Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, zwany Ossolineum, istniejący od 1817 roku, jest najstarszym wydawnictwem w Polsce, ogromnie zasłużonym i powszechnie znanym.
Pierwotną siedzibą Ossolineum był Lwów, gdzie został umieszczony księgozbiór Józefa Maksymiliana Ossolińskiego, pisarza, działacza oświeceniowego i bibliofila (1748-1826), który przekazał go narodowi. Trzon owego księgozbioru stanowiły książki z dziedziny historii, kultury i literatury polskiej. Ufundowana i utrzymywana przez Ossolińskiego biblioteka rozpoczęła działalność, jej zbiory, liczące ponad 25 000 woluminów, zostały udostępnione szerokiej publiczności. Ossolineum było przez sto lat najważniejszą polską instytucją kulturalną w zaborze austriackim, ośrodkiem badań nad polską historią i kulturą, wielką biblioteką gromadzącą polskie piśmiennictwo; prowadziło również działalność wydawniczą.
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku nastąpił dynamiczny rozwój Ossolineum jako wydawnictwa, trwający do 1939 i przerwany przez drugą wojnę światową; w dwudziestoleciu międzywojennym lwowska oficyna publikowała między innymi podręczniki dla szkół podstawowych, średnich i wyższych. Dorobek wydawnictwa w dziedzinie literatury polskiej to przede wszystkim edycje dzieł Henryka Sienkiewicza, Aleksandra Fredry czy Juliusza Słowackiego (Dzieła wszystkie), prace poświęcone historii literatury oraz jej wielkim twórcom (studia Juliusza Kleinera i Stanisława Pigonia, Początki piśmiennictwa polskiego Jana Łosia, 1922, Literatura polska 1795-1905, Bronisława Chlebowskiego, 1923, antologia Wacława Borowego Od Kochanowskiego do Staffa, 1930). Inną ważną publikacją Ossolineum była Historia filozofii Władysława Tatarkiewicza, t. I, II (1931).
W 1947 roku, po przerwie spowodowanej drugą wojną światową, Ossolineum rozpoczęło działalność we Wrocławiu, gdzie znalazły się zbiory biblioteki Ossolińskich przewiezione ze Lwowa w latach 1946/1947 (z inicjatywy Jerzego Borejszy).
W okresie powojennym Ossolineum stało się wydawnictwem naukowym, z oddziałami w Krakowie, Gdańsku i Warszawie, publikując prace i słowniki z zakresu humanistyki (w tym wiele cennych serii wydawniczych), kontynuowało wydania klasyków polskiej literatury (Dzieła wszystkie Słowackiego pod redakcją Juliusza Kleinera oraz Dzieła wszystkie Mickiewicza pod redakcją Konrada Górskiego) oraz obie serie Biblioteki Narodowej. Ossolineum również rozpoczęło ważne przedsięwzięcia leksykograficzne, trwające wiele lat, takie jak na przykład Słownik języka Adama Mickiewicza i Polski słownik biograficzny.
Sygnet wydawniczy Ossolineum jest doskonale rozpoznawalny przez uczniów, studentów i humanistów wielu pokoleń, słowem: wszystkich tych, którzy interesują się i zajmują polską literaturą. To oni byli i są adresatami wielu czasopism naukowych, kilkudziesięciu serii, takich jak "Vademecum Polonisty" (której ukoronowaniem były słowniki polskiej literatury, między innymi oświecenia oraz XIX i XX wieku), "Studia Staropolskie", "Z Dziejów Form Artystycznych w Literaturze Polskiej" czy "Książka o Książce".
W dziedzinie literatury polskiej najważniejszym przedsięwzięciem Ossolineum, trwającym od prawie dziewięćdziesięciu lat, jest Biblioteka Narodowa, najstarsza w Polsce seria wydawnicza, której inicjatorem był Stanisław Kot, edytor i pierwszy redaktor serii. Biblioteka Narodowa miała na celu udostępnienie "wzorowych wydań najcelniejszych utworów literatury polskiej i obcej", a więc kanonu literatury narodowej oraz wyboru z literatury powszechnej, począwszy od starożytności. Edytorami tekstów i autorami wstępów do tomów Biblioteki Narodowej byli wówczas tacy uczeni i humaniści, jak Tadeusz Sinko, Julian Krzyżanowski, Tadeusz Boy-Żeleński czy Stanisław Vrtel-Wierczyński. I ta tradycja jest kontynuowana po dziś dzień.
Do 1933 roku Biblioteka Narodowa była wydawana staraniem Krakowskiej Spółki Wydawniczej. Gdy spółka zbankrutowała, Ossolineum przejęło Bibliotekę Narodową i przeniosło jej redakcję do Lwowa.
W tak zwanej Serii I, prezentującej literaturę polską - poezję, prozę, dramat, krytykę literacką i publicystykę - do tej pory ukazało się ponad trzysta tomów. Są to opracowane przez znawców tematu i specjalistów edycje wybitnych dzieł, pochodzących ze wszystkich epok literackich, od średniowiecza po współczesność.
Każdy tom Biblioteki Narodowej zawiera tekst dzieła z przypisami oraz wstęp poświęcony życiu i twórczości autora, problematyce i poetyce dzieła, a także epoce literackiej, kontekstom i kwestiom edytorskim. W wypadku antologii - takiej jak na przykład Poezja polska okresu międzywojennego, Seria I, nr 253 - wstęp jest szerokim i precyzyjnym historycznoliterackim wprowadzeniem w problematykę liryki w dwudziestoleciu (periodyzacja, gatunki, język poetycki i tematy liryki, grupy poetyckie, etc.) i pełni ważną funkcję edukacyjną.
Pierwszym tomem Serii I były Treny Jana Kochanowskiego w opracowaniu Tadeusza Sinki, które ukazały się w 1919 roku; do tej pory miały w Ossolineum szesnaście wydań. Kolejne tomy Biblioteki Narodowej przyniosły edycje literatury staropolskiej i oświeceniowej, a także kolejnych epok. W wypadku tekstów z okresu baroku były to często ich pierwsze wydania, podane z rękopisów. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku w Serii I zaczęły stopniowo pojawiać się dzieła twórców współczesnych, dwudziestowiecznych - między innymi Marii Dąbrowskiej, Józefa Czechowicza, Juliana Tuwima, Stanisława Ignacego Witkiewicza i Tadeusza Peipera - i w ten sposób Biblioteka Narodowa ogarnęła całość polskiej literatury. Pod tym względem trudno przecenić jej rolę kulturotwórczą i edukacyjną.
Ostatnia dekada przyniosła w Bibliotece Narodowej - która kanon polskiej literatury współczesnej systematycznie rozszerza o kolejne dzieła i twórców - między innymi edycję pism Józefa Piłsudskiego (Seria I, nr 294, 1999), wyboru poezji Stanisława Grochowiaka (Seria I, nr 296, 2000), powieści Miazga Jerzego Andrzejewskiego (Seria I, nr 305, 2002), pism filozoficznych ks. Józefa Tischnera (Seria I, nr 306, 2003), powieści Zmory Emila Zegadłowicza (Seria I, nr 309, 2006) oraz Pamiętnika Stanisława Brzozowskiego (Seria I, nr 311, 2007).
W latach 2003-2006, czyli na dość krótko, pojawiła się popularna seria wydawnicza "Skarby Biblioteki Narodowej" - wydawana przez Ossolineum i De Agostini - która docierała do szerokiego kręgu odbiorców. Obejmowała ona piśmiennictwo narodowe wiążące się z historią Polski - teksty historyczne, publicystyczne, dzienniki, listy i wybrane utwory z literatury pięknej - wzięte z dorobku edytorskiego Biblioteki Narodowej. Wśród nich znalazły się między innymi Kazania sejmowe Piotra Skargi, Podróż do Ciemnogrodu Stanisława Kostki Potockiego, Wybór listów Fryderyka Chopina oraz Kroniki Bolesława Prusa.
Autor: Filip Modrzejewski, lipiec 2008
Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo we Wrocławiu Sp. z o.o.
pl. Solny 14a
50-062 Wrocław 2
Tel: (+48 71) 343 69 61
Fax: (+48 71) 344 81 03
WWW: www.ossolineum.pl
Email: wydawnictwo@ossolineum.pl