Królowe nauk
Mistrzyni kompresji wideo, kontynuatorki tradycji polskiej szkoły logicznej, wybitne wykładowczynie, utytułowane badaczki. Analityczne umysły i wrażliwe artystki. Oto dziewięć kobiet, które zmieniły oblicze polskiej i światowej matematyki.
Zofia Kowalewska (1850 – 1891)
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Zofia Kowalewska, fot. Stock Montage/Getty Images
Rosjanka polskiego pochodzenia uchodziła za księżniczkę matematyki. Mówiła, że jest to nauka wymagająca ogromnej wyobraźni. Tej Sofji z pewnością nie brakowało. Ściany jej dziecięcego pokoju pokrywały wycinki ze starego podręcznika ojca, oficera i potomka Korwin-Krukowskich, z zadrukowanymi wykładami z zakresu rachunku różniczkowego i całkowego. Wzorów nauczyła się na pamięć. Jako kilkuletnia dziewczynka swobodnie dyskutowała o optyce z profesorem fizyki. Studiowała w czasach, gdy płeć piękna miała ograniczony dostęp do edukacji. Jakim sposobem w 1874 roku została pierwszą Europejką z doktoratem nauk ścisłych, a już dekadę później jako jedna z pierwszych kobiet na świecie uzyskała tytuł profesorski? Zaaranżowała małżeństwo z paleontologiem Władimirem Kowalewskim (wówczas wymagano zgody ojca lub męża na edukację zagraniczną).
Uczyła się w Berlinie, wykładała w Sztokholmie, wygrała konkurs Paryskiej Akademii Nauk, została przyjęta do Petersburskiej Akademii Nauk (specjalnie dla niej zmieniono regulamin członkostwa). Interesowała się równaniami różniczkowymi, mechaniką, optyką. I literaturą. Napisała dziesięć prac naukowych, dwie sztuki teatralne oraz kilka powieści (m. in. "Uniwersytet chłopski w Szwecji", "Nihilistka", "Siostry Rejewskie"). Powtarzała, że "nie można być matematykiem bez duszy poety".
Stanisława Nikodym (1897 – 1988)
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Stanisława Dorota Nikodym, fot. Polskie Towarzystwo Kobiet w Matematyce
Ścisły umysł, artystyczna dusza. Młoda Lilientalówna uczyła się pod okiem Heleny Szalayowej – siostry Marii Skłodowskiej – i Kazimiery Kochanowskiej w Warszawie, a po maturze rozpoczęła studia filozoficzne (sekcja matematyczno-przyrodnicza). Jeśli nie uczestniczyła akurat w zajęciach z topologii (jej konik), czas wolny spędzała na plenerach malarskich w Sandomierzu. 24 czerwca 1925 roku opuściła progi Uniwersytetu Warszawskiego jako pierwsza kobieta w Polsce z tytułem doktora nauk matematycznych. Chwilę później obronił się jej mąż, Otto Nikodym. Dzięki stypendium spędzili rok w Paryżu, na krótko wrócili do Krakowa, ale ze względu na brak pracy dla matematyczki przenieśli się do Warszawy. Zanim Stanisława została asystentką prof. Franciszka Leji na warszawskiej politechnice, musiała zadowolić się profesją bibliotekarki w Gabinecie Matematycznym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.
Małżeństwo spędziło wojnę w okupowanej stolicy, prowadząc tajne zajęcia z matematyki. Podczas powstania stracili majątek i kilka niepublikowanych prac naukowych. To jednak nie przekreśliło całkowicie ich kariery – brali udział w międzynarodowych kongresach matematyków, Otto wykładał gościnnie w wielu europejskich miastach. Po przeprowadzce do Stanów Zjednoczonych Stanisława więcej czasu spędzała przy sztaludze niż nad równaniami, co zaowocowało kilkoma wystawami w powojennej Polsce akwarelowych pejzaży, martwych natur, portretów czy obrazów o tematyce folklorystycznej i religijnej. Obecnie jej malarskie dzieła znajdują się w sandomierskim muzeum, a obok kilku prac naukowych matematyczka ma na swoim koncie wiersze, sztuki dramatyczne i projekt nagrobka dla męża.
Helena Rasiowa (1917 – 1994)
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Lalka "Helena Rasiowa", autorka: Agna Kurnatowska. Praca z wystawy "Mazowsze w spódnicy" w Muzeum Domków Lalek, Gier i Zabawek w Warszawie, fot. https://www.muzeumdomkow. Helena Rasiowa, fot. Domena Publiczna/Wikipedia.org
Podobno zemdlała, gdy jedna z egzaminowanych przez nią studentek pomyliła liczby przestępne z latami przestępnymi. Wykształciła kilka pokoleń naukowców, a jej podręcznik "Wstęp do matematyki współczesnej" przetłumaczono na wiele języków. Wykładów Rasiowej słuchano od Bahia Blanca w Argentynie przez Campinas w Brazylii po Uniwersytet Oksfordzki w Anglii, na uczelniach amerykańskich traktowano ją niemal jak domownika. W sumie jej nazwisko pojawiło się na liście współpracowników i gości prawie pięćdziesięciu różnych ośrodków. Świat logiki, algebry, a nawet informatyki teoretycznej nie miał przed nią tajemnic. Podjęła badania nad sztuczną inteligencją. Gdyby nie upór i ambicja, nie zostałaby najwybitniejszą polską matematyczką.
Szkołę muzyczną w klasie fortepianu ukończyła z wyróżnieniem, przez kilka miesięcy studiowała zarządzanie biznesem, ale to matematyka była jej największą miłością. Pracę magisterską pisała dwa razy: pierwsza, tworzona w konspiracji pod kierunkiem Jana Łukasiewicza i Bolesława Sobocińskiego, spłonęła w powstaniu warszawskim (Rasiowa wraz z matką schroniły się w piwnicy); druga powstała już po wojnie za namową Andrzeja Mostowskiego, który przekonał ją do zamiany posady nauczycielki w szkole średniej na uniwersytecką asystenturę. Rasiowa błyskawicznie pięła się po szczeblach kariery, aktywnie działała w towarzystwach matematycznych, co znalazło odzwierciedlenie w kilku państwowych nagrodach i wyróżnieniach. Dzięki jej pasji i determinacji w 1977 roku powołano do życia czasopismo naukowe "Fundamenta Informaticae", którego Rasiowa była redaktorką naczelną aż do śmierci.
Wanda Szmielew (1918 – 1976)
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Okładka książki "Foundations of Geometry" (Dover Books on Mathematics), autorzy: Wanda Szmielew i Karol Borsuk, fot. materiały prasowe wydawnictwa. Wanda Szmielew, fot. Wydział Matematyki Informatyki i Mechaniki Uniwersytetu Warszawskiego
Nazywana jest twórczynią warszawskiej szkoły podstaw geometrii. Znana także jako Wanda Gawrońska lub Wanda Kowalska – tych pseudonimów używała podczas wojny. Już jako dwudziestolatka miała na koncie pierwszy sukces naukowy, a rozgłos – i nagrodę ministra – przyniosła jej rozprawa doktorska. Udowodniła w niej, że teoria pierwszego rzędu grup abelowych jest rozstrzygalna. Jej mentorem był Alfred Tarski, zaliczany do grona najwybitniejszych dwudziestowiecznych logików, obok Gottloba Fregego czy Kurta Gödla. Miała okazję współpracować z nim na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley, gdzie przez rok prowadziła wykłady (tam też uzyskała tytuł doktora). Wkrótce uczeń przerósł mistrza. W latach 70. Szmielew ulepszyła aksjomatykę Tarskiego, dzięki czemu zaczęto na świecie mówić o geometrii językiem algebry ogólnej. W pracy zawodowej szukała powiązań między geometrią, algebrą i teorią mnogości. Lubiła dzielić się wiedzą, nawet w czasie wojny prowadziła tajne nauczanie. Gdy musiała przerwać studia matematyczne na Uniwersytecie Warszawskim, pracowała jako mierniczy.
Alina Dawidowicz (1918 – 2007)
Postaci ludzkie i zwierzęce, architektura, pejzaż, motywy sakralne… Gęsto ułożone miniaturowe akwarele wyglądają jak nieskończone ciągi liczbowe. Malowała je od dziecka, choć dopiero po przejściu na emeryturę w latach 80. wyznaczyła sobie cel: około dwadzieścia obrazków tygodniowo, dwa razy po dziesięć motywów, czasami więcej, jeśli rodzina i znajomi poproszą. Wiele ma kilka wersji różniących się szczegółami: lekko zmienione proporcje, ułożenie ciała, zmodyfikowana kolorystyka. Każdy naklejony na tekturkę, kopertę lub starą gazetę.
Pasja Aliny Chwistek nie wzięła się znikąd. Jej babcia pobierała lekcje rysunku u samego Jana Matejki, ojciec – Leon Chwistek – był cenionym artystą. Dostrzegał talent córki (wykonał nawet kopię jej pracy przedstawiającej lalki), lecz pragnął dla niej solidnego wykształcenia. Sam zajmował się filozofią i matematyką, pracę doktorską napisał o aksjomatach. Wujem Aliny był Hugo Steinhaus, współtwórca lwowskiej szkoły matematycznej (i świetny aforysta), przyjacielem rodziny zaś Stanisław Ulam, konstruktor bomby atomowej. Chwistkówna poszła w ich ślady. Studia matematyczne rozpoczęła przed wojną na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, ukończyła po wojnie na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie (w międzyczasie uczyła w szkole i wyszła za mąż). Karierę zawodową kontynuowała na Politechnice Krakowskiej, znajomość niemieckiego umożliwiła jej tłumaczenie prac naukowych i książek. Jest autorką autobiograficznej publikacji "Zeschnięte liście i kwiat", w której barwnie przedstawiła losy utalentowanej rodziny. Historię matematyki traktowała na równi z historią literatury.
Cecylia Rauszer (1942 – 1994)
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Cecylia Rauszer, fot. Wydział Matematyki Informatyki i Mechaniki Uniwersytetu Warszawskiego
Jako czternastolatka została mistrzynią Polski w pływaniu. W dorosłym życiu nagrody zdobywała za osiągnięcia w matematyce. Podobnie jak Rasiowa, promotorka jej pracy doktorskiej, była kontynuatorką tradycji polskiej szkoły logicznej, która w okresie międzywojennym zdobyła światowy rozgłos. Studia na Wydziale Matematyki i Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego ukończyła w 1964 roku, karierę naukową rozwijała na macierzystej uczelni. Jej osiągnięcia cieszyły się ogromnym uznaniem, czego dowodem były liczne zaproszenia na wykłady do dwudziestu pięciu uniwersytetów za granicą (od Brazylii przez Japonię po Kanadę i USA), udział w osiemnastu międzynarodowych konferencjach, możliwość redagowania czasopism naukowych "Studia Logica" i "Journal of Non-Classical Logic". W "Młodym Techniku" artykuły publikowała pod pseudonimem Alef Zero. Specjalizowała się w logice matematycznej oraz badała jej zastosowania w informatyce. Przez parę lat pracowała jako profesor wizytujący na Wydziale Informatyki Uniwersytetu Stanowego Kentucky. We wspomnieniu pośmiertnym o naukowczyni napisano:
Potrzeba zrozumienia istoty ludzkiego myślenia i zbudowania systemów informatycznych, które będą w stanie naśladować sposób rozumowania istot inteligentnych jest obecnie bardzo ważnym motorem badań logicznych. Badania Cecylii Rauszer, szczególnie w późniejszym okresie Jej działalności, były częścią tej dynamicznie rozwijającej się dziedziny zastosowań logiki w matematyce.
Krystyna Kuperberg (ur. 1944)
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Profesor Krystyna Kuperberg podczas wykładu na konferencji Spring Topology 2004, Birmingham, Alabama, fot. Domena Publiczna/Wikipedia.org
Polsko-amerykańska matematyczka, która rozwiązała problem Bronisława Knastera i obaliła "w prosty, ale elegancki sposób" (jak pisał recenzent jej pracy John E. Fornaess) przypuszczenie Karla Seiferta. Wychowała się w Tarnowie, w rodzinie aptekarzy. Liceum kończyła w Gdańsku, na studia przeniosła się do Warszawy. Z filozofii zrezygnowała na rzecz matematyki. Pracę magisterską obroniła z topologii u Karola Borsuka. Z mężem – również matematykiem – i dziećmi zamieszkała w Szwecji, gdzie prowadziła badania poza ośrodkiem naukowym, oficjalnie kontynuowała je już w Stanach Zjednoczonych. Na Uniwersytecie Rice’a w Teksasie otrzymała stopień doktora, a tytuł profesora na Uniwersytecie w Auburn. Tam też nagrodzono ją laurem Alumni Professorship dla wyróżniających się wykładowców, a w 2013 roku została doceniona przez Association for Women in Mathematics nagrodą AWM Service Award. Badania nad układami dynamicznymi prowadziła wraz z synem, profesorem matematyki na Uniwersytecie Kalifornijskim. Obecnie jest profesorem emerytowanym.
Irena Lasiecka (ur. 1948)
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Irena Lasiecka podczas wykładu na University of Memphis, fot. American Institute of Mathematical Sciences
Światowej klasy specjalistka w teorii sterowania, równaniach różniczkowych oraz matematyce stosowanej. Pierwsza kobieta uhonorowana Richard Bellman Control Heritage Award w ponad czterdziestoletniej historii nagrody. A to tylko jedno z wielu międzynarodowych wyróżnień na jej koncie. Zanim Lasiecka rozpoczęła karierę w Stanach Zjednoczonych, ukończyła Uniwersytet Warszawski, gdzie uzyskała stopień doktora w 1975 roku. Pracowała w Instytucie Badań Systemowych Polskiej Akademii Nauk, po czym wyjechała na staż na Uniwersytet Kalifornijski w Los Angeles. Na liście jej pracodawców znajdują się między innymi: Uniwersytet Florydy, Uniwersytet Wirginii, uczelnia wyższa w Memphis (obecnie kieruje katedrą matematyki), a także europejskie ośrodki w Mediolanie czy w Pradze, gdzie szkoliła młodych naukowców. Badania polskiej uczonej finansowane są nie tylko przez organizacje matematyczne, lecz także Army Research Office, NATO czy NASA. Lasiecka jest redaktorką wielu czasopism branżowych oraz autorką dwunastu monografii i ponad trzystu artykułów naukowych. Według statystyk jest jedną z najczęściej cytowanych matematyków na świecie.
Marta Karczewicz (ur. 1970)
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Marta Karczewicz, fot. materiały prasowe Qualcomm Inc.
Okrzyknięto ją "królową kompresji wideo". Gdyby nie jej wieloletnie badania, nie moglibyśmy dziś oglądać filmów lub transmisji wydarzeń sportowych przez internet w wysokiej jakości, prowadzić wideokonferencji czy korzystać z wirtualnej rzeczywistości na urządzeniach mobilnych. Posiadanie ponad siedmiuset (!) patentów (według innych źródeł pięciuset), których wartość opiewa na miliard dolarów, czyni ją liderką wśród wynalazczyń.
Zaczęło się od wygranej olimpiady matematycznej w liceum. Studia na Politechnice Szczecińskiej zamieniła na grant od Nokii – zajęła się przetwarzaniem sygnału i obrazu na Uniwersytecie Tampere w Finlandii. Pracując dla fińskiego przedsiębiorstwa, przyczyniła się do powstania standardu Advanced Video Coding (AVC) – technologii kompresji wideo opartej na usuwaniu zbędnych lub powtarzających się informacji przy wykorzystaniu podobieństw w ramach następujących po sobie klatek filmu. Po ukończeniu studiów doktorskich Karczewicz przeniosła się do San Diego. W amerykańskiej firmie Qualcomm dalej prowadziła badania nad kompresją danych, w wyniku czego AVC został wyparty przez wydajniejszy standard HEVC (High Efficiency Video Coding) umożliwiający szybszy streaming na urządzeniach mobilnych. Matematyczka nie spoczywa na laurach i jako wiceprezes ds. technologii w Qualcomm pracuje nad wdrażaniem kolejnych udogodnień. W jednym z wywiadów przekonywała, że "w matematyce nie trzeba wiele pamiętać – wystarczy to rozumieć i myśleć".
[{"nid":"5683","uuid":"da15b540-7f7e-4039-a960-27f5d6f47365","type":"article","langcode":"pl","field_event_date":"","title":"Jak by\u0107 autorem - w kinie?","field_introduction":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. Wyj\u0105tki te by\u0142y rzadkie w przesz\u0142o\u015bci, dzi\u015b s\u0105 nieco cz\u0119stsze, ale i dobrych film\u00f3w dzi\u015b mniej ni\u017c to kiedy\u015b bywa\u0142o.","field_summary":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. ","topics_data":"a:2:{i:0;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259606\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:5:\u0022#film\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:11:\u0022\/temat\/film\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}i:1;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259644\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:8:\u0022#culture\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:14:\u0022\/temat\/culture\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}}","field_cover_display":"default","image_title":"","image_alt":"","image_360_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/360_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=dDrSUPHB","image_260_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/260_auto_cover\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=X4Lh2eRO","image_560_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/560_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=J0lQPp1U","image_860_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/860_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=sh3wvsAS","image_1160_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/1160_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=9irS4_Jn","field_video_media":"","field_media_video_file":"","field_media_video_embed":"","field_gallery_pictures":"","field_duration":"","cover_height":"266","cover_width":"470","cover_ratio_percent":"56.5957","path":"pl\/node\/5683","path_node":"\/pl\/node\/5683"}]