Zofia Turowska: Osiecka wyprzedziła swój czas [WYWIAD]

zofia-turowska-2021-fot-mateusz-skwarczek-ag-ms210104_006-s_0.jpg, default, Zofia Turowska: Osiecka wyprzedziła swój czas [WYWIAD], Zofia Turowska, 2021, fot. Mateusz Skwarczek / Agencja Gazeta, center, #000000

#literatura

Przy okazji premiery serialu "Osiecka" w księgarniach pojawiło się wznowienie jednej z najlepszych biografii autorki "Małgośki" - "Pejzaży Agnieszki Osieckiej", które teraz ukazują się pod tytułem "Nikomu nie żal pięknych kobiet". - Z jednej strony była niezwykle melancholijna i sentymentalna, jak poetka, z drugiej bardzo twardo stąpała po ziemi. To rzadkie symbiozy - mówi biografka poetki Zofia Turowska.

Poznała pani Agnieszkę Osiecką osobiście?

Spotkałyśmy się w Łodzi, gdzie w Muzeum Kinematografii odbywała się promocja książki "Filmówka", której byłam współautorką. Trochę porozmawiałyśmy, wypiłyśmy wodę i wino - w życiu nie pomyślałabym, że będzie to miało dalszy ciąg. Po paru latach wydawca "Filmówki", nieżyjący już Marek Łebkowski, zaproponował mi napisanie książki o Agnieszce. Miał kontakt z Agatą Passent, której nie znałam, skontaktował mnie z nią. Przekazała wówczas archiwum swojej mamy, w wielkich pudłach, nieskatalogowane, nieuporządkowane, do Muzeum Literatury w Warszawie. Otrzymałam od niej pozwolenie na zajrzenie do tego archiwum. I taki był początek mojego spotkania z przeszłością Agnieszki....

Co pani tam znalazła?

Nie mogłam zajrzeć do wszystkich materiałów, było ich ogromnie dużo. W jednej z pierwszych paczek natrafiłam na pamiętnik Agnieszki, pisany w czasach, gdy była małą dziewczynką. Nawet wizualnie przemówił do mnie w bardzo emocjonalny sposób. Miał starą, płócienną oprawę i dziecięce pismo. Wiedziałam, że to musi być początek książki. Po zapoznaniu się z archiwaliami trafiłam do osób, które znały Agnieszkę. Nie miałam zamiaru pisać typową biografię. Odgrywam właściwie rolę przewodnika po twórczości i życiu Osieckiej. Zobaczyłam, że w Agnieszce kryje się wiele innych kobiet. Wszystkie jej cechy są nam bliskie - zresztą nie tylko kobietom, czasem również mężczyznom. Dlatego nadałam książce tytuł "Agnieszki…", który miał oznaczać wielość. Ale pan Łebkowski zwrócił mi uwagę, że przecież nie każdy może tak to odczytać. Podpowiedział podtytuł "Pejzaże z Agnieszką Osiecką". Teraz, po 20 latach, doszłyśmy z moją wydawczynią, Hanną Grudzińską, do wniosku, że ten tytuł jest trochę ckliwy. Ramotowaty i niewspółczesny. Czas mocy kobiet, który teraz nadszedł, stał się dla nas inspiracją do zacytowania w tytule wersetu z piosenki Agnieszki: "Nikomu nie żal pięknych kobiet", która ma przecież tę ważną linijkę, że "ona to sobie radę da".

Co jest takiego w twórczości Osieckiej, że pasuje do każdych czasów?

Thumbnail — Zofia Turowska, "Nikomu nie żal pięknych kobiet", fot. Wydawnictwo Marginesy

W jej piosenkach opisane jest i przewija się całe nasze życie. Wszystko jedno, czy dotyczą miłości, przyjaźni, niepowodzeń, wzlotów, czy twórczości - są po prostu aktualne. Okazało się, że nasze myślenie jest trafne, bo wyrosło całe pokolenie, które na jej piosenkach już się nie wychowało, słuchali ich jedynie rodzice. Dla tych młodych jest to coś nowego, a jednocześnie pasującego do obecnych czasów i ludzi. Bo Agnieszka miała niezwykły talent zauważania i przetwarzania w poezję codzienności, drobnych rzeczy, które pozostają niezmienne, bez względu na czas. Mając współcześnie w głowie słowa Olgi Tokarczuk, można powiedzieć, że Agnieszka pisała o czułości kobiecych serc i była czułym narratorem swoich poetyckich bohaterów - ludzi codziennych, ale nieprzeciętnych, odważnych i przegranych, kochanych i porzucanych, bez fałszywej legendy, jak pisała. I to jest poetycka siła na każdą współczesność.

Przy tym imponowała siłą, niezależnością i niepodporządkowaniem.

Myślę, że wyprzedziła swój czas, posiadając cechy, o których pan mówi. Z jednej strony była niezwykle melancholijna i sentymentalna, jak poetka, z drugiej bardzo twardo stąpała po ziemi. To rzadka symbioza. Na ogół gdy ktoś jest troszkę poetycki, to nie do końca potrafi zadbać o swoje sprawy. A ona umiała to robić fantastycznie już od dzieciństwa, co jest też wielkim sukcesem rodziców, którzy posyłali ją na przykład na lekcje języków. Stąd wzięła się chociażby jej łatwość w czytaniu obcojęzycznych tekstów, wtedy oczywiście niedostępnych na taką skalę, jak teraz. Wyjechała do Stanów Zjednoczonych po raz pierwszy dzięki stypendium i poznała to, czego u nas wówczas w ogóle nie było: public relations. Wiedziała, na czym polega kreacja, w dobrym tego słowa znaczeniu, swojego nazwiska i twórczości, która może być fantastyczna, ale nierozpowszechniona we właściwy sposób może zginąć, ukryć się w kącie. Okazało się, że właśnie ta bardzo ciekawa zbitka jej cech, talent, charakter i świadomość reklamy własnej twórczości pomagały. Wyprzedziła swój czas, bo jej niezależność, nie tylko w poezji, ale i w życiu osobistym, rzadko się zdarza. Gdzieś przeczytałam, i jest to bardzo trafne określenie, że była generałem piosenki. Ja dodam może, że była też szeregowcem życia prywatnego. O ile generał w piosence miał wciąż najwięcej do powiedzenia, o tyle szeregowiec gubił się w życiu prywatnym.

Format wyświetlania obrazka

standardowy [760 px]

Agnieszka Osiecka, 1965, fot. Erazm Ciołek / PAP

Obrazek

agnieszka_osiecka-1965-fot-erazm-ciolek_pap_19650100_01g_0.jpg

No właśnie - pani pisze o wszystkich twarzach Osieckiej, nie boi się pani wskazywać błędów, nie idzie pani w stronę hagiografii, co niestety ostatnio jest tak popularne w biografiach. Pani pisze, ale nie ocenia.

Być może było mi łatwiej, bo byłam osobą spoza otoczenia Agnieszki. Ja pochodziłam ze środowiska dziennikarskiego, byłam z dala od showbiznesu i estrady. Mnie mogło się coś u niej podobać lub nie, jak każdemu, ale nie konkurowałam z nią w żaden sposób. Stąd ten brak oceny. Zresztą, ja w swoich książkach nie oceniam moich bohaterów. Gdy zaczęłam zbierać materiał, zaciekawiło mnie przede wszystkim - od strony zawodowej, bo tego nie wiedziałam, a było to dla mnie odkryciem - że Agnieszka pojechała na praktykę dziennikarską do Gdańska, do "Głosu Wybrzeża". Żył jeszcze wówczas Sławomir Sierecki, naczelny redaktor tej gazety, i opowiedział mi o Agnieszce dziennikarce. Zaczęłam wertować tę gazetę z dawnych lat. Agnieszka znakomicie sprawdzała się w felietonach o codzienności. Myślę, że ta praktyka bardzo jej pomogła - co nie znaczy, że zadecydowała - w umiejętności podpatrywania codziennego życia, co znalazło wyraz w jej piosenkach

Osiecka była w Gdańsku w czasie bardzo specyficznym. To było miasto artystów.

Gdańsk, czego współczesne pokolenie może nie pamiętać, stanowił wówczas tygiel artystycznej twórczości. Agnieszka poznała w teatrzyku studenckim "Bim-bom" Cybulskiego i Kobielę, a w innym teatrze z kolei Fettinga, który potem zaśpiewał wspaniałą balladę z jej tekstem "Nim wstanie dzień". Był także tyglem malarskim, bo gdańska Akademia Sztuk Pięknych była wtedy niezwykle mocnym ogniskiem. Z tego okresu Agnieszka wyniosła wszystko, co najlepsze, co potem zaprocentowało. Dlatego śledziłam przede wszystkim jej twórczą stronę. Oczywiście, życie osobiste jest bardzo ciekawe, bardzo ją charakteryzuje, ale u niej wszystko się zazębia. Jej utwory wyrosły przecież z bardzo osobistych rozstań, potknięć i ślubów - jak sama opisywała: bardzo zwariowanych, emocjonalnych. Jej pierwsza, młodzieńcza miłość z Witoldem Dąbrowskim, ale też historia z Hłasko czy Frykowskim zostawiły w niej ślad. Osiecka była przy tym niesamowicie pracowita, bo talent pozwalał jej na lekkość, nie męczyła się przy pisaniu. Nie wspominam o tym, żeby mówić same dobre rzeczy - naprawdę tak ją widzę, tak postrzegam jej osobowość. To nie ja prowadziłam ją za rękę w tej książce, tylko ona mnie.

Format wyświetlania obrazka

standardowy [760 px]

Marek Hłasko, 1957, fot. Adam Mottl / PAP

Obrazek

marek-hlasko-1957-fot-adam-mottl-pap_19900101_0fz-s_0.jpg

Nie tylko Gdańsk oddziaływuje na Osiecką, ale też bohemiczna "Filmówka".

Bardzo dokładnie prześledziłam drogę filmową Agnieszki. Miałam już wówczas wiedzę zaczerpniętą z pisania "Filmówki", a wtedy jeszcze nie było RODO, więc mogłam również zaglądać do jej teczek personalnych, co teraz byłoby niemożliwe. Zobaczyłam wszystkie jej etiudy. Nie były to wielkie odkrycia filmowe, ale właśnie takie grające w duszy, jak "Solo na kontrabasie", gdzie samotny muzyk przemierza ulice. Tak jak słusznie powiedział znakomity, niestety również nieżyjący już operator Mieczysław Jahoda, którego studentką była Agnieszka, kiedy proponowali jej pisanie konspektu czy scenariusza, ona przynosiła scenariusz z życia, nie wyobraźnię filmową. To właśnie Jahoda mówił, że może mogłaby się rozwinąć jako reżyser, ale strona techniczna i oprawa planu filmowego nie była do udźwignięcia przez Agnieszkę. Trzeba mieć odpowiedni charakter do prowadzenia ekipy. Podobnie trzeba mieć charakter, aby założyć dom. Sama Agnieszka pisała i mówiła, że pieluchy mylą się jej z wersami i wszystko wymyka się z rąk. Powszechny czytelnik ocenia ją bardzo negatywnie za pozostawienie własnej córki. Ale to przecież nie było tak, że ona porzuciła Agatę - ona po prostu nie potrafiła zbudować domu. Wszystko trzeba scalić, uprać, przypilnować, poświęcić się i mieć głowę w przyziemnej codzienności, a nie w poezji.

Format wyświetlania obrazka

standardowy [760 px]

Kadr z filmu "Słoń", reż. Agnieszka Osiecka, fot. Ninateka.pl

Obrazek

slon-osiecka-800x450-ninateka_0.jpg

Dlaczego to było dla niej tak trudne do pogodzenia?

Nadrzędną sprawą dla Agnieszki zawsze było pisanie. Miała pisać i już. Tak samo było z miłostkami - gonić króliczka, a nie złapać. Sami wiemy, jakie to fantastyczne uczucie - być przed spełnieniem. A potem okazuje się, że ono nie wygląda tak, jakbyśmy chcieli. Należała do grona kobiet, które lubią puszczać charty w las. A potem iść za nimi - tylko że nie zawsze chart przynosi trofeum. Takie jest życie. Jeśli ktoś stale ulega podniecie, to ją realizuje, ale czy to jest złe? Wiele osób pyta mnie, dlaczego nie napisałam o wszystkich mężczyznach, wszystkich jej miłostkach. Wtedy albo nie miałam do tego odpowiednich źródeł, bo opieram się na nich, nie na opowieściach "kto, z kim i dlaczego", albo po prostu uznałam, że tak to przedstawię - w końcu jest to moja wersja. Czy naprawdę trzeba powiedzieć o wszystkim, o calutkim życiu? Wydaje mi się, że nie. Trzeba zostawiać sobie i bohaterowi pewien margines. Ja zresztą jestem z pokolenia, które bardziej podniecała możliwość zobaczenia czegoś "pod spódniczką", niż wszystkiego od razu. Dlatego wybrałam takie, a nie inne sceny i etapy z jej życia. Przede wszystkim, co zawsze podkreślam, każdy może mieć swoją Agnieszkę. Każdy może opisać ją w inny sposób. Rzeczą jednak podstawową jest jej twórczość. Jeśli na tym się skupimy, możemy opisać również kawałek jej życia prywatnego. Ale, według mnie, nigdy odwrotnie.

Agnieszce sława nigdy nie uderzyła do głowy? Zaskoczyło mnie, że zawsze była miła dla wszystkich, nawet kiedy artyści prosili ją o zmianę w tekstach piosenek.

Jej skupienie na uwagach innych wynikało ze świadomości, że ktoś może coś zauważyć lepiej. Ona coś napisała, ale naturalnie można to poprawić. Czasami podkradała innym różne frazy, a potem naiwnie przepraszała i uznawała to za coś normalnego. Nie wszystko przebiegało idealnie. Miała też charakterek.

Rozdawała też te same teksty kilku wokalistkom, z czego wynikały różnego typu niesnaski.

Tak, ale myślę, że wynikało to również z drugiej strony jej charakteru, czyli twardego stąpania po ziemi. Jak każdy z nas się przekonał, nie wszystkie sytuacje w życiu da się rozwiązać w sposób całkowicie etyczny, czasami znajdujemy się na krawędzi. Albo się czegoś użyje i pójdzie dalej, albo trzeba będzie się cofnąć. A człowiek nie zawsze chce się cofać. Agnieszka jest dla mnie bardzo ważną bohaterką. Pisząc książkę, byłam, jak to się mówi, zakochana w niej. Rozmiłowana w jej twórczości i życiu. Oczywiście z czasem wszystko troszkę blednie. Teraz nie analizuję jej życia, lecz ciągle odkrywam nowe teksty, bo niektórych wcześniej nie znałam - nie dlatego, że nie chciałam, tylko zwyczajnie jeszcze do nich nie dotarłam.

Format wyświetlania obrazka

standardowy [760 px]

Agnieszka Osiecka, 1986, Warszawa, fot. Andrzej Świetlik / Forum

Obrazek

osiecka_agnieszka_forum_7.jpg

Czy jest ktoś, kto Agnieszki nie lubił i jawnie ją krytykował?

Powiem szczerze, że nie dotarłam do takich ludzi, choć z drugiej strony nawet osoby zaprzyjaźnione miały do niej krytyczny stosunek. Miały do tego prawo, jak każdy człowiek. W życiu dzieją się różne rzeczy, niestety również takie jak to, że przez jakiś czas Agnieszką zawładnął alkoholizm, co było bardzo negatywnie postrzegane przez ludzi. Niektórzy, nie z jej przyjaciół, ale na przykład dziennikarze, dopuszczali się nawet skandalicznych opisów. To wszystko się działo. Ale osobiście - może też dlatego, że po prostu nie szukałam kogoś, kto byłby w całkowitej kontrze do Agnieszki - nie spotkałam się z tym. Jedynie z krytycznym stosunkiem spowodowanym różnymi jej zachowaniami. Tak jak mówiły moje rozmówczynie, na przykład pani Łapicka, Agnieszka bardzo łatwo porzucała je w trudnym dla nich okresie życia. Nic nie mówiąc, znajdowała inne kręgi, które pasowały do jej ówczesnego zachowania i potrzeb. Ale nie było to zagniewanie na śmierć i życie, nie. Przyjaciołom mówi się także przykre rzeczy - właśnie dlatego, że jest się przyjacielem. W swojej ekwilibrystyce słownej Agnieszka użyła określenia, że "można się odrobinkę strzaskać". Myślę, że właśnie to "strzaskanie" od czasu do czasu występowało w jej życiu. Ale przecież każdy z nas może się strzaskać. Niekoniecznie odrobinkę. Dla większości ludzi jest to wytłumaczalne i zrozumiałe, bo popełniamy trochę podobne błędy, skręty naszych ścieżek również są nieidealne.

Ciekawi mnie jeszcze podejście Agnieszki Osieckiej do dobrobytu i kwestii materialnych. Po okresie zamożności w latach 90. podobno nie było jej nawet stać na taksówkę.

Na pewno, jak u każdego, występowały u niej lepsze i gorsze koniunktury finansowe. Nie do końca wierzę, że nie było jej stać na taksówkę. To nie jest tak, że z dnia na dzień została bez niczego. Agnieszka po prostu wolała jeździć tramwajem, bo zawsze mogła w nim coś usłyszeć, ludzie rozmawiali. Dawniej z tego samego powodu jeździła na wycieczki w towarzystwie nieznanych kobiet. Bo ludzie mówili wtedy o zwyczajnym życiu. A ona miała z tego pożywkę. Natomiast jeśli chodzi o szczodrość Agnieszki, to myślę, że nie jest nawet związana z materializmem - był to zwyczajny jej odruch. Tak jak wtedy, gdy ktoś coś gubi, a my podnosimy to i oddajemy. Agnieszka w ten sam sposób mogła zdjąć futro i oddać je Eli Czyżewskiej. Ja odbieram to jako cechę charakterologiczną. Znam wiele opisów sytuacji, w których Agnieszka oddawała coś komuś, nie oczekując ekwiwalentu. Wydaje mi się, że jej twarde stąpanie po ziemi objawiało się również tym, co jest przywilejem twórcy - za wszelką cenę chciała, żeby ludzie jej słuchali. Moim zdaniem to była nadrzędna sprawa w jej postrzeganiu i zachowaniu. "Niech grają", ale nie dlatego, że miała z tyłu głowy, jakie pieniądze na tym zarobi. Może myślę trochę idealistycznie, czego się nie wstydzę ani nie uważam tego za złą cechę. Ale nie mogę powiedzieć, żebym widziała Agnieszkę jedynie w złocistych barwach, przez pryzmat tego, co najlepsze. Tylko że to, co jest gorsze, nie zawsze jest do końca złe.

Język Polish

agnieszka osiecka (1693