Operę zaszczepił w Polsce królewicz Władysław IV Waza zaledwie w dwadzieścia lat po jej narodzinach we Florencji. W 1628 roku zaprosił on do Warszawy pierwszą włoską trupę operową. Gdy zaś w 1632 roku objął tron polski, urządził w Zamku Królewskim salę teatralną, w której zainicjował regularne przedstawienia operowe włoskiego zespołu pod dyrekcją Marca Scacchiego.
W końcu XVII wieku wznowił prezentacje operowe król Jan III Sobieski, popierali je potem królowie August II Mocny i August III, który doprowadził do wzniesienia w Warszawie pierwszego budynku operowego, tzw. Opernhausu. Prawdziwy rozkwit opery, teatru i baletu w Polsce przypada jednak na lata panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764-1795).
Od 1774 roku warszawskie przedstawienia operowe, teatralne i baletowe odbywały się w Pałacu Radziwiłłowskim na Krakowskim Przedmieściu (obecny Pałac Prezydencki). Tam 11 lipca 1778 roku miała miejsce premiera pierwszej polskiej opery w wykonaniu polskich aktorów. Była nią Nędza uszczęśliwiona Macieja Kamieńskiego z librettem Wojciecha Bogusławskiego według komedii Franciszka Bohomolca. Tak narodziła się polska Opera Narodowa.
W latach 1779-1833 przedstawienia grane były przy Placu Krasińskich w nowym budynku teatralnym, zwanym z czasem Teatrem Narodowym. Na tej scenie rozwinął swoją twórczość znakomity aktor, śpiewak, reżyser, dramaturg i antreprener, ojciec teatru narodowego Wojciech Bogusławski. Tu również, w 1785 roku rozpoczął działalność polski zespół Tancerzy Jego Królewskiej Mości pod kierunkiem baletmistrzów Francois Gabriela Le Doux z Paryża i Daniela Curza z Wenecji. Balet warszawski osiągnął wkrótce europejską renomę.
Od ponad 170 lat reprezentacyjną polską sceną operowo-baletową jest Teatr Wielki. Wzniesiony został w latach 1825-1833 według projektu włoskiego architekta Antonia Corazziego z Livorno jako siedziba działających już wcześniej w Warszawie zespołów narodowej opery, baletu i dramatu. Pierwsze przedstawienie w nowo otwartym teatrze odbyło się 24 lutego 1833 roku, a był nim "Cyrulik Sewilski" Gioacchina Rossiniego.
Gmach był kilkakrotnie przebudowywany. W okresie zaborów (1795-1918) spełniał znaczącą rolę kulturalną i polityczną. Wystawiano w nim utwory polskich kompozytorów i choreografów. Tu odbyły się m.in. prapremiery dwóch wybitnych dzieł operowych Stanisława Moniuszki: pełnej wersji "Halki" (1858) i "Strasznego Dworu" (1865). Tu również włoski choreograf Virgilius Calori zrealizował "Pana Twardowskiego" (1874), który najpierw w opracowaniu muzycznym Adolfa Sonnenfelda, a później Ludomira Różyckiego, na długie lata zdominował narodowy repertuar baletowy. Pokazywano tu opery Władysława Żeleńskiego, Ignacego Jana Paderewskiego, Karola Szymanowskiego i innych kompozytorów polskich, a także widowiska baletowe Romana Turczynowicza, Piotra Zajlicha, Feliksa Parnella i innych polskich choreografów. Przez wszystkie lata grane były również najważniejsze pozycje światowego repertuaru operowego i baletowego. Występowali na tej scenie najwybitniejsi śpiewacy i tancerze polscy i zagraniczni.
W latach 1945-1965 zespół działał na innych scenach, a gmach teatru został odbudowany z gruzów i rozbudowany według projektu Bohdana Pniewskiego. Budowa przebiegała pod kierunkiem Arnolda Szyfmana. Uroczysty koncert inaugurujący działalność teatru po odbudowie odbył się 19 listopada 1965 roku Po ponownym otwarciu Teatr Wielki stał się jednym z najokazalszych i najlepiej wyposażonych budynków teatralnych w Europie, a zainstalowane w nim urządzenia uchodziły za szczyt nowoczesności w zakresie techniki teatralnej.
Opera Narodowa kultywuje w Teatrze Wielkim swoje ponad 200-letnie tradycje, wystawiając dzieła kompozytorów polskich: od Karola Kurpińskiego, poprzez Stanisława Moniuszkę, aż po Krzysztofa Pendereckiego, Zygmunta Krauze, Pawła Szymańskiego czy Pawła Mykietyna. Na Scenie Kameralnej w ramach cyklu "Terytoria" prezentowane są rzadziej wykonywane dzieła operowe i baletowe - nowoczesne, wyrafinowane, sięgające po skrajne, nieraz graniczne stany emocjonalne, poszukujące nowych jakości estetycznych i form wyrazu, wytyczające nowatorskie nurty. Klasykę światową reprezentowały w repertuarze najcenniejsze opery takich kompozytorów, jak: Beethoven, Bellini, Berg, Bizet, Borodin, Czajkowski, Donizetti, Gounod, Massenet, Mozart, Offenbach, Prokofiew, Puccini, Rossini, Richard Strauss, Szostakowicz, Verdi i Wagner (w tym także "Pierścień Niebelunga").
Od 1998 roku Teatr Wielki jest organizatorem Międzynarodowego Konkursu Wokalnego im. Stanisława Moniuszki. Z warszawskim zespołem baletowym pracowali m.in.: Adret, Alicia Alonso, Béjart, Butler, Cullberg, Grigorowicz, Lacotte, Lazzini, Lifar, van Manen, Massine jr, Méndez, Messerer, Neumeier, Rodrigues, Siergiejew, Walter, Winogradow, Yuriko i wielu choreografów polskich: od Leona Wójcikowskiego, Stanisława Miszczyka i Witolda Grucy po Emila Wesołowskiego. Teatr Wielki posiada scenę główną w Sali Moniuszki z widownią na 1828 miejsc i scenę kameralną z widownią na 248 miejsc w Sali Młynarskiego. Na pierwszym piętrze, w dawnych Salach Redutowych, mieści się jedyne w Polsce Muzeum Teatralne.
W sezonach 1998-2002 i ponownie od października 2008 roku dyrektorem naczelnym Teatru Wielkiego jest Waldemar Dąbrowski, a dyrektorem artystycznym Opery Narodowej był w sezonie 2005/06 i jest nim ponownie od października 2008 roku Mariusz Treliński. Dyrektorem baletu w Teatrze Wielkim jest natomiast od marca 2009 roku Krzysztof Pastor, pod którego dyrekcją zespół baletowy Opery Narodowej uzyskał autonomię artystyczną. Został on wyodrębniony w strukturze teatru i podniesiony do rangi Polskiego Baletu Narodowego jako równorzędnego partnera Opery Narodowej w Teatrze Wielkim.
Źródło: Polskie Centrum Informacji Muzycznej, Związek Kompozytorów Polskich, styczeń 2002,
aktualizacja: maj 2016
Teatr Wielki - Opera Narodowa
pl. Teatralny 1
00-950 Warszawa
Województwo mazowieckie
Tel: (+48 22)
826 50 19 Fax: (+48 22) 826 04 23
WWW: www.teatrwielki.pl
Email: office@teatrwielki.pl
