Oryginalny wkład Czyżewskiego w awangardową sztukę lat 20. stanowiły wywodzące się z estetyki kubizmu obrazy wielopłaszczyznowe. Akcentowały one autonomię dzieła sztuki zbudowanego na sobie tylko właściwych prawach. Artysta ukazywał w nich wycinki fizykalnej rzeczywistości ujęte symultanicznie z różnych stron i odległości, tworząc ekspresyjne kompozycje przypominające refleks na płaszczyźnie pryzmatycznie ułożonych luster. Radykalnie uproszczone i zgeometryzowane kształty zestawiał niekiedy w zaskakujący sposób ("Akt z kotem").
Te irrealne konfiguracje przedmiotów i postaci ewokowały bliską nadrealizmowi atmosferę dziwności, były przejawem poszukiwania tego co pierwotne, próbą penetracji sfery instynktów. Częstym tematem kompozycji są fragmentarycznie przedstawione instrumenty muzyczne i pięciolinie z nutami; muzyczne rytmy oddawał też powracający wielokrotnie w sztuce Czyżewskiego motyw tańca. Czerpiąc inspiracje z polskiego folkloru, artysta stosował prymitywizującą konwencję obrazowania - w płytkiej przestrzeni pejzaży spiętrzał uproszczone formy, postaciom nadawał liryczny wyraz. Rysy ich twarzy, wymowne oczy i kotary zdobiące kompozycje mają charakter cytatów zaczerpniętych z malarstwa na szkle. Obrazy wielopłaszczyznowe z lat 20. zyskały też kształt płytkich skrzynek wypełnionych reliefowymi formami, tekturowymi spiralami i skręconymi kawałkami blachy, z którymi Czyżewski zestawiał malarskie ornamenty i "naiwnie" ujęte, pełne ekspresji ludzkie sylwetki.
W latach 1924-1925 trawestacja motywów zaczerpniętych ze sztuki ludowej stała się w twórczości artysty kluczowym problemem. Czyżewski wykonywał wówczas dekoracyjnie zakomponowane portrety o sprymitywizowanej stylistyce. Pogodny wyraz tych wizerunków intensyfikowały ozdobne kwiaty, ptaki i motyle. Syntetycznie traktowane formy obiegał miękki, delikatny kontur. Powstawały w tym czasie również obrazy bezpośrednio nawiązujące do ludowych wzorów ikonograficznych - wyobrażenia Madonny i sceny Ukrzyżowania. Odwoływały się one również do konwencji obrazowania sztuki bizantyjskiej i włoskiego quattrocenta. W malarstwie z lat 1922-1930 znalazła wyraz fascynacja sztuką hiszpańską, szczególnie dramatycznymi obrazami El Greca. Silnych impulsów dostarczał Czyżewskiemu także hiszpański folklor. W obrazach artysty ujawniło się także zamiłowanie do pastiszu, parafrazy i groteski. Ciemna tonacja kolorystyczna - dotychczas dominująca - ustąpiła miejsca barwom jaskrawym i kontrastowym zderzeniom tonów.
Po powrocie do Polski w 1930 Czyżewski sprzymierzył się z kapistami, z którymi zetknął się w Paryżu już w 1925. Kluczowym motywem w jego malarstwie stały się teraz martwe natury. Zagęszczona materia malarska nabrała w nich migotliwości, nasyciła się światłem; formy określała kapryśna, falista linia. W kompozycjach z tego okresu widoczne są głęboko zasymilowane inspiracje sztuką Cézanne'a i francuskich fowistów. Płaskie, samodzielnie traktowane plamy barwne powiązane są wyrazistym konturem; realne przedmioty zostają przeobrażone w zwięzłe znaki, a rolę zasadniczą odgrywają ich wzajemne relacje rozgrywające się na płaszczyźnie obrazu. W portretach syntetycznie ujęte sylwetki modeli wtopione są w kolorystycznie rozwibrowane tło ("Portret Magdaleny Potworowskiej", 1935). Dekoracyjnemu przetworzeniu w najmniejszym stopniu ulegają pejzaże zachowujące żywy związek z realnymi formami natury. Na przełomie lat 30. i 40. nastąpiło w malarstwie Czyżewskiego wyciszenie walorów, barwy stały się bardziej świetliste i opalizujące.
W pierwszych tomikach wierszy ("Zielone oko", "Noc - dzień") Czyżewski łączył idee futuryzmu i dadaizmu, wyrażając fascynację naturą, biologicznymi instynktami i cywilizacją wielkomiejską. Z czasem w jego utworach coraz większego znaczenia nabierały nawiązania do polskiego i europejskiego folkloru. W 1925 poeta wydał w Paryżu "Pastorałki", przetwarzające góralskie motywy kolędowe. Zainteresowanie ludowością kontynuował w ostatnim tomie, "Lajkonik" w chmurach. Poezja Czyżewskiego, podobnie jak malarstwo, wyrasta z inspiracji awangardowymi prądami w sztuce początków XX wieku. Jego twórczość literacka i plastyczna to bogata, konsekwentna całość.
Poezja:
- Zielone oko. Poezje formistyczne, elektryczne wizje. Przedmowa: Leon Chwistek, Jerzy Hulewicz. Ilustracje i okładka: rysunki Autora. Gebethner i Spółka, Kraków 1920.
- Noc - dzień. Mechaniczny instynkt elektryczny. Skład główny Gebethnera i Wolffa, Kraków 1922.
- Pastorałki. Drzeworyty: Tadeusz Makowski. Polskie Towarzystwo Przyjaciół Książki, Paryż 1925.
- Robespierre. Rapsod. Cinéma. Od romantyzmu do cynizmu. Druk: Leon Nowak. Paryż - Warszawa 1927.
- Lajkonik w chmurach. Poezje. Gebethner i Wolff, Warszawa 1936.
- Poezje wybrane. Wybór i opracowanie: Joanna Pollakówna. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1979.
- Poezje. Opracowanie i przedmowa: Krzysztof Karasek. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1987.
- Poezje i próby dramatyczne. Opracowanie i wstęp: Alicja Baluch. Zakład Narodowy imienia Ossolińskich - Wydawnictwo, Wrocław 1992. Biblioteka Narodowa: seria I, nr 273.
Autorka: Irena Kossowska, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, grudzień 2001.
