Polska aktorka scenarzystka, reżyserka, piosenkarka, kompozytorka oraz producentka filmowa.
Polska aktorka, scenarzystka, reżyserka, piosenkarka, kompozytorka oraz producentka filmowa.
Właściwie: Maria Elżbieta Cembrzyńska. Imię "Iga" przybrała na pierwszym roku studiów w hołdzie dla wielkiej aktorki – Igi Mayr. Jest aktorką filmową, teatralną i estradową. Urodziła się 2 lipca 1939 roku w Radomiu.
Po zaliczeniu dwóch semestrów na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, przerwała studia i zdała egzaminy do Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie. Naukę ukończyła w 1962 roku. W wywiadzie z Adamem Cissowskim dla tvp.info Cembrzyńska zdradziła, że miłość do teatru i aktorstwa obudziła się w niej już w dzieciństwie za sprawą matki:
Zabierała mnie do Teatru Polskiego w Radomiu, chowając mnie pod długą spódnicą, bo dzieci do teatru nie wpuszczano.
W piosence
Jeszcze jako studentka śpiewała standardy z orkiestrą jazzową Eskulap. Znakomicie wypadła na egzaminach dyplomowych, gdzie u Haliny Mikołajskiej zagrała monolog w "Drzwiach zamkniętych", u Zofii Małynicz w przedstawieniu "Ksiądz Marek" i u Aleksandra Bardiniego w "Czułej strunie". Nic dziwnego, że już w 1962 ta wszechstronna artystka błyskotliwie zadebiutowała jako piosenkarka oraz jako aktorka w teatrze i w telewizji, a nieco później w filmie fabularnym. Największą popularność na początku lat sześćdziesiątych przyniosły jej nagrania piosenek, bo oprócz wielkiego talentu miała również solidne wykształcenie muzyczne (cyt. za "Przekrój", 1998 nr 50):
Moją miłością był fortepian, śpiewanie przy nim, wymyślanie własnych wokaliz. Śpiew był moją pasją, moim hobby, moim wszystkim.
Aktorka od dziecka uczyła się w radomskiej szkole muzycznej gry na fortepianie. Ponieważ zapowiadała się na świetny sopran koloraturowy, lekcji śpiewu udzielał jej profesor Bukowiecki, który uczył wcześniej Marię Fołtyn. W PWST kształcili Cembrzyńską tacy mistrzowie, jak: Maria Mokrzycka, Aleksander Bardini, Kazimierz Rudzki i Ludwik Sempoliński. Ten ostatni zaprosił ją do swojego programu telewizyjnego, gdzie występowała obok Bohdana Łazuki. Przedstawieni zostali jako najzdolniejsi uczniowie profesora Sempolińskiego. W programie tym - "Profesor i jego uczniowie" (1961) - wykonała piosenkę "Peruwianka".
Kot a sprawa polska. Polscy artyści i ich koty
Agnieszka Osiecka zaproponowała jej wykonanie piosenki "Intymny świat". Utwór ten zyskał tak dużą popularność, że aktorkę zaproszono na festiwal do Opola, gdzie zdobyła III nagrodę w kategorii piosenka kabaretowo-rozrywkowa. Wkrótce nagrała inne przeboje: "Kochasia, który odszedł w siną dal" (za który wraz z Bohdanem Łazuką otrzymała w 1965 roku II nagrodę w Opolu), "Mówiłam żartem", "Żelazną Bramę". Zaproszono ją do udziału w programie Jeremiego Przybory "Divertimento op. 3 Szelesty jesienne" (1966), gdzie zaśpiewała piosenkę "Historia prosta" oraz do cyklicznego programu telewizyjnego "Muzyka lekka, łatwa i przyjemna" (reż. Janusz Rzeszewski) prowadzonego przez Lucjana Kydryńskiego w latach 1961-1972. Wystąpiła również w programach rozrywkowych u Olgi Lipińskiej m.in. w "Gallux Show" (1970). W latach sześćdziesiątych dawała wiele koncertów w kraju i za granicą - dla Polonii w Stanach Zjednoczonych, w Moskwie i republikach ZSRR. Największym jednak jej osiągnięciem były trwające dwa miesiące występy w paryskiej Olimpii (1965).
W 1970 roku nagrała płytę "Iga Cembrzyńska śpiewa".
Według pomysłu aktorki powstał niezwykły spektakl muzyczny "Cztery dialogi z sumieniem" do wierszy jej ulubionej poetki Maryny Cwietajewej, wykonywany z towarzyszeniem zespołu jazzowego Sesja 72. Artyści występowali z tym znakomitym widowiskiem w Starej Prochowni i mieli tak duże powodzenie, że zostali zaproszeni na 14. Międzynarodowy Festiwal "Jazz Jamboree" (1973). Ich występ został przyjęty entuzjastycznie, a brytyjska firma Apollo-Sound wydała w Londynie "Dialogi" na płycie długogrającej.
Na początku lat osiemdziesiątych aktorka wystawiła w teatrze Buffo z udziałem Michała Bajora i z towarzyszeniem zespołu Janusza Bogackiego recital "Dialog z sumieniem", gdzie znalazły się znów śpiewane wiersze Maryny Cwietajewej a także Heinego, Goethego i songi Brechta. Z tym spektaklem została zaproszona w 1984 na Dni Kultury Polskiej do Essen. Prasa niemiecka nazwała ją wówczas "gwiazdą wielkiego formatu".
Wspólnie ze swoim byłym studentem Wojciechem Walasikiem występowała w całej Polsce z recitalem "Szkoła tańców salonowych". Wykonawcy zostali zaproszeni do udziału w Festiwalu Piosenki Aktorskiej we Wrocławiu. Wkrótce ukazała się płyta pod tym samym tytułem (1988).
Nagrała także płytę kompaktową "Mój intymny świat" (1998), na której znalazły się jej największe przeboje, wznowioną w "Złotej Kolekcji": "Portrety" (2002).
W telewizji
W drugiej połowie lat siedemdziesiątych aktorka wystąpiła w kilku programach telewizyjnych: "Podróż sentymentalna" (1977) razem z Romanem Wilhelmim, gdzie oboje zaśpiewali stare przeboje, oraz w innych programach autorskich: "Godzina z Igą Cembrzyńską", "Szalona szansonistka", "Iga Cembrzyńska" - recital.
W Teatrze Telewizji debiutowała rolą Lukrecji w "Spazmach modnych" Wojciecha Bogusławskiego(1962) w reżyserii Bohdana Trukana. Inne role to między innymi: Luzzi w "Pierwszym dniu wolności" Leona Kruczkowskiego (1963) w reżyserii Adama Hanuszkiewicza, Greta u Zygmunta Hübnera w "Ostatniej stacji" Ericha Marii Remarque'a (1967), Paniusia w "Sztormie" Władimira Bill-Biełocerkowskiego (1967) w reżyserii Ireneusza Kanickiego, Klarysa w "Szewskiej pasji Filipa Hotza" Maksa Frischa (1968) w reżyserii Serga Nicoloffa, Leo u Józefa Słotwińskiego w "Dwóch wyrokach" Zbigniewa Safjana (1969), u Jerzego Gruzy - Dorymena w "Mieszczanin szlachcicem" Moliera i Mirynna w "Obronie Ksantypy" Hieronima Ludwika Morstina - oba przedstawienia z 1969 roku. U tego samego reżysera zagrała Monikę w "Mordujemy Vivaldiego" Davida Mercera (1985). Inne role to: Eileen Midway u Edwarda Dziewońskiego w "Pod własnym dachem" Davida Turnera (1972), Rosemary Sydney u Jana Kulczyńskiego w "Pikniku" Williama Inge (1975), Wanda u Sławomira Kryńskiego w "Aktorkach" Feliksa Falka (1989), Germaine Lauzon u Barbary Sass w "Siostrzyczkach" Michela Tremblay'a (1993), Anfisa Obnoskina u Andrzeja Kostenki w "Ekselencji" Fiodora Dostojewskiego i Lorraine u Macieja Dejczera w "Zagubionych" - obie sztuki z 1995 roku.
Tak wypowiedział się o Cembrzyńskiej reżyser Maciej Dejczer (cytat z książki Barbary Rybałowskiej "Iga sama i w duecie", Łódź 2001):
Wielkość Igi to pokora i ogromne doświadczenie w pracy. (...) Jest typem aktorki, która doświadczając wiele w życiu, mogła w jakiś sposób zmieniać, udoskonalać swój warsztat.(...) Może zagrać wszystko, nawet przysłowiową książkę telefoniczną, i jestem przekonany, że zrobiłaby to bardzo dramatycznie lub śmiesznie, bo ma również duże zdolności komediowe.
Cembrzyńska jest autorką adaptacji z prozy Egona Kischa sztuki "Wniebowzięcie szubienicznej toni" (1989), w której zagrała główną rolę. Przedstawienie wyreżyserował Laco Adamik.
W teatrze
W 1962 roku zaczęła występy w warszawskim Teatrze Powszechnym. Po dwóch rolach w nieudanych spektaklach zagrała Annę u Adama Hanuszkiewicza w "Dla miłego grosza" Apolla Korzeniowskiego (1963). Kreacja ta okazała się jej wielkim sukcesem. U tego samego reżysera zagrała Zosię w "Weselu" Stanisława Wyspiańskiego (1963) i Ałłę w "Kolumbach" wg Romana Bratnego (1964–1965). W Teatrze Powszechnym wystąpiła jeszcze jako Elżbieta u Andrzeja Konica w "Śpiącej królewnie" Ireny Prusickiej (1963) oraz u Jana Wilkowskiego i Adama Kiliana jako Anioł w "Pastorałce" Leona Schillera (1964). W 1966 roku grała w warszawskim Teatrze Komedia u Jeremiego Przybory postać Stokrotki w "Jedzcie stokrotki" i u Wojciecha Siemiona Katarzynę de Vausselles w "Królu włóczęgów" Rudolfa Frimla.
Od 1967 do 1980 roku aktorka występowała w warszawskim Teatrze Ateneum. Zagrała tam u Janusza Warmińskiego: Marikę w "Niemcach" Leona Kruczkowskiego (1967), Monikę w "Kuchni" Arnolda Weskera (1972) i Ernę w "A miłość nigdy się nie kończy" Ödöna von Horvátha (1976).
U Wandy Laskowskiej wcieliła się w postać Hildy Fajtcacy w "Sonacie Belzebuba" Witkacego (1969), a u Joanny Sienkiewicz zagrała Wandę w "Prywatnym życiu Piotrusia Pana" Michała Markowskiego (1977). Duży sukces przyniosła Cembrzyńskiej rola Kobiety u Zdzisława Tobiasza w "Apetycie na czereśnie" Agnieszki Osieckiej (1968). Sztuka, w której występowała z Marianem Kociniakiem, przez kilka lat utrzymywała się w repertuarze małej sceny. Ciekawy także był występ aktorki u Jerzego Grzegorzewskiego w sztuce "Bloomusalem" Jamesa Joyce'a (1974), spektaklu w owym czasie bardzo nowoczesnym, mającym formę happeningu. Znakomicie oceniono rolę Jenny w "Operze za trzy grosze" Bertolta Brechta (1980) reżyserowanej przez Ryszarda Peryta. Jan Koniecpolski pisał o niej (wg cytowanej wyżej książki "Iga sama i w duecie"):
Iga Cembrzyńska gra tak, że po plecach przechodzą ciarki. Na najwyższe uznanie, podziw i uwielbienie zasługuje także sposób, w jaki śpiewa i dramatyzuje oba songi Jenny: "Pieśń o Salomonie" i "Song Pomywaczki".
W latach siedemdziesiątych aktorka zagrała w ponad czterystu przedstawieniach sztuki napisanej przez jej męża Andrzeja Kondratiuka – "Kogel-mogel", która była wystawiana przez ich teatr objazdowy na niemal wszystkich ważniejszych scenach w Polsce (m.in. w Starym Teatrze w Krakowie, Teatrze Żydowskim w Warszawie, Teatrze Polskim we Wrocławiu).
Aktorka wystąpiła gościnnie w bydgoskiej Operze Nova, gdzie zagrała u Artura Hofmana rolę Gołdy w spektaklu "Skrzypek na dachu" (1992), a w warszawskim Teatrze Syrena u Leny Szurmiej Panią J. w "Biednym B.B." (1998). W 2006 roku można ją było oglądać w roli Maliny w farsowo-kabaretowo-musicalowym "Klimakterium... i już" Elżbiety Jodłowskiej w reżyserii Cezarego Domagały na scenie warszawskiego Teatru Rampa.
Ogółem zagrała ponad czterdzieści ról w spektaklach teatralnych i telewizyjnych.
W filmie
W filmie aktorka zadebiutowała u Wojciecha Jerzego Hasa rolą Eminy, księżniczki mauretańskiej w "Rękopisie znalezionym w Saragossie" (1964), powstałym na postawie książki Jana Potockiego. Uznany w Polsce i na świecie film (nagrodzony m.in.: w Edynburgu i San Sebastian), otworzył przed aktorką kolejne możliwości gry na srebrnym ekranie. Jak pisał Jan Słodowski w "Leksykonie polskich filmów fabularnych":
Jeden z najbardziej oryginalnych polskich filmów, wizja świata chaotycznego, nie uporządkowanego, będącego metaforą przypadkowości ludzkiego losu, pozbawiona racjonalistycznego klucza.
Później zagrała u równie znakomitego reżysera Tadeusza Konwickiego postać żony Kowalskiego w "Salcie" (1965). Wcieliła się w postać piosenkarki Ewy Zarębskiej u Pawła Komorowskiego w "Ścianie czarownic" (1966). U Janusza Morgernsterna zagrała prostytutkę "Lolę Fiat 1100" w "Jowicie" (1967). W tym samym roku aktorka wystąpiła u Jerzego Zarzyckiego w telewizyjnej mini-serii "Komedie pomyłek" w 3. odcinku "Komedia z pomyłek", gdzie zagrała jedną z głównych ról – Lorę Neuman, a w serialu telewizyjnym "Stawka większa niż życie", w "Ostatniej szansie" (odcinek 5.) - Benitę von Henning. U Juliana Dziedziny w "Otellu z M-2" (1968) zagrała Monikę, żonę Chrupka.
Przełomowy w jej karierze okazał się udział w telewizyjnym filmie komediowym "Hydrozagadka" (1970), w którym była prezenterką czołówki oraz wcieliła się w postać kelnerki w lokalu "Pod Złotym Leszczem". Film reżyserował Andrzej Kondratiuk, który do jego śmierci był partnerem życiowym i zawodowym aktorki. Byli oni niezwykle twórczą parą i nie sposób opisywać kariery Igi Cembrzyńskiej nie wspominając o Andrzeju Kondratiuku.
Piosenka literacka
Ich wspólne filmy to: "Skorpion, panna i łucznik" (1972) (początkowy tytuł – "Święta Rodzina") - tutaj aktorka wcieliła się w pierwszoplanową postać Magdy. W filmie "Jak to się robi" (1973) zagrała pielęgniarkę oraz "piosenkarkę–Mulatkę", a w "Pełni" (1979) – postać żony Wojtka. W "Gwiezdnym pyle" (1982) zagrała Starą, zaś w "Czterech porach roku" (1984) - Marynię. Film telewizyjny "Big bang" (1986) to rola Baśki. W "Mlecznej drodze" (1990) wcieliła się w postać Wiedźmy i była autorką muzyki. W filmie telewizyjnym "Ene... Due... Like... Fake..." (1991), który twórcy zrealizowali we własnym mieszkaniu, aktorka zagrała małą dziewczynkę, młodą kobietę i sześćdziesięcioletnią, starszą panią. Sama zrobiła charakteryzację do tej roli. We "Wrzecionie czasu" (1995) znów zagrała Marynię. W filmie tym również wykonywała muzykę – artystyczny gwizd. Była również współreżyserem, autorką muzyki i producentem następnego filmu "Słoneczny zegar" (1997), gdzie po raz trzeci wcieliła się w postać Maryni. W "Córze marnotrawnej" (2001) zagrała dwie role: Anetę oraz ducha babci Anety i Helutki. Była również drugim reżyserem i opracowała film muzycznie. W filmie "Bar pod Młynkiem" (2004) zagrała postać nocnego gościa, opracowała film muzycznie, udźwiękowiła, zajmowała się kierownictwem produkcji oraz wykonała muzykę na piano elektrycznym, cytrze, dzwonkach i instrumentach perkusyjnych.
Niemal wszystkie filmy tej pary znakomitych twórców zostały zrealizowane z kilkuosobową ekipą, za niewielkie pieniądze w Gzowie – wsi pod Pułtuskiem, gdzie oboje zamieszkali pod koniec lat siedemdziesiątych. Wieś ta była ich twórczą oazą, i choć na stałe mieszkali w Warszawie, swoje projekty tworzyli właśnie tam. Barbara Kaźmierczak pisała w "Video Club" (1994 nr 01):
Filmy te przynoszą opis świata harmonijnego, zorganizowanego według odwiecznych reguł, w którym każdy zna swoje miejsce i czas. W świecie tym niewiele jest pięknych słów i wzajemnych duserów, ale za to na oddanie, pomoc i lojalność zawsze można liczyć.
Po 1970 roku Cembrzyńska występowała również w filmach innych reżyserów. U Andrzeja Konica wystąpiła w "Motodramie" (1971) w roli szefowej koncernu. U Janusza Kondratiuka (brata Andrzeja) w "Dziewczynach do wzięcia" (1972) aktorka zagrała w epizodzie samą siebie. W filmie telewizyjnym "Słodkie oczy" (1979) u Juliusza Janickiego zagrała żonę inżyniera, Martę Kowal.
W Niemczech wystąpiła u Horsta Seemanna jako frau Palm w "Levins Mühle" (1980) i w jego serialu "Hotel Polan und seine Gäste" (1982) jako Antoinette Ziemlińska.
Zagrała panią Miodek u Janusza Kondratiuka w "Klakierze" (1982). W "Yokohamie" (1981) u Pawła Kuczyńskiego wcieliła się w rolę żony pisarza. W filmie "Krzyk" (1982) Barbary Sass zagrała pijaczkę i handlarkę – matkę Marianny. Rola nie była zbyt duża, lecz niezwykle sugestywna i z trudem w tej postaci można było aktorkę rozpoznać. W roli Krychy wystąpiła u Filipa Bajona w "Engagement" (1984). Ponownie zagrała u Barbary Sass, tym razem rolę Raczyńskiej, matki Amelki w "Dziewczętach z Nowolipek" i "Rajskiej jabłoni" – oba filmy zrealizowano w 1985 roku. Wystąpiła jako Wiktoria Powidajowa, macocha Tomasza u Laco Adamika w serialu telewizyjnym "Crimen" (1988). U Andrzeja Mola zagrała Eleonorę w "Powrotach" (1989), zaś ciocię Amelię u Kazimierza Tarnasa w filmie i serialu telewizyjnym "Panna z mokrą głową" (1994). Wystąpiła jako Bożena Stolarczyk w serialu telewizyjnym "Szycie na gorąco" (2003) i w 242. odcinku serialu "Na dobre i na złe" (2005), gdzie zagrała Nataszę Kłoniecką. Agnieszka Metelska pisała w "Twoim Stylu":
Iga uważa, że wnętrze aktora powinno być różnorodne jak kolory kameleona. Uwielbia aktorstwo żywe, radosne, podobne do tego, które wyraża Shirley MacLaine.
W 2018 roku premierę miał film "Jak pies z kotem" w reżyserii Janusza Kondratiuka, opowiadający o ostatnich chwilach jego brata, Andrzeja, męża Cembrzyńskiej. Początkowo aktorka miała w nim wystąpić, ostatecznie jednak zagrała ją Aleksandra Konieczna.
Aktorka wystąpiła w dwóch krótkich filmach: u Stanisława Kokesza w "I gramy dla was co dzień" (1963) oraz w "Witkacym" (1966) oraz w biograficznym dokumencie Jana Sosińskiego o Janie Himilsbachu "W filmie nikt nie umiera" (1993). W 1989 roku zagrała w dwóch etiudach szkolnych: "Powrotach" Andrzeja Mola i "Grach towarzyskich" Sławomira Kryńskiego.
Cembrzyńska jest reżyserką i scenarzystką krótkich filmów: "Pamiętnik filmowy Igi C." (2000) - również wykonanie muzyki (gwizd artystyczny i śpiew) i praca producenta; "48 godzin z życia kobiety" (2002) – również wykonanie muzyki (gwizd artystyczny i wokaliza do własnego utworu muzycznego); "Ikar w spódnicy" (2003) – również opracowanie muzyczne.
W latach 1984-1986 była wykładowczynią na trzecim roku Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi, gdzie uczyła wykonywania piosenek. Jej studentami byli między innymi znani dzisiaj aktorzy: Cezary Pazura, Wojciech Malajkat, Piotr Rozmus.
Producentka
Założyła firmę producencką "Iga Film", w której powstają, kręcone za własne pieniądze, ambitne filmy jej męża. Pierwszym wyprodukowanym filmem była "Mleczna droga", następnie powstał "Słoneczny zegar" (1997), "Bar pod młynkiem" (2004) oraz dokument "Pamiętnik Andrzeja Kondratiuka" (2006). W wywiadzie dla "Filmu" (1984, nr 46) mówiła:
Najważniejsze jest, żeby w jakimś momencie nie zachwycić się zanadto sobą. Stale szukać, szukać i jeszcze raz szukać. Nie powielać się i nie powtarzać. I jeśli już stworzy się rolę, która usatysfakcjonowała nas i publiczność, przy następnej podobnej propozycji nie powielać środków wyrazu.
Firma istniała w latach 1990-2010, w 2001 Cembrzyńska otrzymała na 41. Krakowskim Festiwalu Filmowym nagrodę dla najlepszego producenta za wieloletnią niezależną działalność producencką. W latach 1992-2000 realizowała "Pamiętnik filmowy Igi C.".
W marcu 2016 roku została wydana książka "Mój intymny świat - Iga Cembrzyńska w rozmowie z Magdaleną Adaszewską", która nie jest klasyczną biografią, a zapisem rozmów między kobietami. Cembrzyńska dzieli się swoim życiem, wspomnieniami z dzieciństwa, czasów studiów oraz wielkiej kariery, opowiada o wspaniałych kreacjach scenicznych i filmowych. Magdalena Adaszewska (dziennikarka i autorka portretów artystów oraz tekstów o tematyce społecznej i psychologicznej) we wstępie do książki podsumowuje w ten sposób postać Cembrzyńskiej:
Ma w sobie dużo pokory, z szacunku dla widza i sztuki. Jej zdaniem każda rola wymaga takiej samej pracy, jest tak samo ważna bez względu na to, czy aktor przebywa na scenie godzinę czy pięć minut. By osiągnąć sukces, nie wystarczy talent, potrzebna jest także ciężka praca, okupiona potem i łzami. Dobry aktor nie może utonąć w zachwycie nad sobą, w próżnym samozadowoleniu, megalomaństwie, ponieważ to zguba artysty, która uniemożliwia rozwój. W swojej karierze szła trochę pod prąd. Obdarzona zachwycającą urodą, grała interesujące, nietuzinkowe kobiety, zarówno młode i piękne, jak i stare i brzydkie, staruszki, wiedźmy, strachy, kobiety z klasą, ale również kobiety na dnie. Taką siebie wymyśliła i w kreowaniu takiego wizerunku była konsekwentna.
Najlepsze polskie komedie
Opracowała: Halina Olczak-Moraczewska, grudzień 2006.
Ostatnia aktualizacja: maj 2019 ns
hydrozagadka
rękopis znaleziony w saragossie
iga film
