Artysta wizualny, aktywista. Zajmuje się działaniami artystycznymi w przestrzeni wsi, jest twórcą wiejskiego street artu. Urodził się w 1986 roku w Sierpcu. Mieszka i pracuje w Kurówku i Krakowie.
Artysta wizualny, aktywista.
W latach 2005-2009 studiował grafikę na Wydziale Sztuki Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie, gdzie dziś wykłada w Katedrze Multimediów. Od 2010 roku jest doktorantem w pracowni interdyscyplinarnej Zbigniewa Sałaja i Grzegorza Sztwiertni na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.
W czasie studiów współtworzył grupę artystyczną ze Sławomirem Shutym. W 2012 otrzymał tytuł Kulturysty Roku przyznawany przez Program Trzeci Polskiego Radia. W 2016 roku został zwycięzcą Paszportów "Polityki" w dziedzinie sztuki wizualne.
Po studiach w Krakowie, Rycharski powrócił w swoje rodzinne strony – do wsi Kurówko na Mazowszu. O jego działaniach w przestrzeni wiejskiej, często angażujących lokalną społeczność – wkrótce zrobiło się głośno w całej Polsce. W 2013 roku TVN nakręcił o nim reportaż "Uwaga!".
Wszystko zaczęło się od muralu przedstawiającego zwierzę-hybrydę, który Rycharski namalował na domu swoich dziadków. Malunek odnoszący się do opowieści o wyimaginowanych stworzeniach zamieszkujących okoliczne lasy wzbudził zainteresowanie mieszkańców wioski, z których wielu zapragnęło mieć taki sam u siebie. Tak powstała seria kilkudziesięciu malowideł – na stodołach, szopach i przystankach autobusowych, a Rycharskiego okrzyknięto twórcą wiejskiego street artu.
"Tereny wiejskie są bardzo wyobcowane. Jeśli chodzi o dostęp do kultury, to są wykluczone. Uważam, że ci mieszkańcy mają takie samo prawo do korzystania z dróg kultury, co mieszkańcy miasta. Pomyślałem, że trzeba zrobić coś, co pomoże im zrobić samym sobie tę sztukę" – opowiada Daniel Rycharski w reportażu Eweliny Kuczmińskiej i Aleksandry Potoczek "Uwaga!" zralizowanym dla TVN.
Wyczerpani awangardą
Niedługo potem postawił ogród z zepsutych maszyn rolniczych, a na 13 arach pola – przekazanych przez sołtysa wsi – stanęła jego instalacja "Galeria Kapliczka". To miejsce kultu sztuki współczesnej, w którym prezentowane są działania artystyczne.
Kolejno powstały brama w stylu metaloplastyki na 150-lecie zniesienia pańszczyzny oraz instalacja "Multimedialne strachy na dziki i ptaki" (2011). Jej obecość miała rozwiązać problem ze zwierzętami niszczącymi okoliczne łąki. Praca funkcjonuje dziś jako dokument, przedstawiający historię powstania dzieła – konstrukcji wzorowanej na wiejskich kapliczkach, w której na środku stoi telewizor. Zaprezentowanie na polu, czyli w przestrzeni wspólnej, filmów o codziennym życiu mieszkańców wsi, może być traktowane jako próba odnowienia relacji społecznych. Projekt tym samym staje się jednym z pierwszych działań Rycharskiego, w którym artysta wykorzystuje sztukę jako narzędzie do integracji społeczności.
Daniel Rycharski, Kurówko, 2018, fot Daniel Chrobak
W swoich pracach Rycharski gra ze stereotypami o polskiej prowincji, pokazuje aktualne problemy społeczne i tożsamościowe oraz inną, lepszą stronę wsi. Jego "Pomnik Chłopa" od 2015 roku podróżuje po Mazowszu i Małopolsce. Przyczepę z ok. 4-metrowym wysięgnikiem, na którym siedzi chłop, prezentowano przed budynkiem Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie (dawnym salonem meblowym Emilia), w związku z wystawą "Co widać". Praca powstała z inspiracji grafiką Albrechta Dürera – przedstawiającą pomnikową wersję upamiętnienia wojen chłopskich z początku XVI wieku.
"W Kurówku spełnił się sen o sztuce która działa, zastępuje religijne rytuały, scala lokalne społeczności. Jest tam wszystko to, o czym zawsze marzyliśmy, pracując z radykalnymi artystami-społecznikami: duch partycypacji, odpowiedzialność za wspólnotę, rozmyte autorstwo, przyjemność z bycia razem, sztuka, która rozwija się sama, bez sztucznego podtrzymywania przy życiu przez instytucje" – w rozmowie z Culture.pl mówi Sebastian Cichocki, jeden z kuratorów wystawy "Co widać" w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.
Równolegle Daniel Rycharski tworzy wideo. Jeden z pierwszych filmów zrealizował razem z pisarzem Sławomirem Shutym. Była to "Oblubienica" z 2008, w której przedstawiona jest historia wiejskiej dziewczyny poszukującej szczęścia i sensu życia. W tym samym roku nakręcił wideo w konwencji teledysku "Do czego mnie matka urodziła" – opowiadający o życiu 20-latki w małej i ubogiej miejscowości Kurówko. W 2010 Rycharski stworzył "Zapładnianie" – dokumentujące performance artysty, w czasie którego dokonuje symbolicznego i dosłownego połączenia swojego nagiego ciała z ziemią. Dwa lata później (we współpracy z Michałem Zawadą) powstał dokument "Legenda Kineform", poświęcony improwizowanym pokazom świetlnym Andrzeja Pawłowskiego z lat 50. XX wieku.
W kolejnych pracach Rycharskiego coraz większego znaczenia, obok wiejskiej tożsamości, zaczęła nabierać chrześcijańska duchowość i queerowa tożsamość seksualna. W wyniku ich ciasnego splotu sztuka Rycharskiego zaczęła grawitować w kierunku dokumentowania kolejnych etapów odnajdywania się artysty w katolickiej społeczności – od prac pełnych aktywistycznego zacięcia i optymizmu po świadectwa postępującego rozczarowania instytucjonalną ciasnotą i zamknięciem na odmienność. Artysta sięga przy tym nadal do form znanych z wiejskiego pejzażu – przydrożnych krzyży, kapliczek czy tablic znanych z fasad świątyń – nie tworząc przy tym w żadnym razie sztuki dewocyjnej, a komentując sytuację osób nieheteronormatywnych. Niekiedy także łączy także element rzeźbiarski i performatywny, jak w przypadku "Tablicy" z 2016 roku, jednej z najwcześniejszych prac, w których podejmuje dyskusję z Kościołem.
Sztuka sakralna w Muzeum Narodowym w Krakowie
Na tytułowej "Tablicy", wzorowanej na setkach obecnych w miastach i kościołach tablic pamiątkowych, Rycharski zamieścił cytat z Katechizmu Kościoła Katolickiego, wprost zakazujący dyskryminacji osób homoseksualnych. Cytat ten dla Rycharskiego miał wartość czysto edukacyjną, jak to w przypadku tablic pamiątkowych. Uświadamiać miał więc, że wszelka homofobia w Kościele nie wynika z etyki, którą wierni powinni się według oficjalnych wskazań kierować, a wręcz przeciwnie, stanowi jej naruszenie. Co charakterystyczne dla Rycharskiego, za prostą formą kryje się nasycony emocjonalnym znaczeniem materiał – niepozorna płyta odlana została z metalu przetopionego z "pasyjek" – krzyży z cmentarnych nagrobków, skuwanych podczas ich restaurowania. Zamiast lądować na śmietniku, odrzucone krzyże zyskały więc nowe życie w pracy, której zasadniczym tematem jest właśnie odrzucenie.
Rycharski planował zainstalować "Tablicę" na elewacji jednego ze stołecznych kościołów, jednak po żmudnych i bezowocnych negocjacjach uświadomił sobie, że szanse na to są nikłe. Pewnego dnia sam stanął więc z ciężkim odlewem pod kościołem, przy okazji nawiązując bezpośredni dialog z mijającymi go wiernymi i przypadkowymi przechodniami. Podobny charakter zyskał "Krzyż" z 2017 roku, w którym ponownie splatają się trzy zasadnicze elementy – prosta, ale i monumentalna forma, naznaczony emocjonalnie materiał oraz element performatywnej prezentacji. Tym razem wymowa samego materiału stała się jeszcze bardziej dobitna – drewniany krzyż wystrugał Rycharski z gałęzi drzewa, na którym w jednej ze wsi powiesiła się prześladowana homoseksualna para.
"Krzyż" także uniknąć miał losu muzealnego obiektu. Artysta planował udostępnienie go na potrzeby kościelnych dróg krzyżowych, gdzie jego wymowa mogłaby naturalnie rezonować z rytuałem – dzieło sztuki przekształcałoby się w narzędzie i symbol męki, ale także odkupienia. Ostatecznie jednak Rycharski ponownie zderzył się ze ścianą instytucji i wyruszył w samotną drogę krzyżową pod pałac prezydencki, gdzie w odniesieniu do innego słynnego krzyża stojącego w tym miejscu, praca obrosła w jeszcze jeden kontekst.
Ideę "Krzyża" na swój sposób rozwijają "Strachy", od których nazwę zaczerpnęła pierwsza monograficzna wystawa Rycharskiego w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie w 2019 roku. To już nie jeden krzyż, a gęsty las krzyży, nie tylko w typie łacińskim, szeroki wachlarz obejmuje także krzyże prawosławne czy krzyż św. Andrzeja. Na pomalowanych w jaskrawe barwy konstrukcjach Rycharski rozpiął i umocował drutem kolczastym ubrania – pozszywane z sobą bluzy, dżinsy, koszule i kurtki należące wcześniej do mieszkających na wsi homoseksualistów, którzy doświadczyli dyskryminacji. Również ta praca znajduje się na co dzień w przestrzeni publicznej, jednak nie jest nią, i nigdy nie miał być, żaden z warszawskich kościołów. Rycharski ustawił "Strachy" w polu, na terenie Kurówka. Straszyć mogą podwójnie – z jednej strony przypominając mieszkańcom wsi o problemie, o którym być może woleliby nie pamiętać, z drugiej – będąc dosłownie strachami na dziki.
Zmiana, jaka zaszła pomiędzy "Krzyżem" a "Strachami" dobrze obrazuje ewolucję Rycharskiego, intelektualny zwrot od sztuki, którą można nazwać ekumeniczną, do bezreligijnego chrześcijaństwa – teologicznego konceptu, który od 2018 coraz mocniej zaprząta wyobraźnię artysty. Jak mówił Rycharski w rozmowie z Arkadiuszem Gruszczyńskim przy okazji otwarcia wystawy w MSN:
Ostatnie dwa lata wiązały się z duchowymi poszukiwaniami teologicznymi. Zrozumiałem, że nie znajdę dla siebie miejsca w katolicyzmie. (...) Kościół się nie zmieni. Długo się łudziłem, że poprzez moje działania z Wiarą i Tęczą coś drgnie.
Chrześcijaństwo bezreligijne to koncept niemieckiego teologa, pastora Dietricha Bonhoeffera, który zginął zamordowany na osobisty rozkaz Hitlera tuż przed końcem II wojny światowej. Zasadza się ono na idei duchowego rozwoju poza instytucją Kościoła, zwrocie ku chrześcijaństwu prywatnemu. Dla niemieckiego pastora w III Rzeszy, w której hierarchowie kościelni umoczeni byli w konszachty ze zbrodniczym reżimem, zwrot ten wymuszony był przez polityczne okoliczności. Nie inaczej jest w przypadku Rycharskiego, który zderzył się z instytucjonalnym murem, za którym istnieje tylko jedna społeczność queerowych katolików – ruch Wiara i Tęcza, nadal pozostający jednak wykluczonym marginesem.
Poza realizacjami na terenie Kurówka, Rycharski jest też autorem prac w przestrzeni publicznej pobliskich Sierpc, dyskretnych interwencji w pejzaż miasteczka, przypominających historię zamieszkującej je dawniej społeczności żydowskiej. "Wyspa" z 2018 roku to instalacja, która znalazła się w samym centrum miasta, a przy tym poza zasięgiem przechodniów. Umieszczona na tytułowej wyspie na środku stawu, do której chętni dopływać mogli łódką, składała się ze sztucznych macew, stworzonych pierwotnie jako scenografia do filmu "Pokłosie" Władysława Pasikowskiego. Udekorowano je sztucznymi kwiatami, których ilość zbliżona była do liczny żydowskich mieszkańców Sierpca tuż przed wojną. Same kwiaty utworzyły tęczę, splatając w ten sposób dwóch wykluczonych grup społecznych. Malownicza lokalizacja naznaczona jest przy tym traumatyczną historią. Nie bez powodu praca znalazła się pośrodku stawu – kopali go bowiem właśnie sierpeccy Żydzi w ramach przymusowych robót. W podobnym duchu, choć bardziej dyskretne wizualnie są przeznaczone do zamontowania na ulicach Sierp "Pokrywy" – odlewy włazów do studzienek w chodnikach nie różniące się zbytnio od tych zwyczajnych, poza tekstami przypominającymi o wymordowanej społeczności żydowskiej, autorstwa poetki Jolanty Smykowskiej.
Wystawy indywidualne:
2019 – "Strachy", Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie
Wybrane wystawy zbiorowe:
2017 – "Późna polskość. Formy narodowej tożsamości po 1989 roku", Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Warszawa
2016 – "Communis – renegocjacje wspólnoty", Galeria Labirynt, Lublin
"Robiąc użytek. Życie w epoce postartystycznej”, Muzeum Sztuki Nowoczesnej
2014 – "Co widać. Polska sztuka dzisiaj”, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie
Into the Country”, Salt Ulus, Ankara, Turcja
2012 – "Street art na wsi”, Galeria Sztuki Wozownia, Toruń
2007 – "Dożynki", PATIO Centrum Sztuki, Łódź
Autorka: Agnieszka Sural, 9.01.2017, aktual. PP, kwiecień 2019
daniel rycharski
wiejski street art
kurówko
sławomir shuty
galeria kapliczka
pomnik chłopa
wierzenia ludowe
