Aktor, reżyser, pedagog. Twórca słynnego na całym świecie wrocławskiego Teatru Pieśń Kozła i szef artystyczny międzynarodowego festiwalu Brave. Widzów zabiera do korzeni Szekspirowskich dramatów i w poruszające muzyczne podróże po historii Szkocji.
Aktor, reżyser, pedagog, twórca Teatru Pieśni Kozła.
Urodził się 21 listopada 1961 roku w Gdańsku. Studiował filologię polską na Uniwersytecie Gdańskim, Uniwersytecie im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie i Uniwersytecie Wrocławskim. Był studentem psychologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i teatrologii warszawskiej Akademii Teatralnej.
Wczesna działalność
W latach 1987-1992 związany był z Ośrodkiem Praktyk Teatralnych w Gardzienicach. Zagrał tam Tristana w spektaklu "Carmina Burana" (1990). Brał udział w warsztatach teatralnych, które grupa prowadziła m.in. w Royal Shakespeare Company i wspólnie z członkami amerykańskiego Living Theatre oraz uczestniczył w wyprawach Gardzienic, m.in. na Ukrainę, Gotlandię i do Włoch.
Od lat 90. Grzegorz Bral pracuje na całym świecie jako nauczyciel technik aktorskich. Warsztaty aktorskie prowadził m. in. w Anglii, Grecji, Szwecji, Irlandii, Singapurze. W Polsce współpracował z Uniwersytetem Warszawskim, wrocławskimi placówkami: Teatrem Współczesnym i Ośrodkiem Jerzego Grotowskiego, gdzie obok warsztatów organizował również konferencje poświęcone antropologii teatru.
Teatr Pieśń Kozła
W 1996 roku wraz z Anną Zubrzycką, wcześniej główną aktorką Gardzienic, założył we Wrocławiu alternatywny Teatr Pieśń Kozła (początkowo, do 1998 roku teatr działał pod nazwą Teatr Tragon). Teatr nawiązuje do korzeni sztuki widowiskowej, bada europejską i wschodnią kulturę muzyczną. Organizuje wyprawy antropologiczno-badawcze. Grupa Brala i Zubrzyckiej prowadzi działalność edukacyjną, obok warsztatów, także podyplomowe studium aktorskie, które kończy się uzyskaniem dyplomu wyższej uczelni. Teatr Pieśń Kozła jest filialną placówką Wydziału Dramatycznego Manchester Metropolitan University.
Ostatni sen Szekspira [WYWIAD]
Od 2005 roku wrocławska grupa organizuje międzynarodowy Brave Festival. Przeciw wypędzeniom z kultury. Szefem artystycznym imprezy jest Grzegorz Bral. W pracy reżyserskiej Bral sięga do wielkich mitów kultury, a każde przygotowywane przez niego przedstawienie poprzedzone jest poszukiwaniem nowej formy aktorskiego wyrazu, który łączy w sobie elementy ruchowe, muzyczne i werbalne, zarówno śpiew jak i słowo mówione. W Teatrze Pieśń Kozła wystawił "Pieśń Kozła" na motywach "Bachantek" Eurypidesa z wykorzystaniem tradycyjnych pieśni z m.in. z Grecji i Albanii (1998). W "Kronikach - obyczaju lamentacyjnym" przywoływał historię Gilgamesza; osią przedstawienia stały się pieśni pogrzebowe (2001). Spektakl "Lacrimosa" zainspirowany był powieścią Andrzeja Szczypiorskiego "Msza za miasto Arras", reżyser zastanawiał się w nim nad rolą i znaczeniem w kulturze kozłów ofiarnych (2005). Z udziałem aktorów z Polski, Anglii, Walii, Szkocji i Finlandii oraz przy współpracy Royal Shakespeare Company przygotował Szekspirowskiego "Macbetha" (2008). W tym odwołującym się do wielu kultur widowisku próbował dotrzeć do korzeni tragedii, szczególną uwagę zwrócił na elementy muzyczne tkwiące w poezji Stratfordczyka (aktorzy grali w oryginale). Stworzył przejmującą, nasyconą uczuciami opowieść o władzy. Anna Tarnowska pisała w "Gazecie Wyborczej":
Jeśli w teatrze można dziś przeżywać katharsis to przedstawienie Teatru Pieśni Kozła jest spektaklem, który je przynosi. Gra aktorów jest niezwykle sugestywna, czysta, właściwie nieteatralna, bo tu nie da się niczego odegrać. Tu emocje muszą być prawdziwe. (...) Teatr ów udowadnia, że dramat Szekspira to onomatopeja, w której słowa służą wydobywaniu emocji poprzez muzykę, to narodziny tragedii ze starożytnych misteriów, to nietzscheański duch muzyki, który tym narodzinach towarzyszy.
Grzegorz Bral pracuje nad "The Crucible" na motywach "Czarownic z Salem" Arthura Millera. Podobnie jak w poprzednich spektaklach aktorzy (pochodzący z Polski, Rosji, Szkocji, Anglii, Grecji i Brazylii) szukają odpowiednich form ruchu, które potrafiłyby oddać sensy utworu dramatycznego. Starają się, by słowa nabrały charakteru niemal fizycznego. Od 2010 roku odbywają się pokazy kolejnych etapów pracy nad tym widowiskiem (na afiszach umieszczany jest podtytuł "work in progress"). Reżyser ma także na swoim koncie przedstawienie dramatyczne - "Pożądanie w cieniu wiązów" Eugene'a O'Neilla - rozegrany na pustej scenie moralitet z wnikliwymi, psychologicznymi portretami bohaterów kreowanych przez Annę Kerth, Dawida Żakowskiego i Bogdana Kocę (2009).
Teatr Studio
Od 2010 do 2012 roku Grzegorz Bral był szefem artystycznym warszawskiego Teatru Studio. Na scenie instytucjonalnej także stawia przede wszystkim na pracę z aktorem. Chciałby, aby nowe spektakle były odkryciami, zarówno dla widzów jak i wykonawców. W wywiadzie dla "Życia Warszawy" deklarował:
Zależy mi przede wszystkim na dialogu z aktorami. Na wydobyciu energii, którą potrafili wzbudzać Meyerhold czy Stanisławski. To praca studyjna, laboratoryjna, która niekoniecznie od razu ma dawać efekty.
Na deskach Teatru Studio reżyser przygotował więc "Ćwiczenia z Ionesco" (2011). W klasyce teatru absurdu aktorzy mogli pokazać swój kunszt. Na spektakl złożyło się kilka etiud skomponowanych z fragmentów różnych sztuk rumuńskiego autora, m.in. "Krzeseł" i "Lekcji". W plastycznych obrazach Bral wspólnie z Krzysztofem Majchrzakiem (współautorem scenariusza) odsłaniali absurd i groteskę głęboko tkwiące w twórczości Eugène'a Ionesco.
Sukces na festiwalu Fringe
W 2012 roku wyreżyserował w Teatrze Pieśni Kozła "Pieśni Leara". Historię tytułowego króla wspólnie z zaproszonymi do współpracy artystami opowiedział korsykańskim rytmem i energią zderzającą się na scenie ze średniowiecznymi wielogłosami gregoriańskimi. Zamiast dialogu – oratorium. Poruszająca gra uczuć wyrażona w 12 pieśniach, zabierająca widzów w oczyszczającą podróż do muzycznych korzeni szekspirowskiego dramatu. Po pierwszych prezentacjach spektaklu na sierpniowym festiwalu Fringe w Edynburgu krytycy pisali, że Grzegorz Bral i jego aktorzy przywracają Europie umiejętność lamentowania, a ich spektakl, mimo, że jeszcze niedokończony, już jest legendą. Szekspirowska magia uwiodła międzynarodową publiczność, która każdy spektakl przyjmowała owacjami na stojąco. Ze Szkocji grupa wyjechała więc aż z trzema prestiżowymi statuetkami – nagrodą Scotsman Fringe First, Herald Archangel i specjalnym wyróżnieniem Musical Theatre Matters Award."Pieśni Leara" zajęły również pierwsze miejsce w rankingu wszystkich spektakli teatralnych wystawianych w Edynburgu prowadzonym przez “The List”, pokonując tym samym niemal trzy tysiące przedstawień z całego świata.
Wierni Szekspirowi. Światowe sukcesy Teatru Pieśń Kozła
Dwa lata po sukcesie w Edynburgu Bral powrócił do Szkocji z kolejnym projektem: "Return to the voice", który jeszcze przed premierą został uznany za jedno z najważniejszych wydarzeń edynburskich festiwali. To kameralne przedstawienie z gościnnym udziałem Anny Marii Jopek dedykowane jest tradycyjnym szkockim pieśniom, odnalezionym przez twórców w szkockich archiwach muzycznych i podczas wypraw terenowych do Szkocji. Do większości pieśni muzykę skomponował współpracujący z teatrem od lat Maciej Rychły, który zachowując linie melodyczną oryginalnych wykonań, jednocześnie przekształcił jednogłosowe kompozycje w charakterystyczne dla grupy polifonie. Spośród setek wybrano kilkanaście utworów, które złożyły się na spektakl.
Teatr Pieśń Kozła zabierze publiczność Fringe'a w muzyczną podróż po historii Szkocji
1 lipca 2016 roku odbyła się kolejna, tym razem inspirowana Szekspirowskim Hamletem premiera Grzegorza Brala i Teatru Pieśń Kozła. Reżyser zaprosił do współpracy siedemnaścioro artystów z 14 krajów, w tym Kuwejtu, Iranu, Japonii, Stanów Zjednoczonych, Norwegii i Finlandii. Ich unikalne talenty połączył w spektaklu "Crazy God". Na jednej scenie spotkali się śpiewak operowy, perkusista, skrzypaczka oraz tancerze. Bral mówił:
Każdy z tych młodych ludzi ma inne doświadczenia i dodaje do spektaklu coś od siebie, wzbogacając arsenał naszych środków ekspresji. "Crazy God" jest pomyślany jako widowisko, w którym są aktorzy, muzyka, ruch, a nawet słowo pisane jako integralna część scenografii.
A w recenzjach czytamy:
Nastrój spektaklu współtworzyła ciężka, żelazna scenografia, stworzona przez Roberta Florczaka. Oprócz 17 krzeseł jej stałym elementem były również czarno-białe wizualizacje – przepływające w tle teksty i słowa. Mocnym akcentem były też trzy wirujące koła, inspirowane człowiekiem witruwiańskim Leonarda da Vinci, które pojawiły się na scenie pod koniec spektaklu.
Wrocławski teatr w 2016 roku odniósł wraz z "Pieśniami Leara" ogromny sukces w Stanach Zjednoczonych. W jednej z najważniejszych nowojorskich sal – Brooklyn Academy of Music – publiczność nagrodziła spektakl owacjami na stojąco.
Czułe oczy. Reżyserki i reżyserzy światła
Zespół zakończył rok premierą "Wyspy", spektaklu inspirowanego szekspirowską "Burzą" i staroislandzką tradycją opowiadania snów umierającym. Spektakl jest połączeniem polifonicznych śpiewów, z których słynie wrocławski teatr, z tańcem i ruchem współczesnym skomponowanym przez hiszpańskiego choreografa Ivána Péreza. Autorką pieśni jest Alicja Bral. Spektakl miał swoją premierę 1 grudnia 2016. Reżyser mówi o nim następująco w wywiadzie Martyny Olasz dla PAP:
On [Szekspir] nadał swoim tekstom cechy arcydzieła przez to, że nie da się ich do końca zinterpretować. Jednocześnie wszyscy rozumieją te teksty, wszyscy je czują. Szekspir ma w sobie niepowtarzalny uniwersalizm. "Wyspa" to dla mnie historia wielkiej samotności człowieka. (...) Tak czytam "Burzę" - nie przez klucz politycznych pomyłek czy zdrady, a przez klucz samotności. W "Wyspie" pytam, jak zachowuje się człowiek, któremu brakuje świata. (...) Szukam potwierdzenia, że każdy z nas jest samotną wyspą. Każdy jest centrum świata dla samego siebie i po trosze stwarza swoje otoczenie. Stwarzać znaczy wybierać, gdzie się pójdzie, co zrobi, z kim zaprzyjaźni. W tym sensie każdy jest jak Prospero.
Teatr Pieśń Kozła na duńskim festiwalu szekspirowskim
Kolejny spektakl reżysera, "Hamlet – komentarz", miał premierę pół roku później. Komentarz dlatego, że dzieło stara się uchwycić i naświetlić wątki przez Szekspira zaledwie zasygnalizowane; Bral robi to, umieszczając akcję spektaklu poza właściwym czasem i miejscem dramatu, czyli nocą, kiedy został zamordowany Król Hamlet. Leszek Pułka pisał dla portalu teatralny.pl:
Hamlet - komentarz pióra Alicji Bral nie jest pisanym na nowo dramatem szekspirowskim, lecz swoistym, poetyckim zapisem czuwania przy łożu zmarłego. (…) niewiele tu zdarzeń, do których przywykliśmy za sprawą oryginału. Jest za to śpiewne czuwanie, potwierdzające obyczaje wielu kultur: adoracja ciała zmarłego, wspominanie czy też lepiej – wypominanie jego czynów, liturgia i obrzędy biesiadne.
Spektakl, utrzymany w nastroju dziadów bądź lamentu nad zmarłym, proponuje refleksję nad niejednorodnością ludzkiej tożsamości, nieodzowną hipokryzją wpisaną w relacje międzyludzkie oraz nigdy niedającą się zrealizować w pełni wolnością jednostki. Na wyjątkowość przedstawienia składają się polifoniczne pieśni wykonywane przez czternastoosobowy zespół, budzące skojarzenia z wykonaniami operowymi bądź chóralnymi. Na uwagę zasługują również bogata scenografia i rozbudowana warstwa tekstualna. Spektakl brał udział w Konkursie o Złotego Yoricka na XXII Festiwalu Szekspirowskim w Gdańsku. Otrzymał wyróżnienie za "muzyczną interpretację «Hamleta» i wyjątkowe techniki śpiewu użyte w przedstawieniu".
Bez dekoracji. Topowa współczesna scenografia
Grzegorz Bral na początku 2018 roku postanowił zbadać korzenie opery mówionej. Polem eksperymentu był "Wielki inkwizytor" – spektakl na podstawie słynnego fragmentu "Braci Karamazow" Fiodora Dostojewskiego. Ta, skromna jak na Teatr Pieśń Kozła, realizacja przypomina monodram – samotny Iwan, którego odegrał Bogdan Koca, zwraca się do Boga, recytując swoją powieść. Boga nie ma na scenie w fizycznym sensie, jednak odpowiada Iwanowi poprzez muzyczne harmonie, które na żywo odegrał towarzyszący Kocy Maciej Rychły.
Pod koniec 2018 roku Grzegorzowi Bralowi udało się urzeczywistnić dojrzewające przed dwie dekady wizje dotyczące "Antygony" Sofoklesa. "Anty-Gone. Tryptyk", bo tak twórca zatytułował swoją sceniczną interpretację antycznego dramatu, to potężny tryptyk teatralny, którego części to: osnuta wokół postaci Kreona "Siedem bram Teb", poświęcona tytułowej bohaterce "Anty-Gone" i podsumowująca "Ekstaza", w której odbywa się starcie antagonistów. Tytuł odnosi się do gry słów, jaką Alicja Bral zaproponowała w swoim poemacie: Antygona, na początku drugiego aktu, wypowiada słowa "I was anti, so I was gone", czyli "ponieważ byłam przeciwna, nie ma mnie". Reżyser nazywa tekst spektaklu partyturą nie tylko muzyczną, lecz również ideologiczną; muzyczną dlatego, że warstwa muzyczna spektaklu jest zbudowana na rytmice i melodyce języka starogreckiego, ideologiczną zaś, gdyż tekst zwraca uwagę to, jak nieograniczona żądza władzy czyni ją karykaturalną i demoniczną.
Przebijające się głosy: Polacy na scenach operowych świata
Najnowszy spektakl wyreżyserowany przez Brala, "Raport Kasandry", miał swoją premierę w marcu 2019 roku. To teatralny koncert z feministycznym zacięciem – opowiada historię grupy kobiet, których wrażliwość i głębokie człowieczeństwo pozwala im dostrzec wady opresyjnego społeczeństwa. Są one jednak niezrozumiane, tłamszone przez patriarchat i pozostają samotne w swoim męczeństwie.
W Teatrze Pieśni Kozła Bral wyreżyserował:
- 1998 - "Pieśń Kozła" Eurypidesa;
- 2001 - "Kroniki - obyczaj lamentacyjny";
- 2005 - "Lacrimosa" na motywach powieści Andrzeja Szczypiorskiego "Msza za miasto Arras"
- 2007 - "Macbeth. Work-in-progress" według Szekspira;
- 2008 - "Macbeth" Szekspira;
- 2009 - "Pożądanie w cieniu wiązów" Eugene'a O'Neille'a.
- 2010 - "The Crucible (work in progress)" Arthur Miller
- 2012 - "Pieśni Leara"
- 2013 - "Portrety wiśniowego sadu"
- 2014 - "Return to the voice"
- 2016 - "Crazy God"
- 2016 - "Wyspa"
- 2017 - "Hamlet – komentarz"
- 2018 - "Wielki inkwizytor"
- 2018 - "Anty-Gone. Tryptyk"
- 2019 - "Raport Kasandry"
Ważniejsze odznaczenia i nagrody:
- 2003 - Grand Prix za poważną i piękną pracę zespołową nad tematami miłości i śmierci w przedstawieniu "Kroniki -obyczaj lamentacyjny" Teatru Pieśń Kozła oraz nagroda dyrektora festiwalu i statuetka Wojciecha na 43. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych;
- 2004 - Nagroda marszałka woj. dolnośląskiego z okazji Międzynarodowego Dnia Teatru; Nagroda Fringe First za przedstawienie "Kroniki -obyczaj lamentacyjny" Teatru Pieśń Kozła na Festiwalu w Edynburgu; Nagroda władz Wrocławia za sukces Teatru Pieśń Kozła na Festiwalu w Edynburgu;
- 2005 - Zasłużony dla Kultury Narodowej;
- 2006 - Specjalna nagroda zespołowa za przedstawienie "Lacrimosa" Teatru Pieśń Kozła na 46. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych; Wrocławska Nagroda Teatralna za organizację Brave Festival; nagroda dla Teatru Pieśń Kozła za przedstawienie "Lacrimosa" na 46. Międzynarodowym Festiwalu Mess w Sarajewie;
- 2007 - nagroda Towarzystwa Przyjaciół Szczecina dla widowiska "Lacrimosa" na Festiwalu Małych Form Teatralnych "Kontrapunkt" w Szczecinie;
- 2009 - II miejsce w plebiscycie publiczności dla przedstawienia "Lacrimosa" na 39. Jeleniogórskich Spotkaniach Teatralnych.
- 2011 - Kryształowe Zwieciadło magazynu "Zwierciadło" "za autorski pomysł i twórczą realizację teatru Pieśń Kozła; za ożywianie tradycji i włączenie jej w teatralny krwiobieg; a talenty artystyczne, organizacyjne, menedżerskie owocujące Brave Festival, warsztatami, spektaklami; za działalność edukacyjną".
Autor: Monika Mokrzycka-Pokora, marzec 2004; ostatnia aktualizacja ns lipiec 2019
teatr pieśń kozła
brave festival
anna maria jopek
festiwale w Edynburgu
