Rozmówcy i rozmówczynie Wakara przyznają się do wielu rzeczy, opowiadają o swoim zwykłym życiu, o kompleksach, o dorastaniu w małych miastach. Wartością tej książki jest to, że selekcja piętnastu topowych aktorskich nazwisk wcale nie skutkuje serią brawurowych resumés.
Wyjątkowym dla tej publikacji kontekstem jest moment jej powstawania: pierwsza fala epidemii koronawirusa. Dlatego rozmowy prowadzone są albo w niecodziennych dla sytuacji wywiadu, swobodnych przestrzeniach (jak np. nadwiślańskie schodki, na które Wakara zaprosiła Agata Kulesza lub parkowa ławeczka, na której autor usiadł z Adamem Woronowiczem), albo w miejscach ściśle prywatnych (spotkanie w domu zaproponował m.in. Jacek Braciak). Specyfika czasu i miejsc sprawiła, że rozmowy te są w większości bardzo proste i szczere, a w trakcie lektury można mieć wrażenie, że aktorzy i aktorki chętnie poruszają nawet prywatne kwestie – te, które nie zostałyby być może ujawnione w lifestylowym magazynie. Nie użyłabym jednak wobec tych rozmów wytartego epitetu "osobiste". Każdy wywiad jest bowiem osobisty, nawet jeżeli stanowi pewnego rodzaju grę czy maskaradę, bo jest zarazem świadectwem aktualnego momentu, motywacji, temperamentu itp. Bardziej pasowałoby tu określenie "swobodne". Być może pierwsze covidowe uderzenie było dla wielu z nas momentem opuszczenia gardy? Poczucie niepewności, wyhamowania, refleksji nie tylko nad uprawianiem zawodu, ale i światem w ogóle to ważne elementy tego zbioru wywiadów. Znaczenie ma również fakt, że z częścią zaproszonych do rozmów osób autor zna się od lat (czego nie ukrywa).
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Jacek Wakar, fot. Bartosz Krupa / East News
Autor nie zadaje prowokacyjnych ani zaczepnych pytań, nie wprawia swoich rozmówców i rozmówczyń w dyskomfort. To właśnie aktorzy i aktorki są tutaj na pierwszym planie. Wakar nie stara się w prowadzonych przez siebie rozmowach zaakcentować swojej obecności, nie tworzy wyrazistej dziennikarskiej persony. Swoją metodę ujawnia zresztą we wstępie:
Założenie z początku wydawało się jasne – spotkam się z ludźmi, którzy mocno zaznaczyli swą obecność w polskim filmowym, teatralnym i telewizyjnym świecie i pogadamy sobie.
Chwilami rzeczywiście brakowało mi jednak nieco dziennikarskiej interwencji, dopytania o szczegóły, gdy rozmówca lub rozmówczyni zaczynała intrygujący wątek. Nie dowiemy się np., dlaczego Agata Kulesza rzuciła "Grą w klasy" Julio Cortázara o ścianę, ani dlaczego według Tomasza Kota dobra organizacja polskich pracowników planu filmowego wynika z biedy.
Niewątpliwie dla osób niezajmujących się zawodowo teatrem lub filmem lektura tej książki jest szansą na zyskanie nieoczekiwanej wiedzy na temat bohaterów i bohaterek, którzy i które zwykle nie zajmują się jedynie aktorstwem, ale także reżyserią (jak Andrzej Chyra czy Olaf Lubaszenko), zarządzaniem teatrem (jak Krystyna Janda i Tomasz Karolak) albo ekologicznym aktywizmem (jak Maja Ostaszewska i Bartosz Bielenia). Wątpię także, by w jakimkolwiek popularnym piśmie czy portalu Tomasz Karolak – myślę, że przez większość osób kojarzony przede wszystkim z telewizyjnymi serialami i komediami romantycznymi – opowiedziałby tak otwarcie o swoich poszukiwaniach duchowych, które zaprowadziły go na ceremonie południowoamerykańskich szamanów podających ayahuaskę oraz o inspiracjach myślą buddyzmu. Jak czytamy we wstępie, niektórymi wypowiedziami zaskoczony był sam autor ("wielokrotnie łapałem się na tym, że tylko wydawało mi się, iż całkiem nieźle znam większość swoich interlokutorów").
Trochę szkoda, że kilka umieszczonych na okładce pytań mających stanowić zachętę dla czytelników i czytelniczek to przykład prostego marketingowego chwytu. Doprawdy nie wiem, dlaczego odpowiedź na pytanie "kto ma cztery mercedesy?" miałaby być czynnikiem decydującym o sięgnięciu po tę publikację. Zwłaszcza, że “pandemiczne” rozmowy niosą wiele niekiedy zaskakujących odkryć pozwalających na poznanie bohaterów i bohaterek z zupełnie innej strony niż ta, którą utrwalają m.in. mainstreamowe media i portale plotkarskie (z których nie dowiemy się, że Borys Szyc czy Tomasz Karolak przeszli ważną teatralną drogę zanim trafili na Pudelka). Wiele z wypowiedzi to poruszające wyznania słabości lub niepewności bardziej niż kolejna cegiełka do pomnika własnego sukcesu. Aktorzy i aktorki przyznają się do wielu rzeczy, opowiadają też o swoim zwykłym życiu, o kompleksach, o dorastaniu w małych miastach. Cztery mercedesy Jacka Braciaka (pozwalam sobie na spoiler w akcie sprzeciwu wobec czynienia z takiej informacji atrakcyjnej wiedzy) to naprawdę najmniej interesująca część poruszającej momentami rozmowy z artystą. Myślę, że wartością tej książki jest to, że selekcja piętnastu topowych aktorskich nazwisk wcale nie skutkuje serią brawurowych resumés tworzących obraz tej profesji jako klucza do zawodowego Olimpu. Na przykład każde z "Oscarowych" wspomnień (i Kuleszy, i Kota, i Bieleni) jest rozbrajająco bezpretensjonalne i skutecznie przekłuwa złotą otoczkę.
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Borys Szyc jako Tadeusz Kantor. Zdjęcie do filmu "Nigdy tu już nie powrócę", 2015, fot. Adam Golec
Książka Wakara jest też w dużej mierze opowieścią o złożonej kwestii aktorskiej sprawczości; sprawczości artystów i artystek, których droga zawodowa jest nierzadko wypadkową nieoczekiwanych spotkań i udanej (lub nie) synchronizacji kalendarzy. I choć istotną rolę odgrywa w aktorskiej karierze przypadek (podobnie jak w wielu innych karierach), to z drugiej strony z książki Wakara wyłania się obraz osoby wykonującej ten zawód jako takiej, która – choć nie ma pełni wpływu na dzieła, w których bierze udział – dokonuje wyborów z ogromną świadomością. W niemal każdym wywiadzie rozmówca lub rozmówczyni jawi się jako ktoś, kto podejmuje decyzje o zaangażowaniu się w ten lub inny projekt nie pod wpływem intuicji, ale w procesie osobistej analizy. Wagę "aktorskiego płodozmianu" podkreślała wyraźnie Małgorzata Kożuchowska, inni rozmówcy i rozmówczynie również deklarowali, że poczucie ruchu i twórczej ewolucji jest nieodzowne, by zawód ten przynosił spełnienie i radość z, jak powiedziała Agata Kulesza, "bezczelności tworzenia".
"Zawód: aktor", Jacek Wakar, Wydawnictwo Czerwone i Czarne, premiera 14.10.2020, Warszawa