Jiwone Lee: Koreańskie wydawnictwa biją się o prawa do nowości Dwóch Sióstr [WYWIAD]

jiwonelee_portret-recovered.jpg, default, Jiwone Lee, fot. archiwum prywatne, center, #000000

O pierwszych lekturach, polskiej ilustracji książkowej dla dzieci, bezcennych egzemplarzach za złotówkę i pierogach z jagodami rozmawiamy z Jiwone Lee – koreańską ambasadorką polskiej kultury.

Pamięta pani swoje lektury z dzieciństwa?

Książki obrazkowe w Korei w tym czasie jeszcze nie istniały. Biblioteka była rzadkością. Wydawnictwo Changbi dopiero wydało pierwszą książkę w ich słynnej serii dla dzieci – była to opowieść koreańskiego pisarza Lee Wonsoo, zilustrowana drzeworytami Lee Chulsoo, "Mała Og-I". Moja pierwsza przetłumaczona książka z języka polskiego "Dobry potwór nie jest zły" Anny Onichimowskiej z ilustracjami Marii Ekier ukazała się jako numer 216 właśnie tej serii.

A jaka była pierwsza polska książka, którą pani przeczytała?

"Opium w rosole" Małgorzaty Musierowicz i "Król Maciuś I" Janusza Korczaka. Obie przeczytałam jako nastolatka, książki te zostały przetłumaczone z języka japońskiego. (Dodam, że przetłumaczyłam "Króla Maciusia I" z języka polskiego z pięknymi ilustracjami Krystyny Lipki-Sztarbałło). Przeczytałam wtedy wszystkie książki związane z Polską. Byłam już fanką waszego kraju.

Zdecydowała się pani na studia polonistyczne w Seulu.

Po Olimpiadzie Seulskiej w 1988 roku dużo się zmieniło. Nawiązano stosunki dyplomatyczne z krajami demokratycznymi, po raz pierwszy grano w Korei Szostakowicza. Moja uczelnia, Hankuk University of Foreign Studies, otworzyła nowe departamenty: języka polskiego, czeskiego, rumuńskiego, węgierskiego, serbskiego. Dla mnie była to nieznana, bardzo egzotyczna Europa.

Na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu obroniła pani doktorat na temat polskiej szkoły ilustracji. Jej twórcy byli znani w Korei?

Znani byli Antoni Boratyński (z tytułami niemieckiej pisarki Moniki Feth) i Józef Wilkoń (przede wszystkim "Atuk" Mischy Damjana) – te książki do tej pory mają ponad 20 wydań. Żałuję, że ilustratorzy, którzy w odpowiednim czasie nie współpracowali z zagranicznymi wydawnictwami, zeszli ze sceny i nie są u nas znani, jak na przykład Wiesław Majchrzak – świetny ilustrator.

"Arka Wilkonia" [galeria]

Styl wyświetlania galerii

wyświetl slajdy

Teraz jestem miłośniczką ilustracji, ale kiedyś nią nie byłam. Jako historyk sztuki (studia magisterskie na Uniwersytecie Jagiellońskim – przyp.red.) interesowałam się średniowieczem, a potem abstrakcją. Kiedy zaczęłam studia, nie miałam pojęcia, co mogłabym robić później. Musiałam znaleźć coś, czym mogłabym się zająć też w swoim kraju. Zawsze interesowałam się książką dziecięcą i jakoś tak automatycznie kolekcjonowałam książki, które ludzie masowo wyrzucali z domów. W antykwariatach można było za złotówkę kupić wiele pięknych pozycji polskiej szkoły ilustracji. Zbierałam je, nie bardzo łącząc te zainteresowania ze sobą. Wtedy dowiedziałam się, że nikt nie zajmował się historią ilustracji tych książek, zwłaszcza historycy sztuki.

Pojawiły się jakieś trudności podczas zbierania materiałów do pracy badawczej?

Trudności raczej wynikały z mojej nieudolności i nieśmiałości. Napisałam wcześniej pracę magisterską na temat ilustracji w latach 60. i 70., a skontaktowałam się tylko z jedną rodziną ilustratora tego czasu – wielkiego Janusza Grabiańskiego. Ale to tylko dlatego, że akurat jego siostrzeniec mieszkał nade mną w bloku!

Otrzymałam ogromną pomoc od różnych osób, ilustratorów, bibliotekarzy. Szczególnie dziękuję Krystynie Lipce-Sztarbałło, która prowadziła mnie za rękę do wywiadów ze Zdzisławem Witwickim, Bohdanem Butenko oraz Józefem Wilkoniem i zaprosiła mnie do napisania części bolońskiego katalogu w 2003 roku.

Cofnijmy się więc do tego roku. W Bolonii trwają najważniejsze na świecie targi książki dla dzieci. Na stoisku polskim leżą m.in. makiety książek obrazowych "O wędrowaniu przy zasypianiu" i "Myśl" Iwony Chmielewskiej. Czym panią zachwyciła polska autorka, że zdecydowała się pani zawalczyć o nią u koreańskiego wydawcy?

Polska sekcja ilustratorów IBBY już trzy lata przed targami zorganizowała konkurs Pro Bolonia. Znałam więc wybrane prace i nazwiska artystów na pamięć. Jako jedna z autorek katalogu zostałam zaproszona do polskiego stoiska, siedziałam w miłym gronie ilustratorów, chciałam jakoś pomóc wypromować polskie książki i makiety.

Makiety Iwony rzucały się w oczy, bo, w przeciwieństwie do innych pozycji, koncepcyjnie były bliskie książce obrazkowej. Nie musiałam walczyć. Już w drugim dniu targów prawie wszystkie dobre tytuły nosiły naklejkę "Copyright sold to Korea". Od razu dwa wydawnictwa biły się o "Myśl". Wybrałam Nonjang, które potem wydało 12 książek Iwony.

"Maum. Dom duszy" Iwony Chmielewskiej [galeria]

Styl wyświetlania galerii

wyświetl slajdy

A pani została jej agentką, ale chyba nietypową…

Chyba nie. Powstanie książki wiąże się z wieloma pracami, na przykład wyborem papieru do druku, formatu, decyzją, jak będzie wyglądało introligatorstwo. Musi być nad tym jakiś nadzór. Iwona powierzyła mi to zadanie. W czasie tworzenia książek rozmawiam też z wydawnictwami. Książka obrazkowa powstaje długo, czasami redaktorzy mają jakieś uwagi i wtedy je przekazuję, negocjuję. Albo nie przekazuję, żeby nikomu nie zaszkodzić.

To prawda, że Iwona Chmielewska ma w Korei swój fanklub?

Nie, to nieprawda, chociaż sprzedałyśmy chyba do tej pory ponad 150 tys. egzemplarzy jej książek.

Ma więc spore grono czytelników. Za co Koreańczycy ją cenią?

Cenią różne aspekty: myśl filozoficzną, wyobraźnię, liryzm, polityczną poprawność, otwartość, postmodernizm, wielowarstwowość, metaforyczne, zagadkowe obrazy...

To również docenili, i to trzykrotnie, jurorzy konkursu Bologna Ragazzi Award. W 2011 roku Chmielewska zdobyła po raz pierwszy główną nagrodę dla Korei…

Za "Maum. Dom duszy", którego autorką jest Heekyoung Kim. To jest nagroda za innowacyjność książki, jej wizualną stronę. Była to udana współpraca z obcokrajowcem. Wiele dla nas znaczyło to, że Iwona ilustruje tekst młodej, nieznanej pisarki. I to jak ilustrowała… z wykorzystaniem fizyczności książki – nikt inny by o tym nie pomyślał. Wcześniej Korea zdobywała różne nagrody Bologna Ragazzi, ale nigdy tej głównej. Byliśmy w siódmym niebie.

Po pierwszej nagrodzie pomyślałam, że Iwona musi teraz ją zdobyć sama, żeby wszystkim pokazać… i udało się! (W 2013 roku Chmielewska zdobyła główny laur w kategorii Fikcja za autorski picturebook "Oczy", opublikowany przez koreańskie wydawnictwo Changbi – przyp.red.).

"Kołysankę dla babci" Iwona chciała wydać w Polsce, ale się nie udało. Szefowa wydawnictwa BIR, w którym przez jakiś rok pracowałam jako doradca ich linii wydawniczej, powiedziała, że jeżeli tak trudno wydawać jej książki w Polsce, to proszę dać je nam, my z przyjemnością to wydamy.

I skończyło się trzecią nagrodą Bologna Ragazzi w 2020 roku. A czy "Kołysanka dla babci" nie jest zbyt trudna w odbiorze dla koreańskich czytelników?

Jest, niektóre treści, historyczne wątki trzeba dodatkowo wytłumaczyć. Organizujemy spotkania wyjaśniające rzeczy związane z Polską. Koreańczycy na przykład nie rozumieją, że można zrobić pierogi z jagodami, bo u nas zawsze pierogi są z warzywami albo z mięsem. Zrobienie pierogów z jagodami jest bardzo egzotyczne. Nawet te materiały (w opowieści o łódzkiej włókniarce tkaniny odgrywają ważną rolę – przy.red.) są dla nas obce, więc książka jest szalenie trudna. Ludzie bardziej fascynują się ilustracjami Iwony, jej świetnymi kolażami, artystyczną stroną książki albo sposobem opowiadania o babci i jej ciężkim życiu.

"Kołysanka dla babci" Iwony Chmielewskiej [galeria]

Styl wyświetlania galerii

wyświetl slajdy

Panuje przekonanie, że książki obrazkowe przeznaczone są dla dzieci. Tymczasem podejmują one często trudne tematy, a ilustracje pełne są symboli i metafor, których sens w pełni może zrozumieć tylko dojrzalszy czytelnik.

Tak jak każda dziedzina sztuki, książka obrazkowa zdolna jest dostarczyć wszystkie emocje i przeżycia – i to nie tylko te książki "trudne".

Mam wrażenie, że polski rynek książki jeszcze trochę boi się książek obrazowych. Publikują je raczej małe wydawnictwa, nie są obecne w szkołach, w mediach – i to tylko w czasopismach literackich – pojawiają się recenzje zazwyczaj w rubrykach z nowościami. Brakuje u nas głębszej refleksji czy szerszej dyskusji poza wąskim gronem badaczy i entuzjastów.

U nas książki obrazkowe są szeroko wykorzystane w szkołach, zwłaszcza teraz w czasach zdalnego nauczania. Są one też bardzo ważną częścią obrotu rynku wydawniczego. Jednak brakuje również u nas dyskusji, profesjonalnych recenzji, poważnych badań nad tematem książki obrazkowej.

W jednym z wywiadów Iwona Chmielewska mówiła, że kupuje pani polskie książki do muzeum książki dziecięcej w Paju Book City. Co to za miejsce?

To centrum wydawnicze złożone z prawie wszyskich liczących się wydawnictw koreańskich, sztuczne miasto położone w pięknym, naturalnym otoczeniu, niedaleko granicy z Koreą Północną. Jako kompleks architektoniczny przedstawiono go w weneckim Biennale Architektury w roku 2008. Muzeum już przestało istnieć.

W Korei wszystko zmienia się bardzo szybko. Co było 5 lat temu, nie jest już prawdą. Teraz najpopularniejszą polską autorką w Korei jest Joanna Concejo. Organizowałam wystawę jej prac, po której zyskała duże grono fanów. Właśnie otrzymałam dostawę jej francuskiej książki "Nie mów nikomu".

"Kiedy dojrzeją porzeczki" Joanny Concejo [galeria]

Styl wyświetlania galerii

wyświetl slajdy

Zorganizowała pani też wystawę ilustracji Józefa Wilkonia.

To była moja pierwsza współpraca z Galerią Albus, wystawa inauguracyjna. To piękne miejsce, czteropiętrowy budynek, zaprojektował bardzo znany architekt specjalnie jako galerię ilustracji. Z właścicielką odwiedziłyśmy różne galerie świata, również w Japonii i tam widziałyśmy prace Wilkonia. Pojechałyśmy do Polski i zobaczyłyśmy jego rzeźby. Byłam pewna, że to zrobi wrażenie. Na wystawie było 50 jego prac, wiele dużych rzeźb. Nawet Wilkoń był wzruszony i mówił, że nikt nie wystawiał jego prac w tak "luksusowej szacie".

Czego polscy twórcy mogliby nauczyć się od autorów koreańskich i odwrotnie: czy koreańscy twórcy mogliby czerpać inspiracje od polskich autorów?

W ostatnich czasach Polska stała się krajem książki obrazkowej informacyjnej, non-fiction. Wydajemy bardzo dużo książek z Polski, wydawcy i czytelnicy zachwycają się rzetelną treścią, bogatymi ilustracjami i kreatywnymi rozwiązaniami. Koreańskie wydawnictwa biją się o prawa do nowości Dwóch Sióstr. Te polskie książki obrazkowe w silnym nurcie projektanckim mogą być dobrymi wzorcami dla naszych twórców.

W Polsce jeszcze mało jest twórców, którzy robią autorską książkę obrazkową. Pisanie tekstu zawsze uważano za pracę pisarza. Tworzenie i prowadzenie narracji słowami i obrazami, korzystając z różnych możliwości ich łączenia, jest chyba rzadkością.

Którego z polskich autorów chciałaby pani jeszcze przedstawić koreańskiemu czytelnikowi?

Jest dużo tłumaczeń, które już oddałam i są przygotowywane do wydania, na przykład dwie książki Iwony Chmielewskiej – nowość "Jak się składa" i "Mama zawsze wraca" z tekstem Agaty Tuszyńskiej, także piąty i ostatni tom Sagi o Wiedźminie "Pani Jeziora" oraz książkę graficzną "Doba na oceanie". Wielkim projektem jest dla mnie tłumaczenie "Captains of Illustration" (Publikacja ujmująca stulecie polskiej ilustracji książkowej wydana przez Instytut Adama Mickiewicza we współpracy z Wydawnictwem Dwie Siostry. Jesienią 2020 ukaże się jej polska wersja językowa pt. "Admirałowie wyobraźni" – przyp.red.). Obecnie pracuję chyba nad najtrudniejszą książką w mojej karierze tłumacza – "Dziennikami gwiazdowymi" Lema.

Jiwone Lee – entuzjastka polskiej kultury, znawczyni książki dziecięcej, wykładowczyni, tłumaczka literatury polskiej na koreański, agentka literacka Iwony Chmielewskiej. Ukończyła studia polonistyczne na Hankuk University of Foreign Studies w Seulu, historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim, obroniła doktorat na temat polskiej szkoły ilustracji na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Język Polish

jiwone lee

książka dla dzieci

książka obrazkowa

polska szkoła ilustracji