Szczęsny Wroński - Życie i twórczość | Artysta

Poeta, prozaik, aktor, reżyser, performer, człowiek teatru, menedżer i animator kultury. Współtwórca polskiej kontrkultury lat 70., leader formacji teatralnych i rockowych tworzących widowiska poetyckie. Urodził się 27 marca 1951 roku w Żywcu.

Zdjęcie nagłówka

Szerokość zdjęcia

portretowy obrazek (360 px)

Podpis obrazka

Szczęsny Wroński, autorska recytacja, klub "Pod Gruszką”, Kraków, 2016, fot. Andrzej M. Makuch

Tryb paralaksy

Off

Text positon

Center

Ustaw cały banner jako link

Off

Spontaniczny, niestroniący do prowokacji artystycznej Szczęsny Wroński zyskał sobie miano poety o duszy rockmana. Od studiów na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego związany jest z Krakowem, jego życiem literackim i teatralnym.

Wiersze "pod celą"

Podczas wakacji spędzanych nad Bałtykiem – niedługo po wydarzeniach marcowych 1968 roku, kiedy władza była szczególnie wyczulona na wszelkie przejawy indywidualności – niepełnoletni jeszcze Wroński podpadł milicji. Powód? – zbyt długie włosy. Aresztowali go za brak zameldowania na terenie Trójmiasta.

Po krótkiej rozprawie przed kolegium ds. wkroczeń skazano go w trybie doraźnym na miesiąc więzienia bez możliwości zamiany na karę grzywny. Osadzono go areszcie śledczym przy ul. Kurkowej w Gdańsku. Zamiast plaży i wakacyjnej beztroski siedemnastoletni chłopak zderzył się z przytłaczającą więzienną rzeczywistością. W "Piszę poemat" [Kraków 2017] wspominał:

Kto tego nie doświadczył, ten nie wie, co to znaczy być nikim. Gdy poprosiłem "wychowawcę", żeby zawiadomił moją mamę, podszedł do mnie, przyłożył do głowy pęk wielkich kluczy i powiedział, że jeśli się nie uspokoję, to "rozjebie mi łeb". Moja mama przez miesiąc nie wiedziała, co się ze mną dzieje.

Instynkt obronny albo duch przekory podpowiedział mu sposób przetrwania "pod celą": skłonnych do agresji recydywistów czynił bohaterami swoich wierszy. W skupieniu ich później wysłuchiwali, co pozwoliło autorowi zachować "suchą dupę" (uniknąć gwałtu). Spóźniony 17 dni do szkoły, usprawiedliwił się zwolnieniem z więzienia – nauczyciele, wyraźnie poruszeni, nie robili mu z tego powodu żadnych trudności.

Szczęsny Wroński – portrety [galeria]

Styl wyświetlania galerii

wyświetl slajdy

W grudniu 1971 roku wiadomy resort przypomniał sobie o poecie, kiedy pojawił się na nielegalnym nowohuckim spotkaniu literackim z Januszem Szpotańskim, autorem słynnego w kręgach dysydenckich prześmiewczego poematu "Towarzysz Szmaciak". Po doświadczeniach w Gdańsku Wroński wiedział, że przesłuchanie w siedzibie SB przy placu Wolności w Krakowie nie będzie czczą formalnością. Faktycznie, odpuścili mu dopiero, gdy oznajmił, że rzuci prawo.

Myślowiry

Video embed

"Gdybym" - Szczęsny Wroński recytuje do ciastka i wina

Przez następne dwa lata włóczył się po kraju w grupie krakowskich hipisów. Dobrze wspomina tamte czasy, choć dla niektórych ludzi byli parszywymi owcami: – Jesteście hipisami? – zagadywali z nutą szyderstwa w głosie. – Jesteśmy wolnymi ludźmi – odpowiadali dobitnie. Inni przyglądali się im z żywym zainteresowaniem. Czuł siłę jednoczącej ich wspólnoty, buntującej się przeciw nienawiści i totalitaryzmowi.

Nosili długie, rozpuszczone włosy, luźne kolorowe ubrania, fantazyjne kapelusze, zażywali odurzające specyfiki, mające ich zbliżyć do "Prawdy i Tajemnicy". Szczęsny Wroński w swojej prozie odwzorowuje halucynogenne efekty tych doświadczeń, zdecydowanie na granicy ryzyka (utraty świadomości, zdrowia, a niekiedy i życia).

Już sama lektura powieści "Wolna miłość" [Kielce 2000] wprowadza czytelnika w stan, określany przez poetę jako "myślowiry", jakiego można by oczekiwać po zażyciu silnej dawki narkotyku. Szczególnie ciekawe wydają się momenty konfrontacji tańczących w rytmie Hare Kriszna "niebieskich ptaków" ze służbistą powagą "niebieskich mundurów":

Przecież nic złego się nie dzieje. Niech panowie popatrzą, wszyscy są zadowoleni i trzeźwi. Czy nie takich obywateli potrzebuje Polska Ludowa?
– Na pewno nie takich obszarpańców.
– Ubóstwo nie jest przestępstwem.
– Ale to jest manifestacja.
– Przeciwko czemu?
– To my jesteśmy od zadawania pytań.
– Tak, to jest manifestacja – szczebiotała Mara – przeciwko temu smutnemu faktowi, że ludzie nie dostrzegają na co dzień drugich ludzi, odwracają się od siebie. A przecież zgodzicie się panowie, ze najważniejsza w życiu jest miłość, ale dlaczego jej tak mało? Moglibyście nam trochę pomóc, użyć swojego autorytetu i namówić ludzi, a nawet im nakazać, żeby się bardziej kochali… Najlepiej zacząć od dzisiaj […] byłby to najnowocześniejszy styl milicyjnego działania, pionierski w skali światowej. Wtedy ludzie pokochaliby was jeszcze bardziej…

Łowcy tropów personalnych szczególną uciechę mogą mieć z typowania, pod jakim mianem autor zaszyfrował Korę Jackowską czy też niejakiego Psa, który po latach opowiedział się po stronie polityki. Za powieść "Wolna miłość" Szczęsny Wroński w 1998 roku otrzymał pierwszą Nagrodę w Ogólnopolskim Konkursie im. Mikołaja Reja z Nagłowic.

Thank you

Video embed

Spektakl Szczęsnego Wrońskiego - Kraków 2012

Sporo inicjatyw artystycznych Szczęsny Wroński przeprowadza równolegle w Kielcach, rodzinnym mieście jego żony Barbary. We wrześniu 1986 roku zasłynął sprowadzeniem do Kielc amerykańskiego poety Allana Ginsberga, legendarnego ideologa ruchu hipisowskiego na świecie: "On był naprawdę gościem z innego świata. Przyniósł ze sobą powiew nieskrępowanej wolności i nieokiełznanej twórczej pasji".

Gościliśmy Allena w domu mojej teściowej […]. Jako buddysta nie jadł mięsa. Teściowa i Basia przygotowały mu placki ziemniaczane i naleśniki. Gdy zobaczył placki, stało się coś nieoczekiwanego – rozpłakał się i długo nie mógł wydobyć z siebie głosu.

Okazało się, że ostatnio jadł "potato pacakes" 40 lat wcześniej, a zrobiła mu je mama Noemi, rosyjska Żydówka, której rozpad psychiczny przejmująco opisał w poemacie "Kaddish". Po obiedzie poczuł się zmęczony i położył się w pokoju na tapczanie. Wrońskiemu wydawało się, że zasnął i przykrył go kocem. Wtedy amerykański poeta otworzył na moment oczy i wyszeptał: "Thank you".

Taki tytuł nosi także wiersz Szczęsnego Wrońskiego, który zamieścił w tomie "Czas rozpocząć" [Kraków 2015].

Fenomen języka

W rozmowie ze Stanisławem Nyczajem ["Ikar" 1998/12] poeta mówił:

Rzadko można spotkać komunikatywnego poetę czy prozaika. Z reguły są oni "ponad". Z wysokości rzucają "perły przed wieprze". Zatracili w sobie podstawową intuicję, że sens literatury polega przede wszystkim na poszukiwaniu w sferze fenomenu języka kontaktu z drugim człowiekiem.

Debiutował w 1977 roku w "Życiu Literackim" wierszem bez tytułu ["mam skórę wieloryba"]. Jako prozaik – opowiadaniem "Historia" w 1978 roku w dwutygodniku społeczno-kulturalnym "Student".

W 1980 roku ukazał się jego pierwszy tom wierszy "Nadzieja matka głupich" (jego matka nosiła imię Nadzieja). W kolejnych latach publikował poezję i prozę w prasie literackiej, m.in. w "Życiu Literackim", "Studencie", "Przemianach", "Ikarze", "Trwaniu", "Suplemencie", miesięczniku "Kraków", "Nieznanym Świecie" oraz w almanachach i antologiach. W latach 1980–1981 był prezesem Koła Młodych przy Związku Literatów Polskich w Krakowie.

W latach 1981–1985 był współpracownikiem artystycznym, kierownikiem studia aktorskiego i asystentem reżysera w Teatrze STU. M.in. pisał teksty songów do pamiętnej inscenizacji "Ubu Króla" (1981) w reżyserii Krzysztofa Jasińskiego. W albumie "Rodzina STU. Pokrewieństwa z wyboru" [Kraków 2006] znajdziemy wypowiedź poety:

Wciąż żyje we mnie "Sennik Polski", "Exodus", "Pacjenci" i "Król Ubu", w realizacji którego byłem współpracownikiem i autorem części songów. Dzięki temu spektaklowi i mojej "Pieśni patriotycznej" zrozumiałem, jaką wielką siłę stanowić może literatura i teatr. Spektakl grany był w stanie wojennym i często do namiotu dochodziły odgłosy kanonady towarzyszącej zwykle demonstracjom w Nowej Hucie.

Kiedyś, jadąc wieczorem tramwajem, usłyszał swoją pieśń, śpiewaną z ponurą determinacją przez kilkanaście młodych osób: "Podnieśmy głowy, bracia, w górę/ Dość już niewola kark nam zgina/ Zrzucić musimy Ubu w dziurę/ Koniec z rządami skurwysyna." Niedługo później dowiedział się, że była ona czymś w rodzaju hymnu w czasie zamieszek w Nowej Hucie.

W powieści "Praktyki", pisanej w latach 1978–1980, a opublikowanej z poślizgiem w Wydawnictwie Łódzkim w 1984 roku, ustami jednego z bohaterów oddał stan świadomości ówczesnych szarych zjadaczy chleba, emeryta Wojteczka:

O tak, jesteśmy bezpieczni – gdzie żadne swobodne słowo nie może się wydobyć, gdzie fałszują historię, zabijają naszą narodową tożsamość, ogłupiają nas, prowadzą na sznurku w imię jakichś tam ich ciemnych interesów… O tak. Jesteśmy bezpieczni. Cholernie bezpieczni! Jak z pętlą u szyi, którą sami będziemy musieli sobie kiedyś założyć, bo tak dłużej przecież nie może być. […] Wszystko skończyć się może tylko upadkiem narodu, z którego nigdy się już nie podźwignie…

Piotr, główny bohater "Praktyk", młody inteligent – idealista szukający życiowego portu, niczym Cezary Baryka z "Przedwiośnia" Stefana Żeromskiego, odnajdzie w końcu swoje miejsce w spontanicznej manifestacji idącej ulicami Krakowa. "Krzyczy razem z nimi: »Niech żyją robotnicy Gdańska!«. Nie wie jeszcze dlaczego. Czuje wielką siłę w tym tłumie. […] »Kto nas teraz zatrzyma?« – myśli Piotr".

Motyw pamiętnego zrywu polskiego społeczeństwa pojawi się także, choć w innym kontekście, na stronach "Wolnej miłości". Proza ta – wraz z dopełniającymi powieściową trylogię "Konsultantami" – ma rysy autobiograficzne, choć ścisłą autobiografią nie jest.

Teatr poezji – poezja teatru

Video embed

"Dopukiwanie się do miejsc, do których dopukać się nie sposób" - performance i recytacje

Szczęsny Wroński wspólnie ze Zbigniewem Zagajewskim stworzył Warsztaty teatru magicznego (1989–1995). W latach 1990–1993 wraz z londyńskimi scenami Tabard Theatre i Praxis Theatre Laboratory przygotował międzynarodowy projekt teatralny, sam prowadząc m.in. sesje warsztatowe dla studentów brytyjskich szkół teatralnych. Współtworzył Teatr Dialog jako kierownik literacki, aktor i reżyser. W 1996 roku powołał do życia autorski Teatr Promocji Poezji. Sprawdził się także jako kierownik literacki i organizacyjny oraz wiceprezes Stowarzyszenia Dialog, współpracownik Stowarzyszenia Teatr Atelier – Kraków, a także jako współpracownik Zrzeszenia Artystycznego "ZA".

W 2001 roku debiutował jako aktor w przedstawieniu "Józef K." według "Procesu" Franza Kafki w reżyserii Marka Kality, przygotowanym przez Stowarzyszenie Teatr Atelier – Kraków. Rok później w Teatrze Dialog wyreżyserował wspólnie z Tomaszem Piaseckim widowisko "Dżuma" według Alberta Camusa we własnej adaptacji, gdzie zagrał rolę ojca Paneloux, a w 2004 roku – "Lekcję" Eugène'a Ionesco (rola Służącego).

Był współtwórcą i współorganizatorem imprezy festiwalowej Nocny Maraton Poezji, której pierwsza odsłona, pod auspicjami Gminy Miejskiej Kraków, odbyła się 30 czerwca 2007 roku, a druga, pod nazwą Krakowski Festiwal Muzyki i Poezji – 14 czerwca 2008 roku na estradzie ustawionej na Rynku Głównym w Krakowie. Współtworzył Festiwal Andrzeja Bursy "Byczo u Poety" w Krakowie 15–18 czerwca 2009 roku.

Prowadzi autorskie programy literackie – najbardziej znane: "Rozmawiajmy wierszami", "Mój debiut" – oraz warsztaty dotyczące teatru i literatury. Jest redaktorem wielu almanachów i książek.

W latach 1999–2009 był członkiem Związku Literatów Polskich, z czego cztery ostatnie lata prezesował Krakowskiemu Oddziałowi ZLP. Z tej funkcji i z uczestnictwa w związku zrezygnował na znak protestu przeciw uwikłaniom większości członków Prezydium Zarządu Głównego ZLP we współpracę z tajnymi służbami PRL. Od marca 2010 roku jest członkiem Krakowskiego Oddziału Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (SPP).

Uwielbia wędrówki, choć – jak twierdzi – przede wszystkim w głąb samego siebie. Do najważniejszych pasji zalicza spotkania z ludźmi i budowanie wspólnoty serca.

Człowiek wielu talentów i pasji doczekał się wywiadu rzeki – "Piszę poemat" to zapis rozmowy między Szczęsnym Wrońskim, artystą multidyscyplinarnym i niepokornym, a doktorem Marcinem Kanią, który od lat śledzi jego twórczość. Ta niekonwencjonalna wymiana zdań powstawała w latach 2015–2017, najpierw jako forma uporządkowania wiedzy o działalności twórczej krakowskiego literata, następnie zaś jako swobodne wspomnienia, snute z okazji czterdziestolecia debiutu literackiego (1977). Książkę inkrustują fragmenty literackie oraz fotografie powstałe w latach 1977–2017.

W wierszu "stary poeta i urzędy absolutu" [z tomu "Poręcze"] końcowe wersy układają się w memento: "stary poeta wie że dobro rodzi się w bólu/ stary poeta wie że wiersz rodzi się w bólu/ stary poeta wie że człowiek rodzi się by doświadczyć/ nicości i kategorycznie jej zaprzeczyć".

To zarazem credo artysty. W jakimś sensie pocieszające, w jakimś sensie budujące. Na pewno godne zapamiętania.

Twórczość

Książki

"Nadzieja matka głupich" (wiersze), ZLP, Kraków 1980
"Praktyki" (powieść), Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1984
"Przenikanie" (tryptyk poetycki – wspólnie z synem Piotrem i córką Agnieszką), Prowincjonalna Oficyna Wydawnicza, Bochnia 1998
"Potwór nie opisany" (proza eseistyczna), STON 2, Kielce 1999
"Wolna miłość" (powieść), STON 2, Kielce 2000
"Smak ciemności, smak światła" (wiersze), Wydawnictwo Miniatura, Kraków 2006
"Poręcze" (wiersze i proza), Wydawnictwo Miniatura, Kraków 2006
"Nie pozwól milczeć sercu. Wiersze z lat 1977–2007" (wybór wierszy), Wydawnictwo Naukowe DWN, Kraków 2008
"Pogwarki o Kaczmarku" (wspomnienia o artyście), Oficyna APLA, Kielce 2013
"Konsultanci" (powieść), w serii Krakowskiej Biblioteki Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, Księgarnia Akademicka, Kraków 2014
"Czas rozpocząć" (wiersze), Wydawnictwo i Drukarnia Tercja, Kraków 2015
"Piszę poemat" (zapis rozmowy Marcina Kani z autorem), Wydawnictwo i Drukarnia Tercja, Kraków 2017
"Czas się weselić" (wiersze), w serii Kolekcja Literacka, Wydawnictwo Stowarzyszenie Pisarzy Polskich Oddział Warszawa, Warszawa 2021
"Zaczyn" (wiersze), Biblioteka Stowarzyszenia Pisarzy Polskich Kraków, Kraków 2022

Teatr

1978 – "Operetka" Witolda Gombrowicza, reż. Krzysztof Jasiński, Teatr STU, Kraków – współpraca literacka
1981 – "Ubu Król" Alfreda Jarry'ego, reż. Krzysztof Jasiński, Teatr STU, Kraków – autorstwo songów, współpraca literacka, asystent reżysera
1982 – "Mgła" według Henryka Jachimowskiego, reż. Krzysztof Jasiński, Teatr STU, Kraków – współpraca literacka, asystent reżysera
1983–1984 – kierownik i pedagog Studia Teatralnego
1986–1988 – Studio Teatralne Pod Krechą, Kielce – realizacja warsztatów teatralnych
1986 – "Pieniądze" według Małgorzaty Jokiel, Studio Teatralne Pod Krechą, Kielce – reżyseria
1987 – "Karzeł" według Para Lagerkvista, Studio Teatralne "Pod Krechą", Kielce – reżyseria
1988–1993 – Krakowski Dom Kultury Pod Baranami – realizacja warsztatów teatralnych i spektakli
1988 – "Najszczersze kłamstwo" według wierszy Anny Czekanowicz, Krakowski Dom Kultury Pod Baranami – reżyseria
1989 – "Marianne" według Para Lagerkvista, Krakowski Dom Kultury Pod Baranami – reżyseria
1989–1995 – sesje warsztatów teatru magicznego, wspólnie ze Zbigniewem Zagajewskim
1990–1993 – współpraca z Praxis Theatre Laboratory, realizacja warsztatów ze studentami londyńskich szkół teatralnych, współtworzenie spektakli
1992 – "The Females" według Henryka Jachimowskiego
1996–2003 – Teatr Promocji Poezji – realizacja warsztatów teatralno-literackich z poetami, a w szczególności cyklu Rozmawiajmy wierszami
2002–2004 – Teatr Promocji Poezji – reżyseria teatralizowanych wieczorów autorskich
2000– "Antygona w Nowym Jorku" Janusza Głowackiego, reż. Tomasza Piaseckiego – debiut aktorski, rola (John)
2001 – "Józef K." według Franza Kafki, reż. Marek Kalita, Stowarzyszenie Teatr Atelier – role kilku postaci
2002 – "Dżuma" według Alberta Camusa, Teatr Dialog – adaptacja, oraz (wspólnie z Tomaszem Piaseckim) reżyseria, rola (ojciec Paneloux)
2004 – "Lekcja" według Eugène'a Ionesco, Teatr Dialog – reżyseria, rola (Służący)
2005 – "Mątwa" Stanisława Ignacego Witkiewicza (Witkacego), reż. Tomasz Piasecki, Teatr Dialog – rola (Tetrykon)
2005 – "Król Edyp" Sofoklesa, reż. Marek Kalita, Teatr Dialog – rola (Kreon)
2006 – "Makbet" według Williama Szekspira, reż. Tomasz Piasecki, Teatr Dialog – role kilku postaci
2008 – "Inny Świat" według Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, reż. Tomasz Piasecki, Teatr Dialog – adaptacja, rola (Gość)
2008 – "W czerwcu najpiękniej zakwita ogród Luizy" według wierszy Andrzeja Bursy, reż. Agnieszka Bubka, Festiwal Andrzeja Bursy "Byczo u poety" – rola (Poeta)
2009 – "Nie porzucaj nadzieje – wersja pierwsza", śpiewogra performance na podstawie twórczości Jana Kochanowskiego, Teatr Promocji Poezji – scenariusz, reżyseria, rola (Poeta)
2010 – "Kordian" według Juliusza Słowackiego, reż. Tomasz Piasecki, Teatr Dialog – role (Prezes, Doktor)
2011 – "Sens" według wierszy Czesława Miłosza, Teatr Promocji Poezji – scenariusz, reżyseria, rola (Miłosz)
2011 – "Skowyt i inne frazy Allena Ginsberga", Teatr Promocji Poezji – scenariusz i reżyseria, rola (Ginsberg)
2012 – "Od sabatu do ornatu" na podstawie tekstów Adama Ochwanowskiego, śpiewogra świętokrzyska, Pallotyńskie Centrum Dialogu – scenariusz, reżyseria
2013 – "Jednak mam tę nadzieję", wersja druga, Teatr Promocji Poezji – scenariusz, reżyseria, rola (Poeta)
2022 – "Mechanika objawiona, czyli dopukiwanie się do miejsc, do których dopukać się nie sposób", Teatr Mumerus (gościnnie) – scenariusz na podstawie własnej powieści, reżyseria i wykonanie
2022 – "Dwugłos poetycki" na podstawie książek Barbary Wrońskiej ("Zwykły człowiek") i Szczęsnego Wrońskiego ("Czas się weselić") – scenariusz i wykonanie z udziałem Barbary Wrońskiej

Nagrody

1998 – I Nagroda w Ogólnopolskim Konkursie im. Mikołaja Reja z Nagłowic – za powieść "Wolna miłość"

janusz szpotański

janusz głowacki

stanisław ignacy witkiewicz

Gustaw Herling-Grudzinski

stowarzyszenie pisarzy polskich

poezja