Maciej Rychły - Życie i twórczość | Artysta

Muzyk multiinstrumentalista, kompozytor, aranżer, pisarz, antropolog kultury. Urodził się 27 sierpnia 1957 roku w Poznaniu.

Zdjęcie portretowe artysty

Podpis obrazka portretowego

Maciej Rychły, fot. dzięki uprzejmości twórcy

Tytuł w nagłówku strony

Maciej Rychły

Jest absolwentem VIII Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Studiował psychologię w poznańskim Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza, był także wykładowcą tej uczelni, pracownikiem Wydziału Nauk Społecznych przy Instytucie Psychologii. Zrezygnował jednak z kariery naukowej, żeby poświęcić się muzyce i poszukiwaniom kulturowym. Jak sam to określił: "ruszył w drogę szukając spotkań i brzmień".

Przewędrował polskie, ukraińskie i bałkańskie Karpaty nawiązując kontakty i przyjaźnie z ludowymi artystami, poznając bogactwo oryginalnej kultury tych rejonów. Te pierwsze wyprawy uwieńczone zostały założeniem Kwartetu Jorgi - zespołu Rychłego, istniejącego nieprzerwanie od 1982 roku.

Kwartet Jorgi

Rychły stworzył ten zespół wraz z licealnymi kolegami. W składzie zespołu znaleźli się: Maciej Rychły (pasterskie instrumenty dęte), architekt Waldemar Rychły, wiolonczelista Andrzej Trzeciak i altowiolista Grzegorz Kawka. Nazwa zespołu pochodzi od nazwiska działającego w szesnastym wieku poznańskiego muzyka Tomasza Jorgi. Zespół zmieniał później skład, za Trzeciaka i Kawkę weszli do niego: skrzypek Bartosz Bryła, wykładowca poznańskiej Akademii Muzycznej i trębacz Andrzej Brych. Z Kwartetem Jorgi współpracują także skrzypek Tomasz Dolezich, trębacz Tomasz Mazur i perkusita Ryszard Bazarnik. Kwartet Rychłego współpracował też z harfistką Julią Łuczak, dudzistą Tomaszem Kizińskim i grającymi na instrumentach perkusyjnych Wiktorem Golcem oraz Jakubem Pogorzelskim.

Inspiracją dla Rychłego i współpracujących z nim muzyków były nie tylko brzmienia z Polski i Ukrainy. Tworzona przez nich muzyka przesycona była i jest silnym pierwiastkiem celtyckim, a także wpływami muzyki afrykańskiej. W muzyce Kwartetu Jorgi słychać także wpływy jazzu i muzyki klasycznej. Muzyka uprawiana przez Kwartet Jorgi jest trudna do jednoznacznego zdefiniowania. Sam Maciej Rychły w początkach działalności określał ją jako "zielona muzyka" lub "muzyka zielonej fali".

Pojawienie się na muzycznej scenie Kwartetu Jorgi oznaczało początek zainteresowania dziedziną określana dziś jako "muzyka źródeł". Zespół Macieja Rychłego rozpoczął działalność w chwili, gdy w naszym kraju ten muzyczny nurt kultywowała właściwie tylko jedna grupa - słynny Osjan Jacka Ostaszewskiego. Były to więc początki sceny folkowej w naszym kraju. Choć Rychły założył swój zespół w 1982 roku - za początek jego oficjalnej działalności uważa się rok 1984 i koncertowy debiut Kwartetu Jorgi na Pikniku Country w Mrągowie. Po latach w wywiadzie wspominał ten debiut będący początkiem narodzin ruchu muzyki źródeł w naszym kraju:

"Sponsorami byli bodaj LOT i Marlboro. Obie firmy dawały ogromne, jak na tamte czasy, sumy. A jak pieniądze poszły, to od razu w Mrągowie wielki amfiteatr zbudowali [...]. My graliśmy podczas drugiej edycji tego festiwalu. Rok wcześniej była tam Ela Adamiak i Wolna Grupa Bukowina. Więc to, że my z plecakami przyjechaliśmy, jeszcze nie było dziwne. Ale już wtedy ten plastik się pojawiał, kowbojstwo, puszenie piór, choć sympatie publiczności były jeszcze w lesie. Zadebiutowaliśmy. [...] organizatorzy sugerowali, że strasznie wojują o zachodnią kulturę, czyli o wolność w domyśle. Natomiast ja to widziałem tak. Na terenach, gdzie były kłopoty z tożsamością narodową, lepszy był Dziki Zachód niż nic. Proszę bardzo. Na pierwszej mapie bieszczadzkiej był kowboj, bo przecież nie cerkiewka, i w Bieszczadach kowbojskie filmy były robione. To spychało Bojków skutecznie do roli czerwonoskórych Indian. Na Mazurach też były kłopoty - proszę - jest festiwal, kowboje przyjechali. Pamiętaj, że to był rok 1983-84.
- Dzięki tamtemu sukcesowi jednak mogliście nagrać pierwszą płytę.
- Tak. Dlatego, że rozniosła się wieść - Jorgi rewelacją Country Pikniku, a grali oberka! Wtedy, żeby płyta poszła do produkcji, trzeba było mieć akceptację księgarzy, tzn. przekroczyć magiczną liczbę szesnaście tysięcy nakładu zamówionego. Przy tej ilości produkt wychodził 'powyżej kreski'. I myśmy przekroczyli tę liczbę jako pierwszy w Polsce zespół folkowy, taki, co to nie śpiewa, a gra konkretne tematy z kultury słowiańskiej oraz irlandzkiej. A za pierwszą krową to już całe stado idzie. Nagrywaliśmy kolejne płyty."

Choć na początku w muzyce Kwartetu Jorgi przeważały motywy celtyckie, szybko wzbogacone o elementy słowiańskie - Maciej Rychły włączył w orbitę swoich zainteresowań artystycznych także dzieła kompozytorów muzyki klasycznej. Stąd też w nagraniach Kwartetu pojawili się twórcy tacy jak Fryderyk Chopin - Rychły stworzył nawet projekt nagrania jego utworów na pasterskich piszczałkach, niejako wracając do ludowych źródeł tej muzyki. Na płytach Kwartetu Jorgi można jednak usyłszeć także kompozycje i motywy z utworów Karola Szymanowskiego czy Witolda Lutosławskiego.

Referencja do dzieła

"Moskwa-Pietuszki" Zygmunta Duczyńskiego

Na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku muzyczne inspiracje zespołu kierowanego przez Macieja Rychłego wzbogaciły się także o brzmienia Huculszczyzny, Egiptu i Grecji - był to wynik następnych etnicznych podróży Kwartetu. W 1988 roku Kwartet Jorgi dokonał artystycznego eksperymentu. Od 6 do 11 maja 1988 roku muzycy rejestrowali utwory ludowe w słynnym Biskupinie, paląc ogniska, grając muzykę, którą rejestrowano za pomocą szczytowego osiągnięcia ówczesnej technologii fonograficznej - magnetofonu Tascam.

"Dlaczego w Biskupinie? To proste. Chodziło o przestrzeń i głębszy oddech. Zachciało nam się patrzeć na drugi brzeg jeziora, przywoływać czas zaprzeszły nocą wiosenną. W polskich Pompejach. [...] Wtedy, kiedy graliśmy, Biskupin był dla nas miejscem najważniejszym. Jesteśmy Poznańczykami i tutaj są nasze kręgi najbliższe, nasza ziemia tajemna, nasze gniazdowiska" - pisał Maciej Rychły w książeczce towarzyszącej płycie.

Sam materiał muzyczny zarejstrowany podczas tej niezwykłej sesji wydano w 1988 roku na winylowej płycie. Ówczesne możliwości techniczne, ale i uboga polska fonografia sprawiły, że wydawnictwo składało się tylko z jednego czarnego krążka. Dopiero w 1992 roku, dzięki szczęśliwemu odnalezieniu oryginalnej analogowej taśmy zawierającej zapis tej sesji - udało się opublikować pełną edycję muzyki zagranej w Biskupinie przez kilka majowych wieczorów 1988 roku.

Współpraca z Gardzienicami

Ukoronowaniem tych etnicznych podróży była następna "wyprawa w głąb czasu" - współpraca z Włodzimierzem Staniewskim, szefem Ośrodka Praktyk Teatralnych Gardzienice. Jej owocem była muzyka do słynnego widowiska "Metamorfozy" według Apulejusza tworzonego w latach 1998-2002. Tym jednak razem Rychły i jego koledzy nie wystąpili pod swoją firmową nazwą. Ich dzieło firmowała Orkiestra Antyczna. Artysta tak oto po kilku latach wspominał pracę nad gardzienickim przedstawieniem:

"Jak wykonywać tę muzykę dziś, w świecie styranizowanym sztucznym porządkiem temperowanej gamy fortepianowej? Dla jakiego słuchacza śpiewać? Jakiego odkryć w sobie? Jakimi sztucznymi znakami porozumieć można się z odbiorcami? Czy za wszelką cenę starać się uzyskać subtelności antycznego słyszenia? Jak to zrobić? Czy wtedy, już po usłyszeniu przedustanowionego, subtelnego porządku, temperowane dźwięki współczesności nie wydadzą się fałszem?
A przecież do percepcji słuchacza apeluje muzyk, kiedy gra. Czyż nie na wiedzy o standardowym słyszeniu, o słyszeniu obowiązującym, buduje się formę muzyczną? Jak daleko można posunąć się w eksperymentowaniu na sobie studiując historię?
Ile lat można czekać praktykując odzyskane wartości: czekać na ostateczny cel - dźwięczną, żywą pieśń?
Pytania, pytania, więcej tu pytań niż odpowiedzi.
A przecież odpowiedź jest jedna - są nią pieśni w gardzienickich 'Metamorfozach'. Zinterpretowane chromatycznie i diachtonicznie, zapisane są w gardzienickich manuskryptach stworzonych przez aktorów. Odkrycie tego indywidualnego świata notacji muzycznej sprawiło mi wiele radości. Jakże różne znaki graficzne przyjęła ta sama, dobrze mi znana brzmiąca forma. Sypią się dziś te aktorskie zeszyty umęczone troskliwymi dłońmi. Spełniły swoje zadanie. [...] Każdy z aktorów zapisywał muzykę tak, jak potrzebował, każdy jednak powinien odczytać ją tak samo."

Muzykę do "Metamorfoz" wykonała Orkiestra Antyczna, a wynik tej pracy uwieczniono na wydanej w 2000 roku płycie kompaktowej. Sam zaś Rychły jest od 1991 roku muzycznym konsultantem grupy Staniewskiego.

Inne realizacje teatralne

Współpraca z Gardzienicami to nie jedyne świadectwo zainteresowania Rychłego muzyką w widowisku teatralnym. W 1988 roku w poznańskim Teatrze Laki i Aktora Marcinek odbyła się premiera "Magicznego imienia" z muzyką Kwartetu Jorgi. Rok później w gnieźnieńskim Teatrze im. Fredry wystawiono ilustrowany muzyką Kwartetu "Dzień gniewu" Romana Brandstaettera. W 1994 roku Rychły skomponował muzykę do przedstawienia "Rudy Dżil i jego pies" w warszawskim Teatrze Lalka. Współpracował z tym teatrem także w 1996 roku: muzyka Kwartetu ilustrowała wówczas "Makbeta" Szekspira. Kwartet Rychłego współpracował także z Teatrem im. Modrzejewskiej w Legnicy oraz szczecińską grupą Kana, zakopiańskim Teatrem im. Witkacego i Stowarzyszeniem Teatralnym Wierszalin.

Muzyka Macieja Rychłego i jego kolegów jest także częścią ścieżek dźwiękowych filmów. Kwartet skomponował także muzykę do 45 odcinków zradiofonizowanej powieści "Jezus z Nazaretu" według Romana Brandstaettera, nadawanej w 1992 roku przez poznańskie Radio Merkury.

Jako kompozytor współpracował również z wrocławskim Teatrem Pieśń Kozła m.in. przy muzycznym przedstawieniu "Return to the Voice".

Wierni Szekspirowi. Światowe sukcesy Teatru Pieśń Kozła

Koncerty i festiwale

Maciej Rychły koncertuje ze swoim zespołem na całym świecie. Kwartet Jorgi występował na najbardziej prestiżowych festiwalach Niemiec ("Tanz und Folkfest", rok 1991), Wenezueli (Caracas, rok 1991), koncertach festiwalowych EBU (Europejskiej Unii Nadawców Radiowych, między innymi w 1992 w Wielkiej Brytanii), koncerty na festiwalu "Musique Traditionelle en Neoulles" we Francji w 1992 roku), w Kanadzie (Toronto, rok 1994) czy na festiwalu "Big Flute Dynamite" w roku 1995 i późniejszym o rok występie "Festival of Flutes" w irlandzkim mieście Derry. Owocem tych występów była nawiązana w 1992 roku współpraca z Davidem Hopkinsem, wybitnym wirtuozem instrumentów perkusyjnych od lat mieszkającym i tworzącym w Bretanii.

Maciej Rychły od lat występuje z Kwartetem Jorgi także na polskich festiwalach muzyki źródeł. Ich koncert pamięta publiczność Krotoszyna, Lublina, a także słuchacze Programu II Polskiego Radia pamiętający występy Kwartetu Jorgi podczas radiowych festiwali "Nowa Tradycja".

Kolekcjoner i rekonstruktor

Maciej Rychły jest nie tylko kompozytorem i instrumentalistą. Od lat kolekcjonuje dęte instrumenty ludowe, zaś od 1985 roku pracuje nad rekonstrukcjami wczesnośredniowiecznych aerofonów (czyli instumentów dętych). Wyniki tych badań publikowane były regularnie w wydawnictwach Polskiej Akademii Nauk. Do jego najważniejszych osiągnięć należy rekonstrukcja starożytnego instrumentu dętego zwanego litofonem. Dokonał jej w 1993 roku współpracując z archeologiem i historykiem Witoldem Migalem posiłkując się planem litofonu z paryskiego Muzeum Człowieka. Rychły i Migal prowadzili swoje prace w średniowiecznej kopalni krzemienia niedaleko Opatowa. Rekonstrukcja litofonu wymagała od twórców posługiwania się prehistoryczną technologią: użycia krzemiennych i kościanych narzędzi, tylko bowiem dzięki nim można było uzyskać krzemienne sztaby tworzące korpus instrumentu. Jego największa artystyczną fascynacją są właśnie ludowe instrumenty dęte:

"Ja nie gram na piszczałkach dlatego, że chcę powiedzieć: zobacz, taka była arkadia kiedyś i pastuszek był. Nie o to chodzi. Po prostu z kultury muzycznej umyka coś, czego nie warto zapominać. Grając na tych instrumentach, jestem blisko źródła. [...] Odwiedzałem wielu archeologów, bo interesowało mnie to, co z ziemi wykopane. Flet to takie piękne narzędzie, w którym harmonia muzyczna zyskuje ekwiwalent geometrii. Tak jak jest skonstruowany flet, tak drga w nim powietrze, taka jest harmonia muzyczna, a więc słyszenie dźwięku. Badając wykopaliskowe flety, poznaję te harmonie, które istniały przed tyranią gamy fortepianowej. Wraz z masową produkcją instrumentów gama fortepianowa wydaje się czymś oczywistym, naturalnym, jedynym - dlatego powiedziałem o tyranii. Na podstawie wykopalisk oraz dalszych badań mam dzisiaj kilkanaście grających instrumentów z przeszłości" - mówił w 1999 roku wywiadzie dla poznańskiego "Czasu Kultury".

Oprócz zainteresowań muzycznych Maciej Rychły kontynuuje także prace naukowe, a ich wyniki regularnie ogłasza na łamach specjalistycznych pism, między innymi kwartalnika "Muzyka". Jego wszechstronna muzyczna praktyka podbudowana jest więc także solidnym aparatem teoretycznym. Stawia go to w rzędzie najbardziej wykształconych polskich muzyków.

Nie zaniedbuje także działalności popularyzatorskiej. Od lat kierowany przez niego Kwartet Jorgi prowadzi w szkołach podstawowych i średnich lekcje-koncerty organizowane w cyklu "Prosimfonia". Rychły ma także w swoim popularyzatorskim dorobku serię audycji o muzyce tradycyjnej nadawanych w II Programie Polskiego Radia w 1991 roku. Uczestniczy także w pracach gardzienickiej Akademii Praktyk Teatralnych.

Dyskografia

● 1985 - "Life Kwartet Jorgi", Pronit
● 1985 - "Kwartet Jorgi", Pronit
● 1988 - "Kwartet Jorgi" vol. 1 (tzw. biskupińska), Polskie Nagrania
● 1991 - "Kwartet Jorgi", JAM
● 1991 - "To i Tao", JAM
● 1992 - "Kwartet Jorgi" vol. 1 i 2 (tzw. biskupińska), Polskie Nagrania
● 1994 - "Gędźbowa knieja", Kamahuk
● 1994 - "Quartet" - płyty 1 i 2
● 1995 - "Jorgi - Chopin", Polskie Radio
● 2000 - "Muzyka na trąbkę, gitarę i flet", Folk Magazine
● 2000 - Orkiestra Antyczna: Altmaster, Gardzienice "Metamorfozy - Music of Ancient Greece", Altmaster
● 2002 - "Muzyka na trąbkę, gitarę i flet", Orange World
● 2003 - Orkiestra Antyczna: Homini, John Landels - Muzyka starożytnej Grecji i Rzymu, Homini

Bibliografia

Publikacje autorskie:

● Maciej Rychły, "Instrumenty wykopaliskowe jako podstawa dla ustalania diachronii systemu muzycznego", "Muzyka" 1986 nr 2
● Maciej Rychły, "O IX-wiecznych instrumentach muzycznych ze słowiańskiej osady w Opolu", "Muzyka" 1987 nr 4
● Maciej Rychły, "Dźwiękowe możliwości wczesnośredniowiecznych piszczeli kościanych z Kruszwicy", "Konteksty. Polska Sztuka Ludowa" 1987
● Maciej Rychły, "Gardzienickie metamorfozy. Moja praca i tęsknoty" nr 9, "Krasnogruda" 1998
● Maciej Rychły, "Rzecz o samorodności kultury albo twórca ludowy - pewien rodzaj małpy", "Czas Kultury" 1999 nr 1)