Akademia Teatralna w Warszawie, do 1996 Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna, powstała w 1946. Pierwsza siedziba szkoły mieściła się w Łodzi. W 1949 uczelnia została przeniesiona do stolicy.
Od 1955 działa w osiemnastowiecznym Collegium Nobilium, gmachu pijarskiego konwiktu, przy ulicy Miodowej. Akademia Teatralna kontynuuje długą tradycję szkolnictwa aktorskiego w Warszawie, datującą się od 1811, kiedy Wojciech Bogusławski otworzył pierwszą szkołę dla aktorów, aż po działalność przedwojennego Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej. PIST powstał w 1932 z inicjatywy dwóch wybitnych twórców polskiego teatru: Aleksandra Zelwerowicza, który był pierwszym dyrektorem placówki i kierownikiem Wydziału Sztuki Aktorskiej i Leona Schillera, który stanął na czele Wydziału Sztuki Reżyserskiej. W czasie okupacji hitlerowskiej PIST nadal działał w warunkach konspiracji.
"(...) w świadomości znacznej części ludzi związanych z dzisiejszą PWST - pisał Zbigniew Wilski - utrzymuje się przekonanie, że nie powstała ona w próżni i że na kształt jej złożyły się doświadczenia wielu pokoleń. Najsilniej odczuwany jest tu związek z okresem dwudziestolecia międzywojennego, przede wszystkim z Państwowym Instytutem Sztuki Teatralnej, ale także z jego poprzednikami. Związek ten da się wykazać najprościej przez uprzytomnienie sobie, że twórcami powojennej PWST byli w znacznym stopniu ci sami ludzie, którzy wywierali decydujący wpływ na szkolnictwo teatralne przed wojną - wystarczy tu wymienić Leona Schillera, Aleksandra Zelwerowicza, Bohdana Korzeniewskiego - inni zaś, jak Jan Kreczmar czy Jan Świderski, byli absolwentami PIST-u lub poprzedzającego go Oddziału Dramatycznego przy Państwowym Konserwatorium Muzycznym." ("Warszawska Szkoła Teatralna 1944-1989" w: "Warszawska Szkoła Teatralna. Szkice i wspomnienia", Warszawa 1991)
W okresie, kiedy uczelnia działała jako Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna w Warszawie z siedzibą w Łodzi pierwszym rektorem i dziekanem Wydziału Reżyserii był Leon Schiller, dziekanem Wydziału Aktorskiego - Aleksander Zelwerowicz, Wydziału Dramaturgicznego - Bohdan Korzeniewski. Wkrótce na uczelni wybuchł spór dotyczący kształcenia aktorów, w wyniku którego ze szkoły odszedł Zelwerowicz, a jego miejsce zajął Henryk Szletyński. Spór miał korzenie jeszcze przedwojenne i sprowadzał się do odpowiedzi na pytanie, czy młodych adeptów aktorstwa uczyć w "zamkniętej" szkole, czy od razu wprowadzać na deski profesjonalnych teatrów. Zwolennikiem zapoznawania studentów z zawodowym teatrem był Schiller, jego oponentem Zelwerowicz. Jednak w kręgu ludzi związanych ze szkolnictwem artystycznym spór toczył się, z różnym natężeniem, nadal, przez kolejne kilkadziesiąt lat. W latach 50. i 60. zwyciężyła opcja Zelwerowicza. Począwszy od lat 70. warszawska szkoła zaczęła się powoli otwierać na teatr zawodowy, natomiast już w latach 90. raczej powszechna była opinia, że jedynie uczelnia daleka od szkolnego hermetyzmu może odpowiednio spełniać funkcje edukacyjne.
Po przeniesieniu się w 1949 PWST z Łodzi do Warszawy, ówczesne władze odsunęły od działalności akademickiej twórców uczelni, dwie wybitne indywidualności teatralne i pedagogiczne - Leona Schillera i Aleksandra Zelwerowicza. Rektorem szkoły został Jan Kreczmar, który sprawował tę funkcję do 1967. Na krótko, w latach 1955-1957, na tym stanowisku zastąpił go Władysław Krasnowiecki. Kreczmar, zgodnie z nakazem władz, musiał kształtować program nauczania zgodnie z wytycznymi realizmu socjalistycznego. W szkole obowiązywały ponadto wzorce nauczania wyniesione z radzieckich szkół artystycznych, co miało wpływ na dobór tekstów, nad którymi pracowali studenci i dobór repertuaru do przedstawień dyplomowych. W nauczaniu aktorów obowiązywała, dość zresztą wąsko pojęta, czy nawet wypaczona, metoda Stanisławskiego stworzona przez niego w MCHAT-cie (Moskiewskim Teatrze Artystycznym). Studenci byli izolowani od pozaszkolnego życia artystycznego i kulturalnego. Studia wydłużono do czterech lat, na ostatnim roku przygotowywano przedstawienia dyplomowe, których repertuar do czasów odwilży był bardzo skąpy. Grano autorów rosyjskich i radzieckich, współczesne sztuki polskie, mało klasyki zarówno polskiej, jak i europejskiej. W zupełności natomiast pomijano współczesny dramat zachodnioeuropejski. W 1951 przestał istnieć Wydział Dramaturgiczny, na krótko, w latach 1953-1958 stworzono Wydział Estradowy, którego elementy znalazły się później w programie studiów aktorskich. Podobnie niedługi żywot miał Wydział Choreograficzny (1955-1959).
W 1955 PWST nadano imię Aleksandra Zelwerowicza. Siedem lat później PWST zyskała status uczelni akademickiej.
Po październiku 1956 odwilż dało się odczuć także w szkole teatralnej. Pojawił się nowy, zachodni repertuar. Zaprezentowano "Wojny trojańskiej nie będzie" Jeana Giraudoux - przedstawienie przygotowane pod kierunkiem Haliny Mikołajskiej (1956) i "Tramwaj zwany pożądaniem" Tennessee Williamsa w reżyserii Aleksandra Bardiniego (1958). W nauczaniu aktorów nadal obowiązywała metoda Stanisławskiego, której zwolennikiem był Kreczmar, lecz zrezygnowano już z "nadbudowy socjalistycznej", którą ten system doskonalenia warsztatu aktora był do tej pory obarczony. Wprowadzono również na szerszą skalę niż w innych szkołach zajęcia ruchowe, w tym zajęcia z pantomimy. Zreformowano Wydział Reżyserii wprowadzając bliższą współpracę przyszłych reżyserów z adeptami aktorstwa. Ograniczono również zajęcia teoretyczne na tym wydziale, zdając się na samodzielną naukę studentów, tym bardziej że od lat 50. na tym kierunku studiów mogli uczyć się jedynie absolwenci innych wydziałów humanistycznych albo absolwenci Wydziału Aktorskiego.
W latach 1970-1981 rektorem szkoły był wybitny aktor - Tadeusz Łomnicki, który
"jako pierwszy chyba zrozumiał - mówiła Barbara Osterloff - że i telewizja, i film, i ten ogromny napór massmediów powodują, że trzeba aktorów inaczej kształcić, umożliwiając wcześniej pracę poza Szkołą, dać im tę szansę". ("Krakowska Szkoła Teatralna wczoraj i dziś (dyskusja)" w: "Krakowska Szkoła Teatralna. 50 lat PWST im. L. Solskiego w Krakowie", red. J. Popiel, Kraków 1997).
Sam Łomnicki tak pisał o swojej roli pedagogicznej:
"Moja metoda miała przede wszystkim ukazać młodemu człowiekowi możliwości, o jakie sam siebie nawet nie podejrzewał, ale też wprowadzić go w świat pracy zespołowej - tę podstawową wartość wszystkiego, co później w szkole i życiu będzie robił. Miała uczyć go koncentracji i skupienia, szybkiej przemiany, świadomego użycia i rozwinięcia ruchu ciała, gestu, słowa, miała rozwinąć jego wyobraźnię i odwagę (...)" (za E. Dobrzański, "O problemach kształcenia aktorów" w: "Krakowska Szkoła Teatralna. 50 lat PWST im. L. Solskiego w Krakowie", red. J. Popiel, Kraków 1997)
Za rektorskiej kadencji Łomnickiego zaczęto zapraszać wybitnych twórców spoza murów uczelni do pracy ze studentami, tak powstały przedstawienia dyplomowe: "Akty" wg tekstów Stanisława Wyspiańskiego, Stanisława Ignacego Witkiewicza, Witolda Gombrowicza i Sławomira Mrożka w reżyserii Jerzego Jarockiego (1972) czy "Antygona" w reżyserii Adama Hanuszkiewicza (1973). Innym ważnym dyplomem okazały się "Ćwiczenia z Szekspira" w reżyserii Aleksandra Bardiniego (1971).
W 1975 powołano Wydział Lalkarski filii warszawskiej PWST w Białymstoku z Janem Wilkowskim, wybitnym polskim twórcą teatru lalkowego, jako pierwszym dziekanem. Inspiratorem powstania nowego kierunku studiów był dyrektor białostockiego Teatru Lalek - Krzysztof Rau, który rok wcześniej otworzył przyteatralne studium przygotowujące do zawodu młodych lalkarzy. Rau został prodziekanem Wydziału. W 1978 białostocka filia wzbogaciła się o Wydział Reżyserii Teatru Lalkowego, którego założycielem i dziekanem był Henryk Jurkowski. Na początku lat 90. oba białostockie wydziały połączono w jeden pod nazwą Wydział Sztuki Lalkarskiej z kierunkami aktorskim i reżyserskim. Pierwszym pomysłem na szkolenie lalkarzy była próba wykształcenia tzw. "silnych grup" absolwentów, którzy potrafiliby rozbić skostniałe struktury polskiego teatru lalkowego i podnieść jego prestiż i rangę artystyczną. Próba się nie powiodła, natomiast prowadzący szkołę nadal reformowali sposób nauczania aktorów lalkowych.
"Jeszcze do niedawna walczyły w nas dwa sposoby myślenia" - mówił Krzysztof Rau. - "Dla jednych lalkarz był aktorem wyposażonym w dodatkową umiejętność animacji lalkami. Dla innych lalkarstwo było samodzielną profesją i tej właśnie profesji powinniśmy uczyć w szkole. Dla mnie oczywiste jest to drugie stanowisko, zaś ostatnio staje się ono także oczywiste dla zdecydowanej większości wykładowców." (w: "Szkolnictwo teatralne", "Teatr" 1988, nr 10)
Reforma programu polegała na podziale czteroletnich studiów na dwa okresy - dwuletni intensywny warsztat lalkarski i ogólnoteatralny oraz okres samodzielnej twórczości pozwalającej na tworzenie teatru autorskiego.
W 1975 warszawska PWST wzbogaciła się o kolejny nowy kierunek studiów - Wydział Wiedzy o Teatrze, którego pierwszym dziekanem został Jerzy Koenig. W odróżnieniu od uniwersyteckich studiów teatrologicznych, na wydziale tym studenci mieli się zapoznawać z szeroko pojętą praktyką teatru uczestnicząc w niektórych wspólnych zajęciach z przyszłymi aktorami i reżyserami. Absolwenci Wydziału są przygotowywani do pełnienia funkcji kierowników literackich teatrów, pracowników bibliotek, archiwistów i dziennikarzy; krytyków i publicystów. Po strajku studentów w 1981 zorganizowanym przez uczelnianą NSZZ "Solidarność" rekrutacja na Wydział Wiedzy o Teatrze została przez władze zawieszona. W czasie strajku studentów poparli wykładowcy, m.in. ówczesna dziekan WoT-u Marta Fik. Rekrutację wznowiono w 1984, a program tego kierunku uzupełniono o zajęcia z upowszechniania kultury teatralnej.
W 1981 odbyły się pierwsze demokratyczne uczelniane wybory, podczas których rektorem wybrany został Andrzej Łapicki. Rektorami szkoły byli więc kolejno: Andrzej Łapicki (1981-1987, 1993-1996) i Jan Englert (1987-1993, 1996-2002). Obecnie rektorem Akademii Teatralnej jest Lech Śliwonik. Warszawska szkoła wyznaczyła sobie bardzo ambitne cele.
"(...) nam jednak zależy na wychowaniu człowieka" - mówił Jan Englert. - "Na - mówiąc nieco górnolotnie - etosie człowieka teatru." I dodawał: "Dążyć chcemy ku akademii teatralnej. Rzecz, oczywiście, nie w nazwie, chodzi o bardzo szeroko pojęte kształcenie ludzi teatru, nawet interdyscyplinarne." (w: "Szkolnictwo teatralne", "Teatr" 1988, nr 10)
W 1983 przy PWST utworzono Pracownię Historii Szkolnictwa Artystycznego, której celem jest przede wszystkim katalogowanie dokumentów związanych z historią szkoły oraz PIST-u. W 1997 w Akademii Teatralnej uruchomiono zaoczne studia na Wydziale Wiedzy o Teatrze oraz podyplomowe Studium Wymowy. W 1999 zakończono odbudowę dawnego Teatru Collegium Nobilium. Na tej scenie grane są przedstawienia dyplomowe oraz spektakle młodych twórców, absolwentów szkoły. Od dwóch lat warszawska uczelnia organizuje Międzynarodowy Festiwal Szkół Teatralnych.
Ze szkołą przy Miodowej związane są największe postacie polskiej sceny. Do grona wykładowców i dziekanów należeli m.in.: Bohdan Korzeniewski, Zygmunt Hübner, Kazimierz Rudzki, Aleksander Bardini, Zofia Mrozowska, Aleksandra Górska, Ryszarda Hanin, Ludwik René, Aleksandra Śląska, Jan Świderski. W ostatnich latach w szkole zajęcia prowadzili m.in.: Gustaw Holoubek, Zbigniew Zapasiewicz, Mariusz Benoit, Anna Seniuk i Teresa Budzisz-Krzyżanowska. W tej chwili dziekanami wydziałów są: Aktorskiego - Bożena Suchocka, Reżyserii - Wojciech Adamczyk, Wiedzy o Teatrze - Andrzej Kruczyński, Sztuki Lalkarskiej - Wojciech Kobrzyński.
Absolwenci warszawskiej PWST to aktorzy, którzy przez kolejne dekady decydują o obliczu polskiego aktorstwa. Są wśród nich m.in.: Marek Kondrat, Jerzy Radziwiłowicz, Andrzej Seweryn, Henryk Bista, Stanisława Celińska, Krystyna Janda, Jadwiga Jankowska-Cieślak, Franciszek Pieczka, Marian Opania, Joanna Szczepkowska, Roman Wilhelmi. Reżyserię studiowali przy Miodowej m.in.: Zygmunt Hübner, Konrad Swinarski, Jerzy Grzegorzewski, Helmut Kajzar, Jerzy Krasowski, Krystyna Skuszanka i Maciej Prus.
Monika Mokrzycka-Pokora
listopad 2003
Władze uczelni:
Wydziały:
stan na: czerwiec 2016
Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie
ul. Miodowa 22/24
00-246 Warszawa
Tel: (+48 22) 831 02 16 - 17
Fax: (+48 22) 831 91 01
WWW: www.akademia.at.edu.pl
aktualizacja: maj 2016