Urodzony w zasymilowanej rodzinie polskich Żydów na Białorusi, swą edukację artystyczną rozpoczął w 1902 w paryskiej École des Beaux-Arts pod kierunkiem J.L. Gerome'a. Naukę kontynuował w Académie Colarossi u A. Besnarda. W 1903 odbył podróż do Włoch; w tym samym roku uzupełnił studia w prywatnej szkole A. Azbego w Monachium. Po powrocie do Paryża zadebiutował w 1904 r. na Salonie Jesiennym; wystawiał też na Salonie Niezależnych i w Société Nationale des Beaux-Arts. W latach 1906-08 często przebywał w Bretanii. Wstąpił do Towarzystwa Artystów Polskich w Paryżu; przyjacielskie więzy łączyły go z twórcami École de Paris, m.in. z Romanem Kramsztykiem, Wacławem Borowskim, Leopoldem Gottliebem, Melanią Mutermilch i Zygmuntem Menkesem.
Nad rozwojem jego kariery czuwali znakomici krytycy, Adolf Basler i André Salmon. W 1911 miała miejsce pierwsza indywidualna prezentacja malarstwa Zaka w Gelerie Druet. W 1912 został powołany na stanowisko profesora w Académie de la Palette.
Lata 1914-16 spędził w Nicei i Vence. W 1916 osiadł wraz z żoną, Jadwigą Kohn, w jej rodzinnym mieście Częstochowie; wszedł wówczas w krąg przyszłych formistów.
Po przeniesieniu się do Warszawy, został w 1921 współzałożycielem Stowarzyszenia Artystów Polskich "Rytm". W końcu tegoż roku wyjechał do Niemiec, początkowo do Berlina, później do Bonn i Kolonii. Podjął współpracę z czasopismem "Deutsche Kunst und Dekoration". Wykonał też na zamówienie panneau dekoracyjne w willi architekta F. A. Breuhausa w Bonn. W 1923 r. osiedlił się powtórnie w Paryżu; mieszkał z przyjaciółmi - Z. Menkesem i M. Chagallem. Indywidualne wystawy artysty odbyły się w Paryżu (1911, 1925) i Warszawie (1917). Swe prace prezentował m.in. w Galeries José Dalmau w Barcelonie (1912), na Armory Show w Nowym Jorku, Chicago i Detroit (1913), na Biennale w Wenecji (1914) i na paryskich ekspozycjach Association France-Pologne (1924). Wziął udział w kilku ekspozycjach w Niemczech, m.in. Berlińskiej Secesji (1910, 1912), Wolnej Secesji (1914) i Künstlervereinigung w Monachium (1912). Uczestniczył w wystawach Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka" (od 1908) oraz Ekspresjonistów Polskich w Krakowie (1917) i Lwowie (1918). Pokazywał ponadto swe obrazy w Warszawie w Polskim Klubie Artystycznym (1917-18). Pośmiertne ekspozycje sztuki Zaka zorganizowano w Warszawie (1926), Düsseldorfie (1926), Nowym Jorku (1927), Buffalo (1928), Londynie (1929) i przede wszystkim w paryskich galeriach: Binga (1926), Berheima (1927), Drueta (1931) i Zaka (1936, 1938).
Twórczość Zaka znamionował swoisty synkretyzm, polegający na przetwarzaniu i łączeniu rozmaitych konwencji artystycznych, malarstwa włoskiego quattrocenta i francuskiego klasycyzmu, ekspresyjnej sztuki młodego Picassa, symbolicznych obrazów Puvis de Chavannesa i Maurice'a Denisa, a także pejzaży Cézanne'a. Na ukształtowanie się jego postawy artystycznej wpłynęła sztuka Szkoły Pont-Aven i paryskich nabistów operujących syntetyczną formą i giętkim konturem obiegającym płaskie plamy barw ściszonych, zmatowiałych, rozbielonych. Zak poddał się też rozbudzonemu na początku stulecia zainteresowaniu sztuką renesansu; w kreślonych precyzyjną, miękką linią sangwinowych portretach nawiązywał do konwencji obrazowania Botticellego, Leonarda i Dürera. Podczas pobytu w Pont l'Abbe w latach 1906-1908 stworzył szereg kompozycji przedstawiających bretońskich wieśniaków uchwyconych w trakcie codziennych zajęć. Ich wizerunki dopełniał często fragmentarycznym ujęciem małomiasteczkowej architektury; nostalgiczny ton uzyskiwał poprzez miękki linearyzm kompozycji. Sięgał też po inspiracje i wzory do perskiego malarstwa miniaturowego, chińskiej porcelany i japońskiego drzeworytu. Fascynacja stylistyką quattrocenta nasiliła się w rozwijanym przez artystę w latach 1910-23 wątku kochanków, rybaków i pasterzy harmonijnie wtopionych w pejzażowe tło, często tło skalistego morskiego wybrzeża z dominującą bryłą starego zamku. Motywy te, opracowywane w wielu wariantach, stanowiły swoistą trawestację pastoralnego nurtu w malarstwie XVIII-wiecznym - sentymentalnych sielanek, idylli i fêtes champêtres. Silnych impulsów dostarczały tu także symboliczne kompozycje Puvis de Chavannesa. Arkadyjskie pejzaże oparte były zarówno na "muzealnej" pamięci transponującej dzieła dawnych mistrzów jak i na obserwacji krajobrazów włoskich i południowo-francuskich; zgeometryzowane formy natury i forteczne budowle poddane rytmizacji świadczyły też o asymilacji lekcji Cézanne'a. Elegijno-melancholijny nastrój tych scen tworzyła wyrafinowana gama nasyconych brązów, błękitów, zieleni i różów dopełnionych niekiedy jarzącymi się wewnętrznym blaskiem oranżami. Dekoracyjny walor płócien podnosiły ślizgające się po ich powierzchni świetlne refleksy, które wzmacniały plastykę brył. Smukłe formy artysta wydobywał finezyjnym, płynnym konturem nadając im zarazem swoistą lekkość i miękkość. (Idylla, 1914-17; Pejzaż idylliczny z owcami, 1921; Pejzaż z żeglarzami; Rybak; Idylla. Stary zamek). W latach 1918-20 sielskie motywy ustąpiły miejsca wątkom "mizerabilistycznym"; w twórczości Zaka pojawiły się motywy żebraka, pijaka i nędzarza odsyłające do sztuki młodego Picassa. Jednocześnie artysta zaczął komponować wielofiguralne sceny o rozbudowanej narracji przedstawiające temat szczęśliwej rodziny, niekiedy skupionej na obserwacji marionetkowego przedstawienia (Teatrzyk, 1924). Radosną atmosferę oddawała w nich żywa kolorystyka; zanikał rozgraniczający plamy barwne kontur. Dekoracyjne walory obrazów podnosiła rytmika form, konsekwentna i zdyscyplinowana.
Sztuka portretowa stanowiła jeden z dominujących nurtów w twórczości Zaka. W wizerunkach kobiet o twarzach subtelnie modelowanych światłocieniem i rysach wydobytych delikatnym konturem znalazły wyraz inspiracje czerpane ze sztuki Botticellego i Leonarda da Vinci. Ujęte na neutralnym tle, w zbliżeniu, odosobnione, pogrążone w kontemplacji bohaterki rysunków i obrazów Zaka zyskiwały wymiar ponadczasowy, stawały się kwintesencją refleksji nad istotą ludzkiej natury. W latach 20-ych Zak wielokrotnie podejmował studia postaci z instrumentami muzycznymi (Kobieta z mandoliną, 1923; Muzyk, 1924; Tancerka i gitarzysta); malował też wizerunki arlekinów, pierrotów i samotników charakteryzujące się linearną stylizacją. Zastygłe w teatralnych pozach postaci o wydłużonych proporcjach wpisują się w jego kompozycjach w płytkie przestrzenie pustych wnętrz, które niekiedy umownie pogłębiają ciągi arkadowych prześwitów (Dans le cabaret, 1919-20). W obrazach tych pobrzmiewa niekiedy ton żartobliwy, niemal groteskowy, wzmocniony przez manieryczną pozę modeli (Pierrot, 1922; Pijaczka, 1923; Marzyciel, 1925). W pracach z lat 1924-26 abstrakcyjna przestrzeń, w jaką wtopione są postaci nadaje motywom wymiar uniwersalny i archetypiczny; tematem staje się refleksja nad sensem ludzkiej egzystencji. W znamienny dla późnej twórczości Zaka sposób formy wydobyte są tu subtelnie modulowaną plamą barwną o miękkich zarysach, zaś bryłę uwydatniają ostre refleksy świetlne. W okresie tym artysta zaczął poszukiwać nowych rozwiązań kolorystycznych przyznając barwie bezwzględny prymat nad rysunkiem; rozjaśniona gama chromatyczna nabrała wyszukanych niuansów, wzbogaciła się o subtelne gradacje tonów. Zmienny dukt pędzla i impasty tworzyły zróżnicowane efekty fakturalne. (Wędrowiec, 1924; Chłopiec, 1925).
Autor: Irena Kossowska, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, marzec 2002.