechanizmu Gospodarczego, tak zwane fundusze norweskie
– możliwe dzięki wejściu Polski do Unii Europejskiej wydatki wyliczała ówczesna ministra kultury Małgorzata Omilanowska w wydanym w 2015 roku tomie pt. "Form Follows Freedom. Architektura dla kultury w Polsce 2000+". Publikację przygotowaną pod redakcją Jacka Purchli i Janusza Sepioła wydało Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie, a jej celem było podsumowanie ostatnich kilkunastu lat rozwoju polskiej kultury widzianej przez pryzmat budowanych na jej potrzeby obiektów.
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Park Ludowy w Lublinie, fot. Urząd Miasta Lublin
Kilkadziesiąt filharmonii i nowych sal koncertowych w istniejących obiektach, liczne budynki dla uczelni artystycznych, nowe muzea (zarówno te wielkie, o ogólnokrajowym zasięgu, jak i lokalne), siedziby teatrów, centrów kongresowych, ale i hal sportowych wykorzystywanych również jako miejsca koncertów i innych wydarzeń – polska kultura po wejściu do Unii Europejskiej wzbogaciła się o trudną do policzenia liczbę budynków, które służą jej rozwojowi. Najbardziej efektownymi z nich są te największe, szeroko opisywane i nagradzane gmachy, które zmieniały o wiele więcej niż tylko architektoniczny pejzaż. Muzeum Śląskie, siedziba Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia i Międzynarodowe Centrum Kongresowe w Katowicach, Muzeum Historii Żydów Polskich Polin w Warszawie, Filharmonia Szczecińska, gdańskie gmachy: Europejskie Centrum Solidarności, Muzeum II Wojny Światowej, Teatr Szekspirowski, Europejskie Centrum Muzyki Krzysztofa Pendereckiego w Lusławicach, Narodowe Forum Muzyki we Wrocławiu, Centrum Kongresowe ICE Kraków i w tym samym mieście Muzeum Tadeusza Kantora i Cricoteka – to tylko niektóre ze zbudowanych w Polsce po 2004 roku znaczących tak skalą, formą, jak instytucjonalną siłą obiektów kultury.
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Interaktywne Centrum Historii Ostrowa Tumskiego – ICHOT Brama Poznania, fot. Łukasz Gdak
Wśród powstałych w ciągu ostatnich dwóch dekad gmachów znajdują się realizacje bardzo odważne – jak czarne, ceglane "pudło" Teatru Szekspirowskiego w Gdańsku, które włoski architekt Renato Rizzi posadowił tuż obok zabytkowej zabudowy staromiejskiej czy Brama Poznania – Interaktywne Centrum Historii Ostrowa Tumskiego w Poznaniu (proj. AD ARTIS Emerla Wojda) - minimalistyczna, betonowa kostka przecięta szklaną szczeliną, przez którą z wnętrza budynku można oglądać Ostrów Tumski, uważany za miejsce narodzin polskiej państwowości. Są ciekawe rozbudowy – jak subtelne, szklano-betonowe skrzydło, dobudowane do majestatycznego, zabytkowego pałacu, siedziby Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu czy rdzawa bryła niczym most rozciągnięta ponad zabytkowym budynkiem dawnej elektrowni – czyli Centrum Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka w Krakowie (proj. konsorcjum IQ2 - nsMoonStudio i Wizja). Narodowe Forum Muzyki we Wrocławiu (proj. Kuryłowicz&Associates) przypomina drewniane pudło rezonansowe, a Centrum Kulturalno - Kongresowe Jordanki w Toruniu (proj. Menis Arquitectos) jest ekspresyjną, betonową rzeźbą, która dzięki pojawiającym się na elewacjach fragmentom cegieł stanowi zarazem ukłon w stronę średniowiecznego Starego Miasta.
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Filharmonia Szczecińska im. Mieczysława Karłowicza, widok z lotu ptaka, fot. Adam Słomski / Urząd Miasta Szczecin
Na projekty tych budowli ogłaszano międzynarodowe konkursy architektoniczne – już sam ten fakt leczył polskie kompleksy, bo chętnie brali w nich udział także zachodni projektanci, co wpisało nasz rynek na dobre do międzynarodowego obiegu. Spektakularne budowle wzbudzały zainteresowanie już na etapie projektu, śledzono i opisywano ich budowę, otwarcie, pierwsze chwile działania, a nade wszystko liczne konkursy architektoniczne (w tym międzynarodowe), w których owe budynki były nominowane. I nagradzane – z tym najważniejszym laurem na czele, czyli Nagrodą Architektoniczną Komisji Europejskiej im. Miesa van der Rohe, którą w 2015 roku zdobyli Fabrizio Barozzi i Alberto Veiga za projekt gmachu Filharmonii im. Mieczysława Karłowicza w Szczecinie. Te efektowne gmachy wzbudziły także powszechne zainteresowanie architekturą, która wcześniej nie była dziedziną pojawiającą się w mediach. Liczne wizualnie atrakcyjne projekty przyczyniły się do rozbudzenia architektonicznych dyskusji, które dziś nie dotyczą już tylko najnowszych realizacji. Choć to trudniejsze do policzenia i nie ma materialnego wyrazu, inwestycje w budynki kultury wspomagane Funduszami Europejskimi wpłynęły znacząco na zwiększenie się zainteresowania architekturą w ogóle.
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Służewski Dom Kultury, Warszawa, projekt: 137kilo + WWAA, fot. Juliusz Sokołowski
Ewa P. Porębska we wspomnianej już publikacji "Form Follows Freedom. Architektura dla kultury w Polsce 2000+" z 2015 roku analizując wykorzystanie środków europejskich w architekturze pisała: "Można śmiało powiedzieć, że nigdy w historii nie było tak dobrego okresu pod względem liczby i jakości budowanych w naszym kraju dzieł architektury". I zaznaczała:
Realizowane w Polsce obiekty kultury wpisują się (...) w całe spektrum tendencji i odmian współczesnej światowej architektury – od budynków ikon (szczecińska Filharmonia, gdańskie ECS) po formy nawiązujące bezpośrednio do istniejącej niegdyś w danym rejonie zabudowy (Służewski Dom Kultury w Warszawie wzorowany na dawnym wiejskim siedlisku).
Bo poza wymienionymi tu już wielkimi gmachami placówek kultury dzięki europejskiemu dofinansowaniu, ale przede wszystkim wielkiemu zaangażowaniu pomysłodawców i organizatorów instytucji udało się także mniejsze miejscowości wzbogacić o wiele udanych architektoniczne, ale przede wszystkim atrakcyjnych dla odbiorców miejsc na działalność kulturalną. Były to biblioteki, domy kultury, teatry, regionalne muzea, szkoły artystyczne. One zostały wzniesione staraniem władz samorządowych, które od czasu naszego członkostwa w UE przy współfinansowaniu z funduszy unijnych zrealizowały dziesiątki tysięcy projektów o łącznej wartości ok. 300 mld zł. "Można bez przesady stwierdzić, że samorząd, którego restytucja była jednym z najważniejszych aspektów transformacji ustrojowej, najlepiej wykorzystał nadarzającą się szansę. Wykazał niezwykłą mobilizację i aktywność w nadrabianiu długoletnich zaległości, dzięki czemu powstały obiekty odpowiadające rzeczywistym potrzebom i aspiracjom lokalnych społeczności" – pisała w "Form Follows Freedom" Małgorzata Omilanowska.
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Ty jesteś skałą (Oratorium) w wykonaniu Orkiestry Symfonicznej Filharmonii Świętokrzyskiej, Amfiteatr Kadzielnia, Kielce, fot. Jarosław Kubalski/AG
Co ważne, w mniejszych miastach, gminach czy powiatach wiele inwestycji było także związanych z kulturą. Samorządy chętnie – i słusznie – chwalą się tymi osiągnięciami i regularnie podsumowują wydane kolejne transze dofinansowań. W Kielcach otwarto długo oczekiwaną nową siedzibę Filharmonii Świętokrzyskiej, odremontowano Amfiteatr Kadzielnia położony na terenie dawnego kamieniołomu, zagospodarowano Wzgórze Zamkowe (gdzie powstał m.in. Instytut Designu). Z udziałem funduszy unijnych w Toruniu wyremontowano Teatr Baj Pomorski, powstało Centrum Sztuki Współczesnej i interaktywne centrum nauki Centrum Nowoczesności „Młyn Wiedzy”. Władze województwa opolskiego zebrały niedawno najważniejsze inwestycje związane z kulturą, a współfinansowane przez Unię Europejską. Przez dwie dekady zrealizowano tam w sumie 200 inwestycji, a wśród nich znalazły się także związane z kulturą, m.in.: modernizacja Amfiteatru Tysiąclecia, Teatru Lalki i Aktora, Miejskiej Biblioteki Publicznej, powstanie Muzeum Polskiej Piosenki, nowych pawilonów w ogrodzie zoologicznym czy placówek o charakterze społecznym, Centrum Aktywizacji Społecznej oraz Centrum Dialogu Obywatelskiego.
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Galicyjski Rynek w Sanoku, Muzeum Budownictwa Ludowego. Projekt współfinansowany ze środków UE, fot. Waldek Sosnowski/Forum
Na stronie mapadotacji.gov.pl łatwo zobaczyć skalę inwestycji, kwoty dofinansowań i kolejne projekty z różnych branż realizowane w poszczególnych województwach. Na przykład na Podkarpaciu powstało 17 735 projektów, których wartość sięgnęła 85,4 mld zł, w tym dofinansowanie z Unii Europejskiej wynosiło 52,3 mld zł. Dzięki nim możliwa była rozbudowa, przebudowa i remont budynku Filharmonii im. Artura Malawskiego W Rzeszowie, budowa Muzeum - Wielokulturowego Centrum Historii i Sztuki w Przemyślu, powstanie Galicyjskiego Rynku w Sanoku, modernizacja zabytkowego dworca PKP na potrzeby funkcjonowania Etnocentrum Ziemi Krośnieńskiej czy rewaloryzacja modernistycznych warsztatów szkolnych w Stalowej Woli na potrzeby Muzeum Centralnego Okręgu Przemysłowego oraz gruntowny, konserwatorski remont socrealistycznego gmachu Miejskiego Domu Kultury w Stalowej Woli.
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Kościół Pokoju w Świdnicy, fot. Mieczysław Michalak / AG
Z funduszy unijnych skorzystały też polskie zabytki. Setki cennych obiektów przeszło w ten sposób remonty, ułatwiono ich dostępność, wyposażono w systemy bezpieczeństwa, ale i nowe wystawy czy eksponaty. Dzięki dofinansowaniu przeprowadzono konserwację, renowację i digitalizację drewnianych cerkwi i ich wyposażenia w Małopolsce, na Podkarpaciu, Lubelszczyźnie i Podlasiu, odbyła się renowacja klasztoru powizytkowskiego w Lublinie na centrum działań artystycznych, konserwacja i renowacja drewnianego Kościoła Pokoju w Świdnicy znajdującego się na liście UNESCO, konserwacja i rewitalizacja uznanego za Pomnik Historii pocysterskiego klasztoru w Trzebnicy, rewaloryzacja i adaptacja kościoła św. Jana w Gdańsku na Centrum św. Jana, adaptacja do pełnienia funkcji kulturalnych zabytkowego Domu Marynarza Szwedzkiego w Gdyni.
Przemianę przeszły Muzeum Zamoyskich w Kozłówce, Starówka w Żarach, trzy najstarsze kościoły Gniezna i setki innych zabytków, które odzyskały swój blask, ale stały się także bardziej atrakcyjne i dostępne dla mieszkańców i turystów. Podobny proces dotyczył wielu zabytkowych dworców; 100 mln zł wydano na gruntowny remont bryły i wnętrz głównej stacji kolejowej w Gdyni. Nie byłoby to możliwe bez wsparcia z funduszy europejskich. Zmiany przeszły także historyczne przestrzenie miejskie, jak Stary Rynek w Częstochowie oraz tereny zielone, jak Park Ludowy w Lublinie.
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Muzeum Warszawy widok z okna na Rynek Starego Miasta, fot. Bartosz Bobkowski/AW
Wiemy już, że Polska jest największym beneficjentem wspólnotowych środków, zaś rolę lidera w ich wykorzystywaniu pełni Warszawa. Stolica zyskała w ten sposób Centrum Nauki Kopernik i bulwary wiślane, Multimedialny Park Fontann i Muzeum Warszawskiej Pragi. Dzięki unijnemu wsparciu możliwa była modernizacja siedziby głównej Muzeum Warszawy przy Rynku Starego Miasta. Przy tej skali inwestycji łatwo pewnie znaleźć te, o których mówi się, że były zbędne lub nadmiernie rozbudowane, kosztowne, trudne w utrzymaniu itd. Jednocześnie o tym, jak wiele z nich było bardzo potrzebnych i wyraźnie poprawiło jakość życia i dostęp do kultury może świadczyć fakt, że większości już dziś nie dostrzegamy, tylko w najbardziej naturalny sposób z nich korzystamy.
[{"nid":"5683","uuid":"da15b540-7f7e-4039-a960-27f5d6f47365","type":"article","langcode":"pl","field_event_date":"","title":"Jak by\u0107 autorem - w kinie?","field_introduction":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. Wyj\u0105tki te by\u0142y rzadkie w przesz\u0142o\u015bci, dzi\u015b s\u0105 nieco cz\u0119stsze, ale i dobrych film\u00f3w dzi\u015b mniej ni\u017c to kiedy\u015b bywa\u0142o.","field_summary":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. ","topics_data":"a:2:{i:0;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259606\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:5:\u0022#film\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:11:\u0022\/temat\/film\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}i:1;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259644\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:8:\u0022#culture\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:14:\u0022\/temat\/culture\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}}","field_cover_display":"default","image_title":"","image_alt":"","image_360_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/360_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=dDrSUPHB","image_260_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/260_auto_cover\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=X4Lh2eRO","image_560_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/560_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=J0lQPp1U","image_860_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/860_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=sh3wvsAS","image_1160_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/1160_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=9irS4_Jn","field_video_media":"","field_media_video_file":"","field_media_video_embed":"","field_gallery_pictures":"","field_duration":"","cover_height":"266","cover_width":"470","cover_ratio_percent":"56.5957","path":"pl\/node\/5683","path_node":"\/pl\/node\/5683"}]