W 1963 roku ukończył Wydział Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego, a w 1968 Wydział Reżyserii PWSFTviT w Łodzi. W 2001 roku otrzymał Grand Prix 2. Festiwalu Dobrego Humoru w Trójmieście za stworzenie nowej formy satyrycznego programu telewizyjnego w programie "Reguła Martina". Również w 2001 roku odznaczono go Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. W 2005 roku na 10. Festiwalu Gwiazd w Międzyzdrojach odcisnął dłoń na Promenadzie Gwiazd. W 2006 roku otrzymał Honorowy Laur Cisowy na 10. Międzynarodowym Festiwalu Filmu - Muzyki - Malarstwa "Lato z Muzami" w Nowogardzie.
fragment filmu "Uwertura", reż. Marek Piwowski, całość na ninateka.pl
Pod koniec lat pięćdziesiątych i na początku sześćdziesiątych pisywał reportaże do prasy (m.in. do "Nowej Kultury"). Od roku 1967 realizował filmy dokumentalne. Jego debiutem fabularnym, był film Rejs (1970 rok). Ten uznany za kultowy film jest typowym przykładem stosowania struktury epizodowej, znanej już wtedy z takich filmów europejskich, jak: Widmo wolności Buñuela, czy Amarcord Felliniego. U nas jednak był to styl prekursorski, który przedtem stosowano tylko w filmach dokumentalnych. Tak pisała o tym Ewa Wróblewska:
"Paradokumentalna metoda Piwowskiego opiera się na 'wątkach znalezionych', strukturach epizodowych i obserwacji interpretującej. Nie można znaleźć klucza do jego filmów pomijając te czynniki." ("Film", 1977 nr 4)
Twórczość Piwowskiego, nawet gdy realizuje filmy fabularne wykazuje nieustanne związki z dokumentem. Metodę dokumentalizmu, którą uprawia, można nazwać obserwacją kierowaną, interpretującą, lub komentującą - czyli taką, która w każdym momencie wynika z autorskiej wizji świata i zgodnie z nią kreuje ekranową rzeczywistość. Piwowski jest ironistą, więc szuka realiów groteskowych, przechodzących niekiedy w absurd i karykaturę. W Rejsie możemy odnaleźć wszystkie elementy oryginalnego stylu tego reżysera. Po premierze krytykowano film za brak elementu łączącego poszczególne epizody, zarzucano mu złą kompozycję i wadliwą dramaturgię. Sam reżyser zaś stwierdził:
"W sprawie formy i dramaturgii chciałbym wyraźnie powiedzieć: zastąpiłem rozwijanie fabuły rozwijaniem tematu." ("Kino", 1971 nr 3)
W komediowym scenariuszu Rejsu Piwowski znalazł wątek wtopionego w codzienność absurdu i opowiedział go na ekranie w kilkunastu epizodach. Zdał się przy tym głównie na improwizację zarówno "naturszczyków", jak i aktorów zawodowych, chcąc w ten sposób zatuszować uprzednią inscenizację. Pozwoliło to filmowi, jak przewidywał sam twórca: "mówić o rzeczywistości poprzez różne jej rekonstrukcje. A więc 'Rejs' można określić jako film fabularny, zwrócony ku dokumentowi." Tak mówił o tym sam reżyser:
"Zastosowałem w 'Rejsie' metodę prowokowania swoistego ekshibicjonizmu psychicznego, stąd konieczność improwizacji podczas zdjęć, konieczność sytuacji i zachowań naturalnych, dialogów powstających na żywo przed kamerą. (...) Taki materiał ma w moim odczuciu określoną wartość: stanowi najbardziej autentyczny dokument stanu współczesnych umysłów." ("Film", 1971 nr 4)
Większość filmów zrealizowanych przez Piwowskiego (szczególnie dokumentalne i Rejs) oscyluje wokół satyry i komedii. Reżyser mówi żartem o sprawach serio, nie przekraczając jednak nigdy granicy, za którą zaczyna się farsa. Jak pisze Ewa Wróblewska:
"Efekt komiczny wywołuje już sam dobór postaci - zawodowi aktorzy i naturszczycy są zawsze charakterystyczni. (...) Komizm słowny Piwowskiego zasadza się na swoistym bawieniu się językiem, na tworzeniu nowych związków frazeologicznych, zaskakujących swą oryginalnością. Gra słów stanowi o charakterze tych satyro - komedii, określa postacie, pointuje mikroscenki."
W drugim, tym razem kryminalnym filmie Piwowskiego - Przepraszam, czy tu biją? istnieją wyraźnie dwie płaszczyzny: filmowa historia z sensacyjną intrygą i strukturą, oraz toczący się na jej tle traktat o moralności i uczciwości. W filmie tym nie ma tak charakterystycznego dla wcześniejszych obrazów (dokumenty Muchotłuk, Korkociąg i fabularny Rejs) absurdalnego i groteskowego działania. Jest za to nowy element - deformacja obrazu. Ujęcia z dołu albo z góry powodują zachwianie tradycyjnej perspektywy. Deformacja obejmuje wybrane postacie, przedmioty i wnętrza, przez co stają się one karykaturalne.
Ascetyzm formalny i oschłość w przekazywaniu treści koresponduje w filmach Piwowskiego z emocjonalnym zaangażowaniem jego twórcy. Podejmuje w swoich filmach sprawy ważkie, dotyczące całego społeczeństwa. Pozwala to umieścić tego reżysera w nurcie naszej kinematografii, który nazywamy kinem zaangażowanym.
W dokumentach Piwowskiego sens dosłowny współistnieje ze znaczeniami naddanymi i metaforycznymi - przynależnymi raczej kreatorskim fabułom niż rejestrującym dokumentom. Sam reżyser tak określił swój stosunek do filmu dokumentalnego:
"Dokument jest mi potrzebny po to, by przyjrzeć się ludziom. (...) Najbardziej frapują mnie w filmie dokumentalnym portrety ludzi, to co dzieje się w ich twarzach."
A tak wypowiedział się o swojej twórczości:
"Jest wiele ważnych problemów, które mnie obchodzą, ale starałbym się wybierać takie, które dają szansę stworzenia ciekawego widowiska filmowego - które można przedstawić w sposób budzący zainteresowanie ludzi." ("Kino", 1970 nr 11)
Filmografia
Filmy fabularne:
- 1970 - Rejs (scenariusz wspólnie z Januszem Głowackim)
Akcja filmu rozgrywa się na statku wycieczkowym odbywającym rejsy po Wiśle. Na pokład dostaje się pasażer bez biletu. Kapitan myśli, że jest to instruktor kulturalno-oświatowy, na którego czekał. Przestraszony gapowicz usiłuje grać narzucona mu rolę. Organizuje zebrania, konkursy, gry i zabawy. Zdobywa sojuszników wśród ludzi, w których drzemią niewyżyte instynkty organizatorskie i dyktatorskie. Wycieczkową mikrospołeczność ogarnia nagle zbiorowy entuzjazm do wspólnej zabawy. Instruktor z przypadku coraz bardziej upaja się zdobytą władzą i rządem dusz nad całkowicie oddanymi mu uczestnikami wycieczki. Groteskowa tonacja, surrealistyczne dialogi, które wykorzystują nowomowę PRL-u, typowe postacie i sytuacje z ówczesnej rzeczywistości nadają filmowi sens metafory. Film uznany w plebiscycie "Polityki" za najlepszy polski film wszechczasów.
- 1976 - Przepraszam, czy tu biją?
Belus, szef gangu włamywaczy planuje napad. Przedtem jednak chce sprawdzić, czy członkowie jego bandy są godni zaufania. Wymyśla więc podstęp wyprowadzając w pole milicjantów, którzy są bezsilni, bo nie mają podstaw do aresztowania Belusa. Sami więc też wymyślają podstęp i wprowadzają do gangu swojego człowieka. Film zrealizowany metodą paradokumentalną z udziałem niezawodowych aktorów (dwie główne role grają bokserzy: Jerzy Kulej i Jan Szczepański). Udana próba przeniesienia na polski grunt amerykańskiego kina kryminalnego, gdzie sprytni i cyniczni przestępcy walczą ze sprytnymi i cynicznymi stróżami prawa.
Nagrody: 1976 - Nagroda Główna Jury i Nagroda Publiczności na FPFF w Gdańsku; 1977 - "Złota Kamera" (przyznawana przez pismo "Film") w kategorii: najlepszy film o tematyce współczesnej za rok 1976.
- 1993 - Uprowadzenie Agaty
Młody Cygan ucieka z więzienia. Poznaje córkę posła (tytułową Agatę). Oboje zakochują się w sobie. Gdy Agata przedstawia Cygana ojcu, ten bojąc się skandalu, który może mu zaszkodzić w karierze politycznej, zabrania córce jakichkolwiek kontaktów z narzeczonym. Rodzice zamykają Agatę w domu, ale chłopak pomaga jej w ucieczce. Melodramat z elementami satyry nawiązujący do głośnej w 1992 roku i opisywanej przez prasę historii ucieczki Moniki Kern i Macieja Malisiewicza. Pamflet na nową polską klasę polityczną.
- 1997 - Krok (półgodzinny film TV)
Do polskich władz dochodzą słuchy, że krok defiladowy naszego wojska nie podoba się ludziom ze sztabu NATO. Sprawa ma duże znaczenie, bo Polska akurat stara się o przyjęcie do paktu. Odbywa się wielka narada, której uczestnicy mają rozstrzygnąć, jakim krokiem wejdziemy do NATO.
Nagrody: 1997 - Wielki Fe Fe za robienie swojego w filmie na przeglądzie "Felliniada" w Skierniewicach; 1998 - Brązowy Smok na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Krakowie.
- 2005 – Oskar (film TV na podstawie książki Erica-Emmanuela Schmitta Oskar i pani Róża). Jest to opowieść o śmiertelnie chorym na raka dziesięcioletnim Oskarze. Chłopiec zaprzyjaźnia się z wolontariuszką, która odwiedza go w szpitalu. Właśnie ona poddaje mu pomysł, żeby każdy z dni, które mu pozostały do przeżycia traktował jak przeżytych dziesięć lat. Jednocześnie powinien o swoich problemach pisać listy do Pana Boga.
Nagrody: 2005 - Nagroda Feniksa przyznana przez Związek Polskich Kawalerów Maltańskich oraz metropolitę gdańskiego abp. Tadeusza Gocłowskiego za "ukazanie szczególnych wartości moralnych w filmie 'Oskar' "; nagroda Totus 2005 przyznawana przez Fundację Konferencji Episkopatu Polski "Dzieło Nowego Tysiąclecia" za osiągnięcia w dziedzinie propagowania kultury chrześcijańskiej; 2006 – nagroda Stowarzyszenia Korespondentów Zagranicznych w Polsce za wartości moralne zawarte w filmie "Oskar".
Etiudy szkolne:
- 1965 - Przedział na sto i więcej osób; Uwertura.
- 1966 - Kirk Douglas. Nagrody: 1967 - I nagroda w kategorii dokumentu na MFF Studenckim w Amsterdamie.
- 1966 - Muchotłuk. Nagrody: 1967 - Nagroda "Ekranu" za reżyserię i Nagroda Publiczności na Festiwalu Etiud PWSFTViT; 1968 - Nagroda dla najlepszego filmu zagranicznego na Festiwalu Etiud Filmowych WGIK w Moskwie.
Filmy dokumentalne:
- 1967 - Pożar! Pożar! Coś nareszcie dzieje się. Nagrody: 1968 - Nagroda za debiut na MFF Krótkometrażowych w Tours.
- 1968 - Dwie lewe ręce; Sukces.
- 1969 - 16 mieć lat. Nagrody: 1969 - Wyróżnienie Klubu Krytyki Filmowej SDP na OFFK w Krakowie.
- 1969 - Psychodrama, czyli bajka o Księciu i Kopciuszku wystawiona w zakładzie dla nieletnich dziewcząt w D.
- 1971 - Hair. Nagrody: 1973 - Grand Prix "Złoty Lajkonik" na OFFK w Krakowie.
- 1971- Korkociąg. Nagrody: 1971 - Wyróżnienie na FF Społeczno - Politycznych w Łodzi; "Srebrny Lajkonik" na OFFK w Krakowie.
- 1972 - Psychodrama. Nagrody: 1972 - "Srebrny Smok" i Nagroda FIPRESCI na MFFK w Krakowie; 1973 - Nagroda Katolickiego Ośrodka Filmowego w RFN, Wyróżnienie Jury Ewangelickiego i Nagroda Towarzystwa Wyższych Szkół Ludowych na MFFK w Oberhausen.
- 1973 - Tylko dla dorosłych.
- 1974 - Zanim doszło do śmierci.
- 1975 - Nałóg. Nagrody: 1976 - II Nagroda na OPF z zakresu Oświaty zdrowotnej w Kielcach.
- 1982 - Antypac; Bulgot; Magister Półchłopek.
Teatr TV:
- 1975 - Bracia Rico (autor: George Simenon).
- 1977 - Kłopoty to moja specjalność (autor: Raymond Chandler).
- 1981 - Paragraf 4 (autor: Joseph Heller).
- 1999 - A jednak olimpiada w Zakopanem! (autor: Marek Piwowski).
- 1999 - Nóż w głowie Dino Baggio (autor: Marek Piwowski).
Wystąpił w filmach fabularnych: 1964 - Rysopis (reżyseria: Jerzy Skolimowski), 1965 - Walkower (reżyseria: Jerzy Skolimowski), 1971 - Kłopotliwy gość (reżyseria: Jerzy Ziarnik), 1972 - Trzeba zabić tę miłość (reżyseria: Janusz Morgenstern), 1976 - Wyjazd służbowy (reżyseria: Andrzej Jerzy Piotrowski), 1976 - Przepraszam, czy tu biją?, 1977 - Rebus (reżyseria: Tomasz Zygadło), 1981 - Zderzenie (reżyseria i scenariusz: Grzegorz Skurski), 1985 - Sen o Violetcie w Sny i marzenia (reżyseria: Paweł Pitera), 1997 - Komu gra ta orkiestra?, 17. odcinek serialu Dom (reżyseria: Jan Łomnicki), 2007 - Ryś (reżyseria i scenariusz: Stanisław Tym).
W filmie dokumentalnym: 1984 - Bez pieniędzy, czyli 24 godziny z życia Jana Himilsbacha (scenariusz i reżyseria: Krzysztof Gradowski).
W etiudzie szkolnej: 1966 - Każdemu to, czego mu wcale nie trzeba (reżyseria: Grzegorz Królikiewicz).
Autor: Halina Olczak-Moraczewska, sierpień 2004; aktualizacja: październik 2009.