10 architektonicznych atrakcji Kielecczyzny
Świętokrzyskie gołoborza fascynują zarówno geologów, jak miłośników efektownych krajobrazów. Ale Kielecczyzna oferuje o wiele więcej – w tym cenne, ciekawe budynki reprezentujące style od tych z zamierzchłych czasów po współczesność.
Szlak Architektury Drewnianej
Nieco ponad 200 km liczy sobie Szlak Architektury Drewnianej, stworzony na terenie województwa świętokrzyskiego. Opracowany przez Regionalną Organizację Turystyczną Województwa Świętokrzyskiego obejmuje kilkadziesiąt obiektów, które wzniesione przed wiekami reprezentują najwyższą jakość dawnego ciesielstwa i budownictwa z drewna. Na szlaku napotkać można m.in. najstarszy w Polsce drewniany kościół w Zborówku, pochodzący z 1459 roku i barokowy kościół w Mnichowie z XVIII wieku; trasa prowadzi śladem świątyń z XVII wieku czy drewnianych kaplic z XIX wieku. Świętokrzyski Szlak Architektury Drewnianej łączy się z podobnymi trasami, rozrysowanymi w sąsiednich województwach: śląskim, podkarpackim i małopolskim.
Szlak Architektury Obronnej
Ziemia świętokrzyska już w pierwszych latach istnienia państwa polskiego była terenem dość dobrze rozwiniętym, to tu powstawały pierwsze osady ludów słowiańskich. Nic więc dziwnego, że w całym regionie od czasów średniowiecznych wznoszono kolejne obiekty obronne, mające chronić zamieszkujących tu ludzi. Śladem tych obiektów powstał Szlak Architektury Obronnej, prowadzący przez zachowane w całości lub w formie ruin zamki, grodziska, ale i pałace, dwory czy kościoły, budowane jako obiekty obronne. Wśród najbardziej znanych są ruiny zamku w Chęcinach, ruiny zamku Krzyżtopór, cechy obronne posiada zamek w Kurozwękach i opactwo cystersów w Jędrzejowie. Na liczącym ok. 500 km szlaku znajduje się także miasteczko Szydłów – zachowana w dobrym stanie średniowieczna osada, w całości pomyślana jako gród obronny.
Pałac Biskupów Krakowskich w Kielcach
To jedna z piękniejszych zachowanych w Polsce rezydencji wczesnobarokowych. Pochodzący z pierwszej połowy XVII wieku pałac jest dziełem włoskich architektów, którzy na kieleckim Wzgórzu Katedralnym zbudowali rozległe założenie pałacowe dla kanclerza wielkiego koronnego i biskupa krakowskiego Jakuba Zadzika. Wyposażony w cztery wieże i arkadowe loggie gmach z jednej strony poprzedza rozległy plac, z drugiej otacza go kilkupoziomowy zdobny ogród w stylu włoskim. Mimo burzliwych losów i kolejnych rozbudów korpus główny pałacu (ze względu na obronną formę często zwanego zamkiem) zachował do dziś wiele oryginalnych XVII-wiecznych elementów konstrukcyjnych, a także pierwotny wystrój elewacji i wnętrz m.in. barokowy detal kamieniarski, dekoracje w technice sgraffita, polichromie, sztukaterie, portale i kominki.
Dziś w pałacu ma swoją siedzibę Muzeum Narodowe.
Spośród licznych zabytków Sandomierza trudno wybrać jeden szczególnie wart uwagi. Wśród najcenniejszych wymienia się gotycką katedrę, której najstarsze mury pochodzą z XIV wieku, a która w wyniku barokowej przebudowy w XVII wieku otrzymała nową fasadę i wystrój wnętrz. W malowniczo na wiślanej skarpie położonym miasteczku znajduje się XIII-wieczny kościół św. Jakuba z zachowanymi elementami w stylu romańskim, niewiele od niego młodsza Brama Opatowska, zamek, który od XIV wieku służył polskim królom, posadowiony na środku Rynku ratusz, którego początki sięgają epoki gotyku, liczne zabytkowe kamienice, z których najstarsze pochodzą z XVII wieku. Urok historycznej osady tkwi nie tylko w nagromadzeniu cennych zabytków architektury, a w zachowanym także układzie urbanistycznym miasta, a co za tym idzie jego wyjątkowym klimacie, pozwalającym wyobrazić sobie charakter miejskiej zabudowy sprzed wielu wieków.
O tym, jak nastrojowym miastem jest Sandomierz może świadczyć fakt, jak często inspirował artystów, choćby pisarzy, którzy tu umieszczali akcje swoich dzieł lub do ważnych refleksji. Sandomierski przesmyk między murami zwany „Uchem igielnym” stał się dla Wiesława Myśliwskiego punktem wyjścia do rozważań o ludzkim losie, historii, człowieczeństwie.
Bazylika kolegiacka Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Wiślicy
Według legendy osadę na brzegu rzeki Nidy założył w drugiej połowie IX wieku książę plemienia Wiślan, Wiślimir, czyniąc z niej swoją stolicę. Wiadomo na pewno, że już sto lat później Wiślica była ważnym ośrodkiem miejskim w regionie i w kolejnych wiekach zyskiwała na znaczeniu; gród otaczały mury z czterema bramami wjazdowymi, a kolejni polscy królowie budowali tu zamki i kościoły. Kres świetności miasta przyniósł potop szwedzki, kiedy to większość miejskiej zabudowy została zniszczona.
To Kazimierz Wielki ufundował w Wiślicy zamek (niezachowany) oraz gotycką świątynię w miejscu dawnego, niewielkiego kościoła romańskiego. I to ona stanowi dziś nie tylko pamiątkę dawnej świetności Wiślicy, ale i jeden z najcenniejszych zabytków architektury średniowiecznej w Polsce. Wiślicka kolegiata pochodzi z połowy XIV wieku, wzniesiona została z kamienia, a w jej wnętrzu do dziś zachowało się wiele cennych detali architektonicznych, rzeźb, fresków.
Opactwo Cystersów w Wąchocku
Żyjący w XII wieku krakowski biskup Gedeon (Gedko) był postacią znaczącą, starał się mieć wpływ na działania władzy (brał udział w udanej próbie usunięcia z Krakowa księcia Mieszka Starego), miał też możliwości fundowania lub wspierania kościelnych inwestycji. To on przyczynił się do rozwoju klasztorów w Jędrzejowie, Miechowie czy Sulejowie, w 1171 roku ufundował kolegiatę w Kielcach, a osiem lat później sprowadził do Wąchocka cystersów. To dla nich nad brzegiem rzeki Kamiennej powstało istniejące do dziś opactwo. Rozbudowywane na przestrzeni wieków do dziś zachowało część brył wzniesionych na początku swojego istnienia. Należy do nich klasztorne skrzydło z bezcennym romańskim kapitularzem, wczesnogotyckim refektarzem i romańskim kościołem wzniesionym z dwukolorowych ciosów kamiennych.
Zakład Wielkopiecowy w Samsonowie (ruiny Huty Józef)
Województwo świętokrzyskie słynie nie tylko z cennych zabytków architektury, ale i z reliktów industrialnych. W tym regionie przemysł rozwijał się już w czasach prehistorycznych – kopalnie krzemienia pasiastego działały tu już w latach 3900–1600 p.n.e. (w 2019 roku krzemionkowski region prehistorycznego górnictwa krzemienia pasiastego wpisano na listę światowego dziedzictwa UNESCO), w I wieku p.n.e. istniały w regionie huty żelaza (tzw. dymarki świętokrzyskie), wydobywano i obrabiano tu wiele surowców naturalnych.
Spośród zachowanych w regionie reliktów dawnego przemysłu jest wiele niezwykle cennych obiektów; niektóre są zarazem ciekawymi przykładami architektury. Do nich należą ruiny dawnej Huty Józef w Samsonowie, powstałej w pierwszej połowie XIX wieku z inicjatywy samego Stanisława Staszica. Choć huta istniała krótko, bo w 1866 roku strawił ją pożar, po którym nie została odbudowana, do dziś zachowały się ruiny wielkiego pieca i zabudowań produkcyjnych. Tworzą one niezwykłą strukturę architektoniczną, przypominającą raczej pozostałości pałacu niż obiektu przemysłowego. Wciąż dostrzec można tu nie tylko grę proporcji brył, ale i zastosowany detal.
Świętokrzyski Sztetl, Chmielnik
W 2013 roku w Chmielniku otwarto ośrodek edukacyjno-muzealny "Świętokrzyski Sztetl". Placówka powstała w odrestaurowanej synagodze i ma na celu przywołać pamięć o mieszkających niegdyś w regionie Żydach, ale jednocześnie być miejscem działań kulturalnych i społecznych. W chwili wybuchu II wojny światowej Żydzi stanowili 80 procent ludności Chmielnika, zajmowali się głównie rzemiosłem i handlem, zasiadali w radzie miejskiej, mieli swoje instytucje kultury i organizacje. W 2008 roku władze liczącego dziś niecałe 4 tysiące mieszkańców miasta zdecydowały się odnowić zrujnowaną synagogę, zamieniając ją w centrum kultury oraz muzeum pokazujące żydowską historię miejscowości. W odrestaurowanej synagodze powstała sala teatralna, konferencyjna, ale i sala modlitw oraz multimedialna ekspozycja, której punktem kulminacyjnym jest odtworzona w skali 1:1 w szkle znajdująca się niegdyś w tej świątyni zdobna bima. Projekt ekspozycji w chmielnickiej synagodze (w tym niezwykłej szklanej bimy) opracowała pracownia Nizio Design, odpowiedzialna wcześniej za wystawy stałe m.in. w Muzeum Powstania Warszawskiego i Muzeum Historii Żydów Polskich Polin.
Europejskie Centrum Edukacji Geologicznej Uniwersytetu Warszawskiego w Chęcinach
Choć celem budowy Europejskiego Centrum Edukacji Geologicznej Uniwersytetu Warszawskiego w Chęcinach (ECEG) było powstanie nowoczesnej placówki naukowej, pozwalającej integrować badaczy z całego świata w miejscu szczególnie dla geologów cennym i ciekawym, władze stołecznego uniwersytetu od początku chciały, by obiekt odznaczał się także ciekawą i wpisaną w krajobraz architekturą. W rozpisanym w 2012 roku konkursie jury doceniło szczególnie pomysły Marka Budzyńskiego praz pracowni WXCA. Ten pierwszy okazał się zbyt trudny i kosztowny w realizacji, w 2015 roku oficjalnie otwarto budynek, wzniesiony według wizji warszawskiego zespołu WXCA. Architekci na dnie kamieniołomu zbudowali kompleks czterech pawilonowych budynków o elewacjach obłożonych miejscowym kamieniem i zielonych dachach. Dzięki rozbiciu obiektu na cztery mniejsze bryły ośrodek stopił się z krajobrazem, wpisał w wyjątkowo udany sposób, raczej uzupełniając niż naruszając skalisty pejzaż kamieniołomu. Architekci wyliczają także inny aspekt tego projektu, zauważając w autorskim opisie:
Powstały, przekształcony przez człowieka krajobraz skłania do refleksji nad znaczeniem surowców naturalnych, eksploatacji i gospodarowania nimi. Zestawienie surowej skalistej skarpy z regularnymi, geometrycznymi formami monolitycznych, kamiennych obiektów oraz spektakularnego wycięcia formy patio przy głównym budynku stanowi bezpośrednie odniesienie do historii miejsca wydobycia chęcińskich minerałów – podziemnych skarbów.
Centrum Komunikacyjne w Kielcach
Oddany do użytku w 1984 roku, zaprojektowany w drugiej połowie lat 70. dworzec PKS w Kielcach od początku istnienia był jedną z bardziej niezwykłych budowli w Polsce. Doskonale opracowany układ komunikacyjny, przewidujący sprawne poruszanie się tak autobusów, jak pieszych architekci i inżynierowie pod wodzą Edwarda Modrzejewskiego zamknęli w bryle do złudzenia przypominającej statek kosmiczny. Mimo że przez lata obiekt podupadł i stracił pierwotny urok, kiedy dekadę temu deweloper chciał budynek zburzyć, mieszkańcy Kielc stanęli w jego obronie. W 2017 roku właścicielem kosmicznej bryły zostały władze miejskie, które rozpisały konkurs na projekt modernizacji dworca z zachowaniem zarówno jego formy, jak i funkcji. Konkurs wygrała propozycja biura Kamiński Bojarowicz Architekci i tenże został zrealizowany. W sierpniu 2020 roku dworzec PKS w Kielcach, dziś Centrum Komunikacyjne, rozpoczął nowe życie, stając się na nowo symbolem miasta, lubianym i charakterystycznym obiektem, a także nowoczesnym dworcem autobusowym.
[{"nid":"5683","uuid":"da15b540-7f7e-4039-a960-27f5d6f47365","type":"article","langcode":"pl","field_event_date":"","title":"Jak by\u0107 autorem - w kinie?","field_introduction":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. Wyj\u0105tki te by\u0142y rzadkie w przesz\u0142o\u015bci, dzi\u015b s\u0105 nieco cz\u0119stsze, ale i dobrych film\u00f3w dzi\u015b mniej ni\u017c to kiedy\u015b bywa\u0142o.","field_summary":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. ","topics_data":"a:2:{i:0;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259606\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:5:\u0022#film\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:11:\u0022\/temat\/film\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}i:1;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259644\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:8:\u0022#culture\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:14:\u0022\/temat\/culture\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}}","field_cover_display":"default","image_title":"","image_alt":"","image_360_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/360_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=dDrSUPHB","image_260_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/260_auto_cover\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=X4Lh2eRO","image_560_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/560_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=J0lQPp1U","image_860_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/860_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=sh3wvsAS","image_1160_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/1160_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=9irS4_Jn","field_video_media":"","field_media_video_file":"","field_media_video_embed":"","field_gallery_pictures":"","field_duration":"","cover_height":"266","cover_width":"470","cover_ratio_percent":"56.5957","path":"pl\/node\/5683","path_node":"\/pl\/node\/5683"}]