Szczepan Twardoch - Życie i twórczość | Artysta

Pisarz i publicysta. Z wykształcenia socjolog i filozof. Znawca języka i kultury śląskiej oraz ekspert w dziedzinie broni. Urodził się 23 grudnia 1979 roku w Żernicy.

Zdjęcie portretowe artysty

twardoch szczepan portret kolor_6666429.jpg

Podpis obrazka portretowego

Szczepan Twardoch, fot. Magda & Michał Kryjakowie

Tytuł w nagłówku strony

Szczepan Twardoch

Twardocha szczególnie zajmuje problematyka identyfikacji z miejscem urodzenia, jak również tożsamości narodowościowej: polskiej, niemieckiej, śląskiej.

W swoich utworach o wyrazistej i logicznej, choć jednocześnie zaskakującej i skomplikowanej konstrukcji, nieustannie balansuje pomiędzy realnym i fantastycznym, psychologią i realizmem, historią prawdziwą i alternatywną. Świat w nich przedstawiony jest spójny, sugestywny i zmuszający do zastanowienia się i nad tym, w którym żyjemy.

Jeżech stond #1 - Szczepan Twardoch from gryfnie on Vimeo.

Szczepan Twardoch ukończył socjologię na Międzywydziałowych Indywidualnych Studiach Humanistycznych na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Studiował tam także filozofię. Mieszka w Pilchowicach na Górnym Śląsku.

Jako niezależny publicysta pisał w "Życiu", "Opcjach", "Frondzie", "Arcanach" i "Strzale". Był redaktorem działu literackiego dwumiesięcznika "Christianitas". Felietonista i współpracownik "Broni i Amunicji", współpracownik kwartalnika "44 / Czterdzieści Cztery", felietonista "Polityki".

Jego powieść "Wieczny Grunwald" uhonorowano wyróżnieniem Nagrody Literackiej im. Józefa Mackiewicza i nominacją do Gwarancji Kultury. Z kilku zbiorów opowiadań, tom "Tak jest dobrze" był nominowany do Nagrody Literackiej Gdynia. Za powieść "Morfina" pisarz otrzymał Paszport "Polityki" 2012, Śląski Wawrzyn Literacki 2013, Nagrodę Czytelników towarzyszącą Literackiej Nagrodzie Nike 2013 oraz nominację do Europejskiej Nagrody Literackiej Le Prix du Livre Européen.

Bohater "Morfiny", warszawiak, syn niemieckiego arystokraty i spolszczonej Ślązaczki, nie wie, kim jest, Polakiem czy Niemcem. A mamy rok 1939 i to pytanie jest rozstrzygające. W dodatku czuje się kimś innym przy każdej kobiecie. Twardoch nie tylko pokazuje rozchwianego mężczyznę w rękach kobiet, ale mówi o polskiej tożsamości, która też ma w sobie jakąś chwiejność i słabość.

Dariusz Nowacki pisał o "Morfinie":

Dostaliśmy powieść (nie tylko w moim przekonaniu) wybitną – na swój sposób szalone, a nade wszystko niezwykle odważne studium męskiej słabości i płynnej tożsamości narodowej, osadzone w realiach pierwszego miesiąca niemieckiej okupacji. Czapki z głów!

Z kolei Piotr Kofta zauważał:

Na nudnym, szarym tle tożsamościowych dociekań polskiej literatury ostatnich lat ponura groteska Twardocha "Morfina" lśni niczym szlachetny kamień – jest w tej brawurowej historii o małym, rozchwianym człowieku wtłaczanym na siłę w role mężczyzny, bohatera, Polaka czy Niemca coś z Witkacego i Gombrowicza, ale też z Konwickiego z jego najlepszych lat.

Pisarz zdobywał laury także za mniejsze formy. Jego opowiadanie "Obłęd rotmistrza von Egern", nominowane do Nagrody Nautilus 2003, zajęło w głosowaniu czwarte miejsce. "Rondo" zdobyło Nautilusa za najlepsze opowiadanie roku 2006. Za "Epifanię wikarego Trzaski" otrzymał zaś Srebrne Wyróżnienie Nagrody Literackiej im. Jerzego Żuławskiego w 2008. Dwa lata później ukazał się francuski przekład jego powieści "Przemienienie" ("Transfiguration").

O zbiorze opowiadań "Tak jest dobrze" pisał w "Polityce" Marcin Zwierzchowski:

Twardoch konsekwentnie rysuje obraz świata pełnego rozpaczy i cierpienia, w którym nawet jeżeli ktoś się śmieje, to przez łzy. Jest w tych pesymistycznych wizjach coś magnetycznego. Jak u Cormaca McCarthy'ego, do którego Twardoch bezpośrednio nawiązuje w opowiadaniu tytułowym, a pośrednio – poprzez styl – w pozostałych. Piękno języka, którym posługuje się Twardoch, doskonale kontrastuje z okropieństwem świata, nadając lekturze wyjątkowy słodko-gorzki posmak.

W 2014 roku wyszła kolejna jego książka – "Drach", która została finalistką Nagrody Literackiej Nike 2015. Dzięki niej został również laureatem Nagrody Fundacji im. Kościelskich.

"Drach" to saga rodzinna rozgrywająca się przez niemal cały XX wiek i początek XXI wieku. Oprócz losów dwóch śląskich rodzin, śledzimy też wydarzającą się w tle ich życia wielką historię. Powieść – tak jak świat, który przedstawia – rozbrzmiewa wieloma językami: polskim, śląskim, niemieckim, rosyjskim. Jak wyjaśniał w wywiadzie dla dziennika.pl Twardoch:

[…] oficjalna polska narracja stoi w drastycznej sprzeczności z ich [Ślązaków - przyp.red] małymi, osobistymi historiami. […] Ślązacy nie mogli opowiadać swoich historii publicznie, bo jeszcze w latach 50. za opowiadanie podobnych rzeczy można było trafić do obozu. Mając poczucie nieuczestnictwa w narracji oficjalnej, zaczęli więc tworzyć swoje osobiste historie, historie mówione szeptem. Rzecz w tym, że to zawsze były historie partykularne. Nie istniała jedna, wspólna mówiona historia Ślązaków.

W październiku 2018 roku "Drach" ukazał się po śląsku. Autorem przekładu jest Grzegorz Kulik.

Pisarz wciąż rozważa kwestie swojej tożsamość i śląskich korzeni. "Kim jestem? Dlaczego ciągle zadaję sobie to pytanie? Zamiast po prostu być, dlaczego szukam wzorców, dróg, sposobów bycia?" – pytał w "Znaku" [1/2012]:

Wiem, że nie zamknę się w narodowych przymiotnikach, bo oszukiwałbym sam siebie. Ale nie mogę udawać, że nie mam z nimi nic wspólnego – polski, niemiecki, śląski. (...) Kim więc jestem, ja, Ślązak, który pisze ten tekst po polsku, a nie po śląsku? Kogo obchodziłby taki tekst po śląsku? Co to znaczy: Ślązak – poza tym, że niewiele? Próbuję cały czas odpowiedzieć sam sobie na to pytanie, które wydaje mi się fundamentalne, ale nie wiem dlaczego, skoro przecież nie dotyczy nikogo poza mną. Po co więc o tym pisać?

W "Przekroju" [18 listopada 2012] śląski pisarz pyta:

Czy da się być pisarzem, jeśli się samego siebie nie ogołociło z przeszłości, z ojczyzny, nie wyrwało korzeni, jeśli nie stanęło się wobec życia całkiem nagim? (...) Ponieważ jestem pisarzem, przyglądam się życiu pisarzy, (...) jak chociażby Orbitowski albo Limonow: z jedną walizką, z pokojów hotelowych do wynajmowanych mieszkanek, spod mostu do pałaców, z pałacu pod most, zawsze gotowi, aby porzucić wszystko. Patrząc na ich życie, myślę o moim byciu antynomią koczownika. Jestem człowiekiem osiadłym. Umiem żyć tylko w zasięgu grobów, w których leżą ci, od których pochodzę. W tych grobach chcę skończyć, moja trumna przy starych trumnach.

Pisarz często wypowiada się w sprawach dotyczących Śląska. Głośno było po jego wpisie na Facebooku w 2014 roku, komentującym decyzję Sądu Najwyższego, który uznał, że Ślązaków nie można nazwać odrębnym narodem, a zatem Stowarzyszenie Osób Narodowości Śląskiej nie może być zarejestrowane pod taką nazwą.

Kilkaset tysięcy ludzi zasadniczo myli się w kwestii własnej tożsamości etnicznej; sędzia z Warszawy wie lepiej, bo tak go w szkole nauczyli. [...] Pierdol się, Polsko.

W tej sprawie wszczęto postępowanie prokuratorskie w związku z "publicznym znieważeniem Rzeczypospolitej Polskiej".

Niepokorny pisarz, idący pod prąd oczekiwań, śmiało albo i dosadnie wyrażający własne zdanie, zasługuje na pewno na baczną uwagę. Czytelników, a nie samozwańczych stróżów wszechobecnej political correctness.

W październiku 2016 roku ukazała się kolejna powieść Twardocha "Król". Akcja rozpoczyna się w Warszawie dwa lata przed wybuchem wojny, w Polsce, w której do głosu dochodzą już totalitarne ciągoty, podczas walki bokserskiej między polskim reprezentantem Legii a żydowskim bokserem z klubu Makabi. Przyglądają się jej gangsterzy z warszawskiego półświatka. 40 lat później w Tel Awiwie emerytowany żołnierz powraca do tamtego wieczoru, kiedy to jego ojciec zginął z rąk pięknego boksera, prawej ręki bandziora o PPS-owej przeszłości. Sensacyjna w gruncie rzeczy fabuła służy opowiedzeniu o najważniejszym dla autora temacie: przemocy, także – choć niekoniecznie – cielesnej.

W rozmowie z Emilią Padoł [Onet, 12 października 2016] pisarz mówił:

Ona [książka] nie jest wcale o przedwojennej Warszawie, o Polakach i Żydach ani o rodzącym się faszyzmie. Jest i miała być o przemocy. I o tym, jak ludzie zadają sobie ból na mnóstwo wymyślnych sposobów – i niekoniecznie pięściami.

Autor odżegnuje się od myślenia o "Królu" jako o książce nawiązującej do współczesnej sytuacji politycznej, jednak recenzenci – jak Krzysztof Varga ["Gazeta Wyborcza", 6 października 2016] – także i tę płaszczyznę chcą w niej widzieć:

Nie mam najmniejszego pojęcia, czy Twardoch, pisząc "Króla", myślał jakoś o Polsce dzisiejszej, czy w powieści tej jedynie pragnął dać wybitnie skrojoną sensacyjną intrygę z mocnym historycznym tłem, czy też urządził sobie aluzyjną wyprawę we współczesność; nic na to poradzić nie umiem – czytam "Króla" w dużej mierze także jako opowieść o Polsce dzisiejszej.

Na deski teatru "Króla" przenieśli Monika Strzępka i Paweł Demirski (premiera: maj 2018, Teatr Polski w Warszawie), z kolei Jan P. Matuszyński wyreżyserował telewizyjną wersję "Króla". Serial ukazał się w 2020 roku. Twardoch był współautorem scenariusza (we współpracy z Daną Łukasińską oraz Łukaszem M. Maciejewskim) i formatu serialu, zaliczył również występ cameo – w trzech odcinkach pojawił się na ekranie jako kierownik sali o imieniu Szczepan. "Król" wyróżniony został Orłem 2021 w kategorii najlepszy serial.

Twardoch często podkreśla, jak istotna jest dla niego etyka pracy i rzemieślnicze traktowanie pisania. Z całą pewnością nie jest gołosłowny – już w 2017 roku ukazał się zbiór opowiadań "Ballada o pewnej panience", zawierający najważniejsze opowiadania Twardocha. Z kolei następna powieść – "Królestwo", będące kontynuacją bestsellerowego "Króla" – wydana została w 2018 roku. Czytelnicy i czytelniczki po raz kolejny spotykają się z Jakubem Szapiro, teraz jednak przyglądamy się mu z perspektywy Ryfki, jego kochanki, oraz Dawida, syna Szapiro. Powieść osadzona jest w Warszawie podczas II wojny światowej.

W wydanej we wrześniu 2020 roku "Pokorze" Twardoch powrócił na Śląsk. Głównym bohaterem swojej powieści uczynił Aloisa Pokorę. By zacytować autora: "lat 28, chciał tylko zajść trochę dalej niż ojciec, trochę wyżej niż kopalniany szyb", "[a]ni Polak, ani Niemiec, ani komunista, ani narodowiec". Zwykły chłopak – jednak przy okazji świadek niemieckiej rewolucji listopadowej i powstań śląskich. Książka Twardocha, oprócz typowej dla autora wciągającej, przygodowej fabuły, dostarcza też wiedzy o tych wydarzeniach historycznych, słabo rozpoznanych w polskiej historiografii. Powieść rozbrzmiewa wieloma językami – polskim, niemieckim, śląskim; tym razem jednak, inaczej niż w przypadku "Dracha", czytelnicy i czytelniczki mogą liczyć na objaśniające przypisy. Jak mówił Twardoch w programie Dzień dobry TVN:

Zwykle szukam tych momentów w historii, które wydają mi się jakimiś ziarnami, z których wykiełkowała i wyrosła nasza teraźniejszość. Berlin i Górny Śląsk sprzed 100 lat to są miejsca, w których pojawiły się wątki, które potem (…) rosły i w końcu wyrosły w ten świat, który nas otacza. To nie jest przypadkowe, dalekie podobieństwo. To są światy, z których myśmy się wzięli jako Europa lat 20. XX wieku.

Twórczość

Książki:

"Obłęd rotmistrza von Egern", Fabryka Słów, Lublin 2005 (zbiór opowiadań);
"Sternberg", SuperNOWA, Warszawa 2007;
"Epifania wikarego Trzaski", Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2007;
"Przemienienie", Wydawnictwo Dębogóra, Dębogóra 2008;
"Prawem wilka", SuperNOWA, Warszawa 2008 (zbiór opowiadań);
"Zimne wybrzeża", Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2009;
"Zabawy z bronią", Wydawnictwo Dębogóra, Dębogóra 2009;
"Wieczny Grunwald. Powieść zza końca czasów", Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2010;
"Wyznania prowincjusza", Fronda, Warszawa 2010;
"Tak jest dobrze", Powergraph, Warszawa 2011;
"Morfina", Wydawnictwo Literackie, Kraków 2012;
"Drach", Wydawnictwo Literackie, Kraków 2014;
"Wieloryby i ćmy", Wydawnictwo Literackie, Kraków 2015;
"Król", Wydawnictwo Literackie, Kraków 2016;
"Królestwo", Wydawnictwo Literackie, Kraków 2018;
"Jak nie zostałem poetą", Wydawnictwo Literackie, Kraków 2019.

Teatr:

"Morfina", według powieści Szczepana Twardocha, (reżyseria prapremiery: Ewelina Marciniak; Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego, Katowice), premiera: 8 listopada 2014.

Nagrody:

Nominacja do Nagrody Nautilus (2003) za opowiadanie "Obłęd rotmistrza von Egern" (w głosowaniu zajęło 4. miejsce)
Nagroda Nautilus (2006) za opowiadanie "Rondo na maszynę do pisania, papier i ołówek"
Srebrne Wyróżnienie Nagrody Literackiej im. Jerzego Żuławskiego (2008) za "Epifanię wikarego Trzaski"
Nominacja do Nagrody Literackiej im. Józefa Mackiewicza (2009) za zbiór opowiadań "Prawem wilka"
Wyróżnienie jury Nagrody Literackiej im. Józefa Mackiewicza (2011) za powieść "Wieczny Grunwald"
Nominacja do Gwarancji Kultury (2011) za powieść "Wieczny Grunwald"
Nominacja do Nagrody Fandomu Polskiego im. Janusza A. Zajdla (2011) za powieść "Wieczny Grunwald"
Nominacja do Nagrody Literackiej Gdynia (2012) za powieść "Tak jest dobrze"
Nagroda Paszportu "Polityki" (2012) za powieść "Morfina"
Nagroda Czytelników Literackiej Nagrody Nike (2013) za powieść "Morfina"
Śląski Wawrzyn Literacki (2012) za powieść "Morfina"
Finalista Literackiej Nagrody Europy Środkowej "Angelus" (2013) za powieść "Morfina"
Finalista Nagrody Literackiej Nike (2013) za powieść "Morfina"
Nominacja do Nagrody Literackiej Gdynia (2013) za powieść "Morfina"
Nominacja do Gwarancji Kultury (2013) za powieść "Morfina" (nagroda przyznawana przez TVP Kultura)
Nagroda Kościelskich (2015) za powieść "Drach"
Nominacja do nagrody Śląski Wawrzyn Literacki (2015) za powieść "Drach"
Tytuł ambasadora marki Mercedes Benz (2015) dla Szczepana Twardocha
Nominacja Europejskiej Nagrody Literackiej Le Prix du Livre Européen (2015) za powieść "Morfina"
Nagroda Brücke Berlin Literatur und Übersetzerpreis (wraz z tłumaczem Olafem Kühlem) za powieść "Drach" – przyznana przez Initiativpreis für den Theaterverlag Henschel Schauspiel (2016)

Autorzy biogramu: Janusz R. Kowalczyk, Natalia Sajewicz. Ostatnia aktualizacja: czerwiec 2021 (NS)

paszporty polityki 2012

morfina

nike 2013

drach