Oddziaływanie
Twórczość Mickiewicza wywarła trwały wpływ na polską kulturę: na świadomość zbiorową, literaturę i sztukę. Przez dwa wieki była stałym elementem edukacji literackiej i wychowania patriotycznego. Jego poezja oddziaływała na język i wyobraźnię, znalazła nawet miejsce w mowie potocznej. Literatura XIX i XX wieku pełna jest metafor, cytatów i aluzji do dzieł Mickiewicza.Inspirował m.in. takich twórców, jak Juliusz Słowacki, Bolesław Prus, Stanisław Wyspiański, Stefan Żeromski. Do dziś nawiązują do niego współcześni poeci, jak np. Czesław Miłosz czy Tadeusz Różewicz.
Konrad z "Dziadów" stał się archetypem polskiego bohatera tragicznego. "Dziady" były wyzwaniem dla najlepszych polskich teatrów, a Wielka Improwizacja - dla najwybitniejszych aktorów. Każda inscenizacja jest wydarzeniem kulturalnym. (Najważniejsze spektakle: St. Wyspiański - Kraków 1901; Leon Schiller - Lwów 1932, Warszawa 1934; Kazimierz Dejmek - Warszawa 1967; Konrad Swinarski - Kraków 1973. W 2000 w Brukseli Andrzej Seweryn wystawił fragmenty w jęz. francuskim.)
Podejmowano również próby przekładu "Pana Tadeusza" na język teatru i filmu. W formie żywych obrazów wystawił go Mieczysław Kotlarczyk (Kraków 1945). Adam Hanuszkiewicz stworzył serial telewizyjny (1970-71); w 1928 nakręcił film Ryszard Ordyński, a w 2000 - Andrzej Wajda. Film Wajdy zyskał duże uznanie w kinie światowym.
Mickiewicz inspirował także malarzy i grafików (ilustracje do jego utworów wykonywali m.in. Gerson, Andriolli, Smokowski, Lesser), kompozytorów (muzykę pisali m.in. Chopin, Moniuszko, Szymanowski, Paderewski, Czajkowski, Rimski-Korsakow).
Sam Mickiewicz, często jako symbol Poety-Wieszcza Narodowego, był tematem portretów, rysunków i medalionów (uwieczniali go m.in. Walenty Wańkowicz, Józef Oleszkiewicz, Norwid, Delacroix).
Najsłynniejsze pomniki Mickiewicza znajdują się obecnie w Warszawie (Cyprian Godebski), w Krakowie (Teodor Rygier), w Poznaniu (Bazyli Wójtowicz) i w Paryżu (Émile Antoine Bourdelle).
Duży wpływ wywierały także poglądy filozoficzne i społeczne Mickiewicza. Szczególne połączenie religijności, romantycznego nacjonalizmu i radykalizmu społecznego sprawiało, że powoływały się na niego różne ugrupowania polityczne - od lewicowych do skrajnie prawicowych. Jego mesjanizm słowiański miał duże znaczenie dla kształtowania się świadomości narodowej w krajach Europy środkowej i wschodniej, pozbawionych własnej państwowości.
W aktualnych dyskusjach o kształcie przyszłej zjednoczonej Europy przywoływany jest Mickiewicz jako prekursor wizji federacji wolnych narodów i obywateli oraz twórca idei ojczyzny jako wspólnoty zbudowanej na poczuciu więzi kulturowej i systemie wartości. Wątki te obecne są w wydanej w Paryżu (2001) księdze zbiorowej "Le Verbe et Histoire. Mickiewicz, la France et l'Europe".
Liczne pamiątki po Mickiewiczu znajdują się w Bibliotece Polskiej w Paryżu, w której syn poety Władysław założył w 1903 r. muzeum jego pamięci.
Utwory Mickiewicza, w całości lub we fragmentach, były wielokrotnie przekładane na ponad 20 języków. Najważniejsze wydania polskie: "Pisma", t. 1-11, 1860-61; "Dzieła", t. 1-16, 1948-55 (Wyd. Narodowe); "Dzieła" t. 1-16, 1953 (Wyd. Jubileuszowe). Literatura dotycząca Mickiewicza jest ogromnie bogata i wciąż się powiększa. Cennym źródłem informacji o poecie jest wydawana w Instytucie Badań Literackich "Kronika życia i twórczości Mickiewicza" t. 1-9 ( t. 2 i 3 w przygotowaniu).
Źródła:
- "Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny", Warszawa 1984 (zbior.)
- A. Witkowska, R. Przybylski, "Romantyzm", Warszawa 1997
Opracowanie: Halina Floryńska-Lalewicz, luty 2003
