Teatry niemożliwe
W tym samym numerze na kolejnej stronie pojawia się także projekt teatralny Marii Nicz-Borowiak, członkini Bloku, a po jego rozpadzie także Praesensu. Malarka-konstrukywistka i graficzka zaproponowała kompozycję, którą – gdyby nie podpis – trudno byłoby uznać za projekt teatralny. Na dostępnej barwnej wersji projektu po dokładniejszym przyjrzeniu się dostrzec można konstrukcje przypominające teatralne zastawki budujące kulisy. Umieszczona na skraju niewielkiego podestu jasna kulista bryła zwiastuje swój własny ruch – wydaje się, że za moment spadnie i stoczy się w prawą stronę scenografii. Jest więc w "Kompozycji teatralnej" Nicz-Borowiak zapisany jakiś dynamizm i kinetyczna obietnica przeciwstawiona symetrii i formalnemu rygorowi struktury. W opublikowanych w "Bloku" propozycjach – wyobrażonych, nieodnoszących się do konkretnej realizacji, niezwiązanych z żadnym dramatem czy twórczynią lub twórcą teatru – odnaleźć można także rys utopijny. To teatry niemożliwe, które rozpoczynają się i kończą w ramach konstrukcji.
Projekty Żarnowerówny i Nicz-Borowiak przygotowywane były najprawdopodobniej specjalnie z myślą o pierwszej Międzynarodowej Wystawie Sztuk Dekoracyjnych prezentowanej w 1925 roku w Paryżu (to od jej oryginalnej nazwy – Exposition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes – pochodzi określenie "art déco"). Nigdy jednak na nią nie dotarły. Do pawilonu polskiego nie dotarły zresztą żadne awangardowe projekty, a stało się tak w wyniku sporu między członkami grupy Blok a organizatorami – soczystą krytykę ostatecznego kształtu pawilonu w Paryżu opublikowano w "architektoniczno-teatralnym" numerze czasopisma "Blok". W tekście zatytułowanym "Czy sztuka dekoracyjna?" blokiści krytykowali anachronizm wyborów estetycznych dokonanych przez organizatorów ("Polska reprezentacja na wystawie paryskiej nie będzie miała charakteru współczesnego"), twierdząc, że to sztuka utylitarna i "forma wynikająca z funkcji przedmiotu" powinny być tematem wystawy. Projekty Żarnower, Nicz-Borowiakowej (razem m.in. z pierwszymi projektami braci Pronaszków) zaprezentowane zostały w roku kolejnym w Galerie Charpentier w Paryżu.
Źródła: K. Duniec, “Dwudziestolecie. Przedstawienia”, Warszawa 2017; E. Guderian-Czaplińska, “Wyobrażone przestrzenie teatru Teresy Żarnowerówny”, Dialog, 4/2020 (761), E. Guderian-Czaplińska, “HyPaTia. Work in progress”; “Zmiana ustawienia. Polska scenografia teatralna i społeczna XX i XXI wieku: t. 1: Od dekoracji do konstrukcji”, red. D. Buchwald, D. Kosiński, Warszawa 2020; “Inna Scena. Kobiety w historii i współczesności teatru polskiego”, red. A. Adamiecka-Sitek, D. Buchwald, Warszawa 2006; “Konstruktywizm w Polsce 1923-1936”, red. J. Zagrodzki, Bydgoszcz 1978; K. Uchowicz, “Czasoprzestrzenna. Architektura teatralna grupy Praesens”; “Myśl teatralna polskiej awangardy 1918-1939: antologia”, S. Marczak-Oborski, Warszawa 1973; “Teresa Żarnowerówna (1897-1949). Artystka końca utopii”, red. M. Ślizińska, A. Turowski, Łódź 2014, “Irena Solska”, L. Kuchtówna, Warszawa 1980.