Jego pierwszym warszawskim teatrem było Ateneum, później Teatr Kameralny prowadzony przez Karola Adwentowicza, scena o ambitnym repertuarze, świeżo wówczas otwarty Teatr Marii Malickiej funkcjonujący w słynnej Panoramie przy Karowej 18, a równocześnie grał Opaliński w rozrywkowym teatrzyku Wesoły Wieczór - jego warszawskie początki związane są więc ze scenami pozostającymi poza miejsko-państwowym koncernem TKKT (Towarzystwa Krzewienia Kultury Teatralnej). Nie należał wówczas do ogromnego zespołu TKKT, co nie przeszkodziło mu w gościnnych występach na deskach teatrów: Narodowego i Polskiego (1935) - w tym ostatnim zasłynął rolą Papieża w Schillerowskiej inscenizacji "Kordiana" Słowackiego.
Ostatnie trzy lata przed wojną Opaliński spędził zespole krakowskiego Teatru im. Juliusza Słowackiego - Krakowowi miał być zresztą wierny aż do 1951 roku. Jedną z jego ostatnich przedwojennych ról był Sokrates z "Obrony Ksantypy" Ludwika Hieronima Morstina, zagrany w 1939 roku, tuż przed wybuchem wojny, niedługo po warszawskiej prapremierze tej komedii.
W czasie wojny nie brał udziału w jawnym życiu teatralnym - pracował jako magistracki urzędnik. Od 1945 do 1951 roku znów występował w Teatrze im. Słowackiego. Na scenie tej zagrał Bęczkowskiego w "Uciekła mi przepióreczka" Stefana Żeromskiego, Menga w "Owczym źródle" Lope de Vegi. Dwa sezony 1951-1953 spędził w Teatrze Powszechnym w Łodzi. Tu powstała kreacja Argana w "Chorym z urojenia" oraz postać Ojca Grandet w "Eugenii Grandet" według Balzaka - była to zarazem jego ostatnia praca reżyserska. Od 1953 roku był już aktorem warszawskiego Teatru Narodowego. Zakończył aktorskie wędrówki i do końca życia był już w zespołach scen stołecznych.
W stolicy związany był z teatrami: Narodowym Współczesnym. W zespole Teatru Narodowego był dwukrotnie - po raz pierwszy w latach 1953-1957 i później - 1964-1976. Był jednym z ważnych aktorów Kazimierza Dejmka, w czasach, gdy ten kierował Teatrem Narodowym. Brał udział w słynnych staropolskich przedstawieniach reżyserowanych przez Dejmka. Zagrał Szewca i Kleofasa w "Historyi o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim" Mikołaja z Wilkowiecka (1962) i Jakuba w "Żywocie Józefa" Mikołaja Reja. Jedną z jego największych ról - ważnych artystycznie i historycznie - był Guślarz ze słynnych "Dziadów" reżyserowanych przez Kazimierza Dejmka (1967), których zdjęcie z afisza po kilku zaledwie przedstawieniach stało się zarzewiem wydarzeń określanych dziś mianem Marca '68. Na tej właśnie scenie rolą Dyndalskiego z "Zemsty" w montażu sztuk Fredry zatytułowanym "Trzy po trzy" obchodził także jubileusz sześćdziesięciolecia pracy artystycznej. Wówczas to wybitny krytyk August Grodzicki podsumował jego aktorstwo tego najpóźniejszego okrwesu:
"Jego aktorstwo opiera się na tradycyjnym realizmie, budowaniu postaci z podchwyconych z życia szczegółów i syntetyzowaniu ich w całość o niezwykłej prawdzie, wyrazistości i pełni ludzkich przeżyć. W kreacjach tych zachwyca ciepło wewnętrzne, jakim je nasyca, szczególne wzruszenie aktorskie, które udziela się widzom i słuchaczom. Mam jeszcze w uszach łamiący się ze wzruszenia głos jego Guślarza w 'Dziadach', kiedy stojąc, plecami zwrócony do widzów, wypowiadał kończącą obrzęd Dedykację".
Osiemdziesięciolecie urodzin uczcił 22 lutego 1970 roku rolą Starego Poety w "Rzeczy listopadowej" Ernesta Brylla. Ważnym czasem dla Opalińskiego była jego artystyczna działalność w warszawskim Teatrze Współczesnym (1957-1963). Na tej scenie stworzył niezapomniane kreacje Dogsborougha w "Karierze Artura Ui" Brechta w (1962) i Czebutykina (1964) w "Trzech siostrach" - przedstawieniach w reżyserii Erwina Axera.
Niewysoki, o charakterystycznej głowie, rzadko stosował bogatą charakteryzację. W budowaniu scenicznej postaci od zewnątrz przywiązywał za to wagę do szczegółów kostiumu. Siła aktorstwa Opalińskiego tkwiła w głosie, niezbyt donośnym, o lekko chrapliwym brzmieniu, na wypowiadaniu tekstu z namysłem, na licznych pauzach, jakby znajdowanie słów przychodziło granej przez niego postaci z trudnością. Swoim niewielkim głosem Opaliński umiał jednak operować po mistrzowsku - stąd jego bliskie związki z Polskim Radiem i wiele słuchowisk nagranych z jego udziałem, w tym Dziadek Mateusz grany przez lata w radiowej powieści "W Jezioranach".
"Znaleźć można też w grze Opalińskiego ów trudno uchwytny, ale niezwykle ważny, pochodzący nie z teoretycznej nadświadomości, ale ze świetnej praktyki i intuicji dystans wobec odgrywanej postaci - pisał Jan Kłossowicz. - Nie jest to celowe i nachalne pokazywanie gry, ale organicznie wplecione w rolę przesunięcia akcentów odróżniające interpretację od udawania".
Kameralność gry Opalińskiego wykorzystywała też telewizja. Do historii przeszła jego rola Zegarmistrza w "Zegarku" Jerzego Szaniawskiego, zaś Dziadek w "Drewnianym talerzu" przyniósł mu nagrodę w plebiscycie publiczności na najlepszego aktora Teatru Telewizji w 1968 roku.
Jego charakterystyczną postać i kameralne aktorstwo chętnie wykorzystywał także (powojenny głównie) film, choć po raz pierwszy na ekranie pojawił się w 1936 roku w obrazie "Ludzie Wisły". Jego ostatnią rolą ekranową był zagrany w 1977 roku Ostrzeński w "Nocach i dniach" Jerzego Antczaka.
Jego ostatnią postacią sceniczną był Dziadek, rola dopisana przez Adama Hanuszkiewicza do tekstu "Wesela", wystawionego 15 lutego 1976 roku na scenie Teatru Narodowego.
Grób Kazimierza Opalińskiego znajduje się na warszawskich Starych Powązkach w Alei Zasłużonych.
Bibliografia:
- "Słownik Biograficzny Teatru Polskiego", t. 2, Warszawa 1993
- Marta Fik, "35 sezonów", Warszawa 1980
- Edward Krasiński, "Warszawskie sceny 1918-1939", Warszawa 1976
- Zbigniew Raszewski, "Raptularz", t. 1, Warszawa-Londyn 2004
Filmografia [obejmuje role powojenne]:
- 1949 - "Za wami pójdą inni" (Antykwariusz); reżyseria: Antoni Bohdziewicz
- 1950 - "Warszawska premiera" (Archiwista); reżyseria: Jan Rybkowski
- 1950 - "Dwie brygady" (Borowicz-Karhan); reżyseria: Jerzy Cękalski
- 1951 - "Pierwsze dni" (Szynkarz); reżyseria: Jan Rybkowski
- 1952 - "Trzy opowieści" (Nowicki); reżyseria: Ewa Poleska
- 1953 - "Piątka z ulicy Barskiej" (Maszynista kolejki); reżyseria: Aleksander Ford
- 1953 - "Trudna miłość" (Nalepa); reżyseria: Stanisław Różewicz
- 1953 - "Sprawa do załatwienia" (Pasażer wagonu sypialnego); reżyseria: Jan Fethke, Jan Rybkowski
- 1954 - "Pod gwiazdą frygijską" (Nepomucen Łąpiec); reżyseria: Jerzy Kawalerowicz
- 1956 - "Tajemnica dzikiego szybu" (Kropa); reżyseria: Wadim Berestowski
- 1956 - "Człowiek na torze" (Maszynista Orzechowski); reżyseria: Andrzej Munk
- 1957 - "Eroica" (Komendant Mokotowa); reżyseria: Andrzej Munk
- 1958 - "Pan Anatol szuka miliona" (Kasjer); reżyseria: Jan Rybkowski
- 1960 - "Zezowate szczęście" (Naczelnik więzienia); reżyseria: Andrzej Munk
- 1960 - "Rok pierwszy" (Ojciec Otryny); reżyseria: Witold Lesiewicz
- 1960 - "Szczęściarz Antoni" (Sąsiad); reżyseria: Halina Bielińska, Włodzimierz Haupe
- 1960 - "Powrót" (Kapitan); reżyseria: Jerzy Passendorfer
- 1961 - "Zaduszki" (Skotnicki); reżyseria: Tadeusz Konwicki
- 1961 - "Droga na zachód" (Walczak); reżyseria: Bohdan Poręba
- 1962 - "Spóźnieni przechodnie" (Profesor); reżyseria: Jerzy Antczak
- 1962 - "Czarne skrzydła" (Dyrektor Kostryń); reżyseria: Ewa i Czesław Petelscy
- 1962 - "Gangsterzy i filantropi" (Emerytowany sędzia); reżyseria: Jerzy Hoffman, Edward Skórzewski
- 1962 - "Jadą goście, jadą..." (Konstanty Nawrocki) w noweli 1.; reżyseria: Gerard Zalewski
- 1963 - "Wiano" (Dziadek); reżyseria: Jan Łomnicki
- 1964 - "Rękopis znaleziony w Saragossie" (Pustelnik; Szejk); reżyseria: Wojciech Jerzy Has
- 1964 - "Życie raz jeszcze" (Adwokat); reżyseria: Janusz Morgenstern
- 1965 - "Faraon" (Berces); reżyseria: Jerzy Kawalerowicz
- 1965 - "Godzina drogi" (Ordynator szpitala); reżyseria: Jerzy Hoffman, Edward Skórzewski
- 1965 - "Na melinę" [film tv]; reżyseria: Stanisław Różewicz
- 1966-1968 - "Klub profesora Tutki" [serial tv]; reżyseria: Andrzej Kondratiuk
- 1966 - "Szyfry" (Leśniczy Pieczara); reżyseria: Wojciech Jerzy Has
- 1966 - "Piekło i niebo" (Dziadek); reżyseria: Stanisław Różewicz
- 1967 - "Bardzo starzy oboje" [film tv] (Adolf); reżyseria: Jan Rybkowski
- 1967 - "Komedia z pomyłek" [film tv] (Sędzia) reżyseria: Jerzy Zarzycki
- 1967 - "Człowiek, który zdemoralizował Hadleyburg" [film tv] (Richards); reżyseria: Jerzy Zarzycki
- 1969 - "Nowy" (Kierownik działu socjalnego); reżyseria: Jerzy Ziarnik
- 1969 - "Urząd" [film tv]; reżyseria: Janusz Majewski
- 1970 - "Album polski" (Ojciec Ślązaka); reżyseria: Jan Rybkowski
- 1971 - "Wiktoryna czyli czy pan pochodzi z Beauvais?" [film tv]; reżyseria: Jan Rutkiewicz
- 1971 - "Bolesław Śmiały" (Bogumił - arcybiskup gnieźnieński); reżyseria: Witold Lesiewicz
- 1972 - "Wesele" (Ojciec); reżyseria: Andrzej Wajda
- 1973 - "Chłopcy" [film tv] (Kalmita); reżyseria: Ryszard Ber
- 1973 - "Czarne chmury" [serial tv] (Sękosz, mieszczanin z Lecka); reżyseria: Andrzej Konic
- 1974 - "Ziemia obiecana" (Ojciec Maksa); reżyseria: Wajda Andrzej
- 1974 - "Ile jest życia" (Ksiądz); reżyseria: Kuźmiński Zbigniew
- 1974 - "Potop" (Poseł cesarski); reżyseria: Jerzy Hoffman
- 1975 - "Ziemia obiecana" (Ojciec Maksa) [serial tv i film kinowy]; reżyseria: Andrzej Wajda
- 1977 - "Noce i dnie" [film tv i kinowy] (Rejent Joachim Ostrzeński); reżyseria: Jerzy Antczak
Autor: Tomasz Mościcki, grudzień 2011