Przyszły reżyser podjął studia na Wydziale Operatorskim łódzkiej Szkoły Filmowej w 1954 roku, razem z Maciejem Kijowskim, Mieczysławem Małyszem i Andrzejem Kostenką. W tym samym roku naukę w Filmówce rozpoczęli Roman Polański, Janusz Majewski i Jan Rutkiewicz, którego etiudy Nowicki fotografował. Zrobił też zdjęcia do szkolnych filmów Agnieszki Osieckiej oraz do głośnej etiudy Polańskiego "Rozbijemy zabawę".
Marek Nowicki ukończył szkołę w 1959 roku (dyplom uzyskał w 1964) i podjął pracę w kinematografii – w filmach realizowanych przez swoich nauczycieli ("Tysiąc talarów" Stanisława Wohla i "Historia współczesna" Wandy Jakubowskiej). Po krótkim stażu w filmowym dokumencie wraz z Jerzym Stawickim podjął się w 1965 roku trudnego zadania przeniesienia na telewizyjny ekran dwóch opowiadań Stanisława Lema – "Przyjaciel" i "Profesor Zazul". W stawiającej pierwsze kroki produkcji filmów telewizyjnych oba utwory zostały zapamiętane jako próby co najmniej udane. Innym ciekawym doświadczeniem Marka Nowickiego było spotkanie z Janem Rybkowskim – na planie telewizyjnego filmu "Bardzo starzy oboje" według opowiadania Kazimierza Brandysa, a właściwie jego scenicznej adaptacji, wystawionej w Studenckim Teatrze Satyryków. W spektaklu, reżyserowanym przez Jerzego Markuszewskiego, parę bohaterów w jesieni życia zagrali młodzi wówczas Krystyna Sienkiewicz i Jan Tadeusz Stanisławski, w filmie ich role przejęli Barbara Ludwiżanka i Kazimierz Opaliński, aktorzy w sile wieku. Zmieniło to w sposób oczywisty wymowę dzieła, ale odniesieniem do spektaklu zostały zdjęcia Marka Nowickiego, który czuł się związany ze środowiskiem STS-u, czemu po latach da wyraz filmem "Miłość z listy przebojów" (1984).
Spotkanie z Janem Rybkowskim – reżyserem, który zaczynał pracę w filmie od projektowania scenografii, co dowodzi jego zmysłu plastycznego – miało dla Nowickiego znaczenie fundamentalne. Od tej pory fotografował w zasadzie wszystkie – poza "Albumem polskim" – filmy reżysera, zbierając zarazem doświadczenie, które w latach 80. umożliwiło mu samodzielne zajęcie się reżyserią filmową. Ale zanim to współpraca przyniosła efekty, Marek Nowicki przyjął zaproszenie na plan debiutanckiego filmu Marka Piwowskiego "Rejs".
"Rejs" – satyryczna kronika pewnego rejsu wycieczkowego po Wiśle, która stała się nie tylko zwierciadłem polskiej rzeczywistości końca lat 60. ale i metaforą państwa w okowach systemu komunistycznego - jest dziś filmem kultowym, lecz w chwili wejścia na ekrany przyjęty był co najmniej chłodno, zarówno przez decydentów polskiego kina, jak i część krytyki. To wstrzemięźliwe przyjęcie wynikało z dwóch co najmniej powodów – przede wszystkim politycznych i artystycznych. O ile łatwo pojąć przyczyny polityczne – nakreślona filmem karykatura znacznie przekroczyła dozwolone przez system granice, o tyle przyczyny artystyczne zdają się wynikać z niezrozumienia założeń filmu. "Rejs" miał nie tylko udawać film dokumentalny, ale w zamiarze miał to być zapis amatorski, świadomie jakby nieudolny, w każdym momencie jednak odbiegający od ówczesnego kanonu polskiej komedii. Zasadzie tej podporządkowano również zdjęcia, choć akurat nie praca operatora stała się przyczyną środowiskowego skandalu. Sprawujący artystyczny nadzór nad filmem Antoni Bohdziewicz wycofał się ze współpracy z Piwowskim, uzasadniając powody tej decyzji na łamach miesięcznika "Kino" (nr 3/1971) przyczynami właśnie artystycznymi: odrzuceniem takiego modelu kina, w stronę którego zmierzał film Marka Piwowskiego.
Zanim ucichła wrzawa wokół "Rejsu" Marek Nowicki przedstawił dzieło naprawdę wielkie: wraz z Janem Rybkowskim dokonał adaptacji nagrodzonej Noblem powieści Władysława St. Reymonta "Chłopi". Trzynastoodcinkowy serial telewizyjny postawił przed twórcami zadanie szczególne: z jednej strony zawrzeć na ekranie ogół elementów czterotomowej powieści, z drugiej zaś uciec od łatwej, cepeliowskiej – chciałoby się powiedzieć – stylizacji wszechobecnego u Reymonta folkloru. Nowicki wyszedł z tego zadania zwycięską ręką, zachowując dystans zarówno do "cepelii", jak i wzorca sugerowanego choćby przez malarstwo Zofii Stryjeńskiej. Swoje umiejętności stylizacyjne potwierdził wkrótce jeszcze raz, przenosząc wraz z Janem Rybkowskim na telewizyjny ekran "Rodzinę Połanieckich" Henryka Sienkiewicza. Wkrótce miało się okazać, że adaptacje prozy polskich noblistów są ledwie wprawką przed nakręceniem autentycznej telewizyjnej perełki – serialu "Kariera Nikodema Dyzmy" według powieści Tadeusza Dołęgi-Mostowicza z lat 30. Film, z wielką kreacją Romana Wilhelmiego w roli tytułowej, jak rzadko który trafił w swój czas: Wyemitowany wiosną 1980 roku, został odczytany przez widownię nie tyle jako satyra na rządy sanacji (co zapewne było intencją telewizyjnych decydentów) czy na mechanizmy władzy, ile jako metafora Polski końca lat 70. Chętnie oglądany do dzisiaj serial ma dla Marka Nowickiego znaczenie szczególne – podczas pracy na planie Jan Rybkowski poważnie zachorował i to właśnie na operatorze spoczął obowiązek dokończenia realizacji filmu. W ten sposób Marek Nowicki został współreżyserem filmu.
Oficjalnym reżyserskim debiutem kinowym Marka Nowickiego jest późniejsze o trzy lata "Widziadło" według "Pałuby" Karola Irzykowskiego (1983). Utrzymany w młodopolskim klimacie opis rozterek mężczyzny przeżywającego kryzys wielu średniego (kolejna kreacja Romana Wilhelmiego) uznano wprawdzie za trywializację dzieła wybitnego krytyka i teoretyka kina, ale z drugiej strony efektowny film Nowickiego stał się początkiem nurtu "popularnego" w polskim filmie – nieznanego dotąd na naszym gruncie wysokiej klasy kina rozrywkowego. Z podobnych ambicji wyrósł kolejny projekt – "Miłość z listy przebojów", próba oceny trwałości dorobku STS-u skonfrontowanego z kulturą młodzieżową lat 80. Tadeusz Lubelski w swej "Historii kina polskiego" (Katowice 2009) dostrzega jeszcze jeden aspekt filmu Nowickiego – upomnienie się o STS w chwili, gdy Radosław Piwowarski przypomniał brawurowym "Yesterday" wpływ fenomenu grupy The Beatles na kulturę polską początku lat 60. Z innych jego filmów zasługują na przypomnienie "Sceny nocne" (1989) według "Oziminy" Wacława Berenta – jeszcze jedna analiza mechanizmów władzy, tym cenniejsza, że podejmująca wątek stosunków polsko-rosyjskich. Wątek drażliwy zarówno w roku 1904, kiedy rozgrywa się akcja filmu, jak w latach 80., kiedy reżyser przez dziewięć lat zabiegał o skierowanie do produkcji, jak i w roku 1989, kiedy film ostatecznie został ukończony. W 1995 roku zrealizował polsko-rosyjską koproducję "Złote dno" rozgrywającą się na Kołymie, później jeszcze serial "Więzy krwi" (2001) i przeznaczony głównie na rynek rosyjski "Break Point" (2002) z Karoliną Gruszką w głównej roli.
Osobnym rozdziałem w biografii Marka Nowickiego są jego dokonania w dziedzinie nauczania i administrowania instytucjami naukowymi. W 1963 roku został wykładowcą Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej i Teatralnej, w 1975 roku został mianowany docentem, w 1985 profesorem nadzwyczajnym, zaś w 1992 roku uzyskał tytuł profesora zwyczajnego. W latach 1975–1979 był prodziekanem wydziału operatorskiego, w okresie 1979–1981 prorektorem PESFTViT. Kierował także Zaocznym Wyższym Studium Realizacji Telewizyjnej oraz Zaocznym Wyższym Studium Fotografiki, działającymi przy szkole filmowej. Zasiadał też w wielu organach przedstawicielskich szkolnictwa wyższego, między innymi w Radzie Głównej Nauki i Szkolnictwa (1988–1991), Radzie Wyższego Szkolnictwa Artystycznego, której był wiceprzewodniczącym (1988–1993), Centralnej Komisji do Spraw Tytułu i Stopni Naukowych (1994–2002) oraz w Sekcji Sztuki CK, której przewodniczył w latach 2003–2005. W maju 2004 roku został wybrany do Komitetu Badań Naukowych – Zespołu Nauk Humanistycznych.
Aktywny społecznie, pełni funkcję wiceprzewodniczącego Stowarzyszenia Filmowców Polskich (1981–1987), był też członkiem Polskiego Komitetu ds. Światowej Dekady Rozwoju Kulturalnego (1988–1997), wiceprzewodniczącym Głównej Komisji Kwalifikacyjnej Zawodów Filmowych (1988–1992) oraz członkiem Komisji Nagród Ministerstwa Kultury i Sztuki. Jest założycielem i prezesem Fundacji "Archiwum Fotograficzne Tułaczy" poświęconej gromadzeniu zdjęć z okresu lat wojennej tułaczki dzieci, które wraz z armią gen. Andersa wywędrowały z ZSRR i potem lata II wojny spędziły w polskich osiedlach i obozach w Afryce, Indiach, Meksyku i na Bliskim Wschodzie. W ramach działalności Fundacji zajmuje się organizacją wystaw (m.in. w Muzeum Niepodległości w Warszawie) oraz wydawaniem albumów – "Tułacze dzieci" (1995) i "Polska szkoła na tułaczych szlakach" (2004), zawierających w sumie ok. 1000 zdjęć i (dwujęzyczne) teksty opisujące losy wojennej tułaczki dzieci. Wyprodukował też film "Afrykańczycy. Archiwum Tułaczy" (1992), którego był realizatorem.
Jest laureatem licznych nagród i wyróżnień za swą działalność twórczą i dydaktyczną, między innymi Nagrodą Ministra Kultury i Sztuki (1991, 2005), Medalem Edukacji Narodowej (2000) oraz Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (2005). W 2014 roku otrzymał Nagrodę Stowarzyszenia Filmowców Polskich za całokształt osiągnięć artystycznych.
Filmografia
Etiudy:
- 1957 – "Nacionalnost (Narodowość): Polska";
- 1957 – "Najlepsza rzeźba";
- 1957 – "Rozbijemy zabawę";
- 1957 – "Uśmiechy wieczorne";
- 1958 – "Czarne i białe";
- 1958 – "Pierwszy";
- 1958 – "Seans";
- 1959 – "Głosy", także reżyseria.
Filmy dokumentalne:
- 1962 – "Skrzyżowanie";
- 1964 – "Listy z drogi", zdjęcia;
- 1966 – "Bazylika w Leżajsku";
- 1966 – "Niebo bez słońca", zdjęcia;
- 1970 – "Odwiedź Zamojszczyznę!", scenariusz i reżyseria;
- 1970 – "Przy Moście", reżyseria;
- 1990 – "Ciemność i ciszę pokonam", reżyseria;
- 1992 – "Afrykańczycy. Archiwum tułaczy", reżyseria, produkcja;
- 1998 – "Fatum, czyli opowieść o Bursztynowej Komnacie", scenariusz i reżyseria;
- 1998 – "Toruń moja miłość", reżyseria;
- 1999 – "Clara zza Siódmej Góry", scenariusz i reżyseria.
Filmy fabularne:
- 1965 – "Profesor Zazul" (film telewizyjny), scenariusz, reżyseria i zdjęcia;
- 1965 – "Przyjaciel" (film telewizyjny), scenariusz, reżyseria i zdjęcia;
- 1967 – "Bardzo starzy oboje" (film telewizyjny), zdjęcia;
- 1967 – "Kiedy miłość była zbrodnią – Rassenschande", zdjęcia;
- 1968 – "Mistrz tańca" (film telewizyjny), zdjęcia
- 1968 – "Hasło Korn", zdjęcia;
- 1970 – "Południk zero", zdjęcia;
- 1970 – "Rejs", zdjęcia;
- 1970 – "Różaniec z granatów" (film telewizyjny), zdjęcia;
- 1972 – "Chłopi" (serial telewizyjny), zdjęcia; Nagroda Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji, 1973;
- 1973 – "Chłopi", zdjęcia;
- 1974 – "Gniazdo", zdjęcia;
- 1977 – "Królowa pszczół", zdjęcia; Nagroda Specjalna na Ogólnopolskim Festiwalu Filmów dla Dzieci i Młodzieży w Poznaniu;
- 1978 – "Rodzina Połanieckich" (serial telewizyjny), zdjęcia; Nagroda Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji, 1979;
- 1980 – "Kariera Nikodema Dyzmy" (serial telewizyjny), scenariusz, współreżyseria i zdjęcia; Nagroda Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji, 1980;
- 1981 – "Fik-mik" (film telewizyjny), scenariusz i reżyseria;
- 1981 – "Ślepy bokser" (film telewizyjny), scenariusz i reżyseria;
- 1983 – "Marynia", zdjęcia;
- 1983 – "Kasztelanka" (film telewizyjny), scenariusz, reżyseria i zdjęcia;
- 1983 – "Widziadło", scenariusz i reżyseria; Jantar za reżyserski debiut pełnometrażowy na Koszalińskich Spotkaniach Filmowych "Młodzi i Film", 1984;
- 1984 – "Miłość z listy przebojów", scenariusz i reżyseria;
- 1985 – "Spowiedź dziecięcia wieku", scenariusz i reżyseria;
- 1987 – "Rajski ptak", scenariusz i reżyseria;
- 1989 – "Sceny nocne", scenariusz i reżyseria;
- 1995 – "Zołotoje dno" (w Rosji), scenariusz i reżyseria;
- 2001 – "Więzy krwi" (serial telewizyjny), reżyseria I serii;
- 2002 – "Break point" (w Rosji), reżyseria.
Autor: Konrad J. Zarębski, sierpień 2009; aktualizacja: NMR, listopad 2016.