1. Patronki
Wanda Telakowska, fot. IWP Współczesne specjalistki od dizajnu mają na kogo się powoływać. Trend, w którym to kobiety odrywają kluczową rolę w rozwoju polskiego projektowania, nie jest nowy. W 1949 roku Zofia Szydłowska stworzyła bezprecedensową instytucję – Centralę Przemysłu Ludowego i Artystycznego (Cepelia), która miała przejąć zarządzanie wytwórczością ludową, a stała się jednym z najważniejszych producentów niezwykle popularnych przedmiotów codzienne użytku. Rok później Wanda Telakowska została dyrektorką ds. artystycznych nowo powstałego Instytutu Wzornictwa Przemysłowego, wcześniej szefowała Biuru Nadzoru Estetyki Produkcji. To za jej sprawą mogły się rozwijać kariery projektantów, których dziś uważa się za najważniejsze postacie polskiego dizajnu. Do tego grona można dodać także Jadwigę Grabowską, pierwszą dyrektorkę artystyczną Mody Polskiej, kreującą gusty przynajmniej połowy społeczeństwa, okaże się, że już u swojego zarania współczesne wzornictwo w Polsce było rządzone przez kobiety...
2. Anna Sieradzka
Anna Sieradzka, fot. archiwum prywatne Historyczka sztuki, wykładowczyni na Uniwersytecie Warszawskim, wykształciła wiele roczników ekspertów od wzornictwa i rzemiosła artystycznego, badaczy historii projektowania, zgłębiających tajniki stylów z przeszłości. Sama jest także autorką licznych – nie tylko naukowych – publikacji na temat historii rzemiosła, np. o tak lubianych w Polsce stylach, jak secesja czy art deco. Co ważne, Anna Sieradzka zajmuje się opisywaniem historii rzemiosła rozumianego szeroko – nie tylko pięknych przedmiotów, ale także elementów dawnej codzienności, strojów, mebli. W jej badaniach wzornictwo i rzemiosło są po prostu nieodłączną częścią historii kultury.
3. Czesława Frejlich
Czesława Frejlich, fot. archiwum prywatne Od dyplomu w 1975 roku (obronionego na Wydziale Form Przemysłowych ASP w Krakowie) do początku lat 90. Czesława Ferjlich była czynną projektantką, a wiele jej prac zostało wdrożonych do produkcji. Z czasem zainteresowania projektantki zaczęły kierować się w stronę nauczania oraz promocji wzornictwa. Już w latach 90. Ferjlich była kuratorką wielu wystaw, prezentujących dorobek polskiego projektowania, zarówno współczesnego, jak historycznego (do tej drugiej kategorii można zaliczyć np. głośną wystawę z warszawskiego Muzeum Narodowego z 2000 roku, "Rzeczy pospolite", będącą jednym z pierwszych wydarzeń doceniających XX-wieczne wzornictwo). Czesława Ferjlich jest autorką wielu katalogów oraz książek na temat projektowania, wydawanych także zagranicą. Od 2001 roku jest także redaktorką naczelną magazynu "2+3D", najważniejszego w Polsce cyklicznego wydawnictwa, dotyczącego szeroko rozumianego projektowania, na którym wychowali się pewnie wszyscy współcześni dizajnerzy. Wśród licznych wydawnictw książkowych warto wymienić powstały pod redakcją Czesławy Ferjlich tom "Rzeczy niepospolite. Polscy projektanci XX wiek", w którym 21 autorów opisuje sylwetki 39 kluczowych w polskiej sztuce i kulturze XX wieku projektantów i projektantek.
4. Agnieszka Jacobson-Cielecka
Agnieszka Jacobson-Cielecka, fot. Piotr Skórnicki/AG Agnieszka Jacobson-Cielecka sama pisze o sobie: "kuratorka licznych wystaw designu, dziennikarka, animatorka wydarzeń promujących design, członkini rad programowych polskich i europejskich festiwali". Wiedza na temat projektowania w Polce byłaby na pewno uboższa bez aktywności Jacobson-Cieleckiej, której działalność skierowana jest nie tylko do projektowej branży, ale i szerokiego grona odbiorców – laików (np. wprowadziła w 2000 roku na polski rynek popularny magazyn "Elle Decoration"). Na pewno wiele zawdzięczają jej polscy dizajnerzy, których dorobek Jacobson-Cielecka promuje od lat na organizowanych na całym świecie wystawach czy festiwalach. Dziś ta znawczyni dizajnu ma także wpływ na kształtowanie nowych pokoleń projektantów – jest dyrektorką artystyczną School of Form (kierunek wzornictwo na Uniwersytecie SWPS) i współautorką programu nauczania.
5. Bogna Świątkowska
Bogna Świątkowska, fot. Franciszek Mazur/AG Gdy w 2002 roku Bogna Świątkowska zakładała Fundację Nowej Kultury Bęc Zmiana (dziś to Fundacja Bęc Zmiana) mało kto się spodziewał, jak ogromny wpływ ta organizacja wywrze na szeroko rozumianą kulturę w Polsce. Bo poza wydawaniem (od 2003 roku) magazynu "Notes.na.6.tygodni", poza organizowaniem wystaw i konkursów dla projektantów, poza wprowadzaniem do przestrzeni publicznej realizacji artystów i dizanejrów, fundacja Świątkowskiej od lat pobudza szeroką debatę o mieście, o urbanizacji, o tym, jak można i należy kształtować przestrzeń, w której żyjemy.
W 2004 roku Fundacja Bęc Zmiana ustawiła na dachu zbudowanego niedługo wcześniej tunelu Wisłostrady w Warszawie figury różowych jelonków projektu Luizy Marklowskiej i Hanny Kokczyńskiej. Ten zaskakujący wówczas gest w dużym stopniu przyczynił się do ożywienia tamtej części miasta, stał się też początkiem cyklu projektów, mających na celu umieszczenie w przestrzeni publicznej dzieł sztuki (od kolorowych rzeźb – neonów, po struktury z betonu). Działalność zarządzanej przez Bognę Świątkowską fundacji rozpięta jest pomiędzy głośnymi działaniami w przestrzeni publicznej a erudycyjnymi publikacjami czy konferencjami, służącymi pogłębianiu debaty i wiedzy o jakości przestrzeni. Jednym z ostatnich projektów, nadzorowanych przez Świątkowską jest kilkuletni program badania miejskich placów, ich historii, miejsca w przestrzeni miasta, problemów, błędów i walorów.
6. Agata Szydłowska
Agata Szydłowska, fot. dzięki uprzejmości
Agaty Szydłowskiej Historyczka i krytyczka dizajnu, kuratorka wystaw i autorka publikacji na temat projektowania, jest jedną z tych osób, dzięki którym rozwija się wiedza o dizajnie, świadomość jego roli i wartości, ale także szacunek i lepsze zrozumienie dokonań poprzednich pokoleń. W 2013 roku opublikowała książkę "Miliard rzeczy dookoła. Agata Szydłowska rozmawia z polskimi projektantami graficznymi", dzięki której można lepiej poznać poglądy, drogę zawodową, osiągnięcia cenionych polskich twórców; od lat ekspertka prowadzi też zajęcia z historii i krytyki dizajnu na kilku uczelniach wyższych, razem z Moniką Rosińską opracowała program studiów podyplomowych Historia i Krytyka Dizajnu w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie.
7. Beata Bochińska
Beata Bochińska, fot. Max Zieliński "Zacznij kochać dizajn" to tytuł wydanej w 2016 roku przez Beatę Bochińską książki, w której łączy ona wielką zachętę do kolekcjonowania (a raczej używania na co dzień) dzieł dobrych projektantów z historią dizajnu. Bochińska, poza tym, że jest posiadaczką sporej kolekcji dzieł polskiego wzornictwa, była przez lata dyrektorką Instytutu Wzornictwa Przesyłowego, ma na koncie wiele artykułów i publikacji na temat dizajnu oraz projektów kuratorskich wystaw w Polsce i za granicą. Jest wykładowczynią krytyki designu na Uniwersytecie Warszawskim i zarządzania rozwojem nowego produktu w SGH w Warszawie. Wiele energii poświęca na promowanie mało w Polsce popularnej idei współpracy pomiędzy projektantami a przemysłem, dzięki której dobre projekty mogą trafiać do produkcji, a tym samym do naszych domów (a nie tylko na wystawy w galeriach i muzeach).
8. Małgorzata Szczurek i Magdalena Dębowska
"Nie gęsi", okładka, fot. materiały prasowe Małgorzata Szczurek i Magdalena Dębowska, choć nie działają bezpośrednio w świecie dizajnu, uczyniły dla rozwoju tej dziedziny naprawdę wiele. Szczurek – redaktorka naczelna – i Dębowska – dyrektorka wydawnictwa Karakter, starannie kształtując jego program wydawniczy, od lat formują wiedzę Polaków i Polek o projektowaniu (nie bez znaczenia jest także fakt, że wydawane przez Karakter książki same w sobie są przykładami doskonałego wzornictwa). Dizajn w katalogu publikacji Karakteru jest rozumiany bardzo szeroko i omawiamy jest na różne sposoby. Zarówno piórem klasyków i światowej sławy ekspertów (jak Walter Gropius czy Deyan Sudjic), jak i w postaci dość osobistych refleksji (np. dwie książki Marcina Wichy), książki Karakteru mogą opowiadać o historii (np. "Czerwony monter" Piotra Rypsona) i współczesności (np. "Nie ma się co obrażać. Nowa polska ilustracja" Patryka Mogilnickiego), o projektowaniu "wielkogabarytowym" – czyli architekturze, i „drobnym” - np. reowaniu liter i fontów.
Dzięki staranności, z jaką tworzą książki Małgorzata Szczurek i Magdalena Dębowska, w Polsce narodził się snobizm na czytanie o dizajnie.
9. Ewa Solarz
Ewa Solarz, fot. dzięki uprzejmości Ewy Solarz Ze znanego przysłowia wiemy, że "czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci". Ewa Solarz wydaje się tę ludową mądrość rozumieć doskonale, bo sporą część swojej zawodowej działalności poświęca właśnie najmłodszym. Choć edukowanie dzieci w dziedzinie dizajnu, sztuki współczesnej, czy projektowania w ogóle wcale nie jest łatwe, ma kluczowe znacznie: przecież to dzisiejsze dzieci za kilkanaście-kilkadziesiąt lat będą decydowały o otaczającej nas przestrzeni. Ewa Solarz jako ekspertka w dziedzinie projektowania dorosłych i najmłodszych uważa za równoprawnych odbiorców tej dziedziny twórczości. Pisze o dizjanie jako elemencie naszej codzienności (jest wydawczynią serwisu "Dom z pomysłem", współwłaścicielką internetowego poradnika wnętrzarskiego "domplusdom"), współpracuje przy ważnych festiwalach, jest kuratorką wystaw (tak samo dla dorosłych, jak dzieci), ma też na koncie „ikoniczne” już publikacje dla dzieci na temat wzornictwa (m.in. książki "D.E.S.I.G.N." oraz "Ilustrowany elementarz dizajnu, czyli 100 rzeczy narysowanych przez 25 ilustratorów").
10. Ewa Gołębiowska
Ewa Gołębiowska, fot. z archiwum prywatnego Ewa Gołębiowska dokonała czynu, który w Polsce rzadko kończy się sukcesem. Z daleka od dużych miast, w niewielkiej i położonej na uboczu miejscowości w 2005 roku utworzyła prężnie działającą placówkę, związaną z dizajnem. Mowa o Zamku Cieszyn (który początkowo nazywał się Śląskim Zamkiem Sztuki i Przedsiębiorczości w Cieszynie), samorządowej instytucji kultury, która w swoich założeniach ma przede wszystkim wspierać "rozwój innowacyjnej przedsiębiorczości poprzez wykorzystanie potencjału wzornictwa". Ale samo promowanie dizajnu jako pomysłu na biznes i łączenie projektantów z producentami, to nie jedyne pole działalności Zamku Cieszyn. Organizowane są tu wystawy, konferencje, warsztaty, Zamek wydaje książki i katalogi dotyczące sztuki projektowania czy współczesnych wyznań, przed jakimi stoją dizajnerzy. Na stronie internetowej placówki możemy przeczytać:
W Zamku wierzymy, że design rozwiązuje problemy, a projektanci mogą podpowiadać jak zmieniać najbliższe otoczenie, by nam wszystkim żyło się lepiej. Zamek jest wielkim orędownikiem idei projektowania dla wszystkich z uwzględnieniem fizycznych, społecznych i kulturowych różnic.
11. Anna Demska, Anna Frąckiewicz, Anna Maga, Kaja Muszyńska
Na zdjęciu: Anna Demska, Anna Frąckiewicz, Anna Maga, Kaja Muszyńska, fot. Bartosz Bajerski / MNW i materiały prasowe MNW Podobnie jak nie da się docenić sztuki współczesnej, nie mając choć podstawowego rozeznania w historii, trudno ekscytować się najnowszymi dziełami dizanjerów, nie wiedząc, jak wyglądają powstałe przed laty przedmioty. Historia ludzkiego projektowania to przecież ciąg następujących po sobie zdarzeń i przemian.
