Z chwilą zamieszkania na Zachodzie, zaczął posługiwać się szeroką, europejską perspektywą, jednocześnie w coraz większym stopniu koncentrując się na zagadnieniach związanych ze sztuką. Literackiego materiału dostarczyły liczne podróże, zarówno rzeczywiste, jak i wyobraźniowe, dokumentujące artystyczne fascynacje.
W 1995 roku Karpiński opublikował "Fajkę van Gogha", książkę biograficzną o niezrozumianym geniuszu. Rezultatem wnikliwej pracy nad dokumentami źródłowymi, opracowaniami i korespondencją van Gogha jest bardzo dokładny portret holenderskiego malarza, który zarówno w swoim życiu, jak i twórczości szukał równowagi. Jak pisał Karpiński:
Van Gogh ukazuje ludzi i rzeczy i zarazem przekazuje uczucia. Czyni to ze zmienną intensywnością. Listy stanowią niezbędny dokument do prześledzenia metamorfoz artystycznego temperamentu. Odwieczne pytanie "jak człowiek staje się tym, kim jest", uzyskuje u van Gogha zdumiewającą pełną i szczerą odpowiedź. Stara się być wierny sobie, aż do bólu, aż do skrajności prowokującej ludzkie drwiny. A jednocześnie podlega przemianom czasu, przekształceniom. Nie wypiera się ich. Poszukuje siebie i gotów jest za te poszukiwania zapłacić najwyższą cenę. Płaci ją. A nam zostawia zapisy zmagań.
Jego najbardziej znane zbiory esejów to m.in. "Pamięć Włoch" (1982), zbierająca szkice o Wenecji, Piero della Francesca, Piranesim czy Machiavellim oraz innych miejscach, twórcach i postaciach Italii, będąca równocześnie zapisem osobistej duchowej pracy, namacalnego doświadczania ciągłości europejskiej kultury. Karpiński pisał:
Wenecja jest życiodajnym snem, pobudzeniem ducha i umysłu, wyostrzeniem wrażliwości. Jak jednak wyrazić ten sen, jak uratować Wenecję wewnątrz siebie, utrwalić jej oddziaływanie? (...) Podróże winny być przemyciem oczu, odnowieniem wrażliwości. Harmonijny splot wytworzony przez włoską kulturę, współwystępowanie sztuki i polityki, nieba i ziemi, ułatwia walkę z jałowością. "Pamięć Włoch" to także pamięć o przezwyciężaniu niemocy. To lekarstwo przeciw duchowej gnuśności.
"Książki zbójeckie" (1988) i "Herb wygnania" (1989) poświęcone pisarzom emigracyjnym, gdzie sąsiadują z sobą Witold Gombrowicz, Czesław Miłosz czy Gustaw Herling-Grudziński oraz Vladimir Nabokov, Aleksander Sołżenicyn, Hugo Hofmannsthal i Nicola Chiaromonte. Inne wybitne postaci z literackiego życia Polonii, których twórczość, ale też osobisty wpływ, były dla Karpińskiego formatywne, to Aleksander Wat, Konstanty Jeleński i Jerzy Stempowski. Wat mówił o Karpińskim:
Odwiedza mnie uroczy chłopiec z Warszawy, Wojtek Karpiński (podkochiwałem się w młodości w jego matce, z daleka). Przed wyjazdem do Ameryki przyprowadził go do mnie na Rue Bonaparte Zygmunt [Hertz] w charakterze raroga (czy rarogu?), bo był on admiratorem mojego Haku i klucza, a nawet wierszy. Kończy romanistykę i filozofię, inteligencja nie tylko zdumiewająca siłą analizy i wyobraźni, co się w Polsce zdarza często, ale umiarem sądów, dojrzałością ich i wyważeniem. No i smakiem wytrawnym (bez super duper mód) i wrażliwością na poezję i myśl. Oto jego obraz: "taki poeta jak Miłosz zdarza się raz na sto lat, po Norwidzie nie było takiego"... To powinno być ważne dla Ciebie, bardzo ważne... Trudno o lepszego czytelnika. (22 X 1965, z listu do Czesława Miłosza)
Podczas swojego pobytu zagranicą Karpiński poznał też Józefa Czapskiego, z którym połączyła go wieloletnia przyjaźń. Oprócz wielu szkiców, francuskiego wyboru jego twórczości i jego korespondencji z Jeleńskim, Karpiński poświęcił mu też książkę biograficzną "Portret Czapskiego" wydaną w 1996 roku. Tak opisywał swojego przyjaciela:
Czapski nigdy nie przestał być namiętnym obserwatorem świata. Zmieniają się u niego metody pracy twórczej. Stała w zmienności pozostaje osobowość artysty: malarza, pisarza, żołnierza, działacza, niezwykłego świadka wieku [...]. Pozostawił po sobie błysk rozświetlającego widzenia, melodię zdania, umiejętność twórczego łączenia wielu zjawisk, umiejętność uczenia się od innych i pozostawania sobą — w ciągłych przemianach. Jego obrazy, jego teksty, rozrzucone po świecie ślady jego osobowości stanowią przede wszystkim szkołę widzenia.
Do ostatnich dzieł Karpińskiego należą osobiste "Obrazy Londynu" (2014), zbierające wyimki z dziennika podróży do stolicy Anglii, wizyt w tamtejszych muzeach i galeriach i odbytych tam spotkań oraz, kolejna w dorobku autora, ksiażka biograficzna - poświęcony wybitnemu tłumaczowi i publicyście Henrykowi Krzeczkowskiemu "Henryk" (2016). Karpiński przybliża jego postać i opisuje sprzeczności w jego życiorysie, które Krzeczkowski sam generował poprzez niejednoznaczne decyzje podejmowane w toku życia i wielką tajemniczość. Oficer komunistycznego wywiadu, ale też przywódca środowiska młodych konserwatystów. Zmarły w niemieckim obozie koncentracyjnym w Stanisławowie, ale też opozycjonista w latach 80. W swojej biografii Karpiński opowiada historię osobistą, ponieważ w połowie lat 60. sam zaprzyjaźnił się z Krzeczkowskim, który zachęcał go do publikowania swoich tekstów. Pracę nad swoją książką biograficzną Karpiński zaczął w 1997 roku, kiedy dowiedział się od Pawła Hertza o istnieniu dzienników publicysty. Opublikował ją po piętnastu latach dogłębnej analizy dokumentów, ale też po przeprowadzeniu rozmów z szerokim gronem osób, które były bądź mogły znajdować się w otoczeniu Krzeczkowskiego – od przyjaciół ze szkolnej ławy ze Stanisławowa, przez jego współpracowników z II. Oddziału Sztabu Generalnego (wywiadu) po działaczy młodej prawicy lat 80. Z jego pieczołowicie wykonanego portretu wyłania się pełen obraz Krzeczkowskiego, który w toku swojego życia dbał o to, by swoją biografię zakryć tumanami mistyfikacji.
W 1970 roku, w wieku 26 lat Karpiński opublikował na łamach paryskiej "Kultury" esej "W polskich oczach". Pisał o problemie totalitaryzmu narzuconego Polsce i tradycji oporu kulturowo-ideowego wobec zniewolenia. Po niemal 50 latach, Karpiński opublikował esej "W moich oczach” w wydanym w 2017 zbiorze tekstów "Szkice sekretne". Opisywał swoje introspekcje po lekturze twórczości "pisarzy zbójeckich" – Miłosza, Gombrowicza, Czapskiego, Jeleńskiego, Wata, Herberta i innych. Opisywał także inne postaci z życia polskiej kultury na emigracji oraz swoje doświadczenia w Warszawie, Paryżu i Londynie. Jak pisał:
Gdy pisałem pierwszą część "Szkiców sekretnych", Polska należała do sowieckiego imperium, a ja mieszkałem w Warszawie. Gdy pisałem część drugą, na imperium widoczne już były rysy, w Polsce odradzało się społeczeństwo obywatelskie, ja zaś mieszkałem w Paryżu. Część trzecia powstawała, gdy istniała już wolna Polska i mogłem swobodnie wybierać miejsce zamieszkania i publikacji. Dlatego jedynie początkowe rozdziały tej książki, sekretne także w znaczeniu policyjno‑bibliograficznym, pisane pod pseudonimem, przez ukrywającego się autora, który nie mógł i nie chciał jawnie wskazywać na ważne dla niego konteksty i znaczenia, wymagają dzisiaj szerszych wyjaśnień. Pozostałe części powinny tłumaczyć się same, postaram się jednak naszkicować ich tło.
Jako redaktor pracował m.in. nad polskimi wydaniami pism Jerzego Stempowskiego i Konstantego Jeleńskiego, francuskim - "L'Art et la Vie" Józefa Czapskiego i włoskimi wydaniami esejów Nicoli Chiaromonte. Przygotowywał przedmowy i posłowia m.in. do angielskiego wydania "Dziennika" Gombrowicza, tekstów Józefa Piłsudskiego i Jerzego Stempowskiego.
Ostatnim dziełem Karpińskiego był cykl esejów na czas pandemii publikowanych na stronach Instytutu Literackiego Kultura "129 dni Kultury".
Źródło: www.polska2000.pl, Stowarzyszenie Willa Decjusza, 2001. Aktualizacja: AP, sierpień 2020; źródło: wojciechkarpinski.com
Twórczość:
-
"Od Mochnackiego do Piłsudskiego. Sylwetki polityczne XIX wieku", wyd. ocenzurowane: Kraków: Znak, 1974, wyd. pełne: Warszawa: Świat Książki, 1997 (współautor: Marcin Król),
-
"Szkice o wolności", Chicago: Polonia Book Fund, 1980,
-
"W Central Parku", Warszawa: Klin, 1980,
-
"Słowiański spór", Kraków: KOS, 1981,
-
"W polskich oczach", Warszawa: KOS, 1981 (wydane pod pseudonimem: Zenon Mielnicki),
-
"Cień Metternicha", Warszawa: PIW, 1982,
-
"Pamięć Włoch", Kraków: WL, 1982,
-
"Amerykańskie cienie", Paryż: Instytut Literacki, 1983,
-
"Chusteczka Imperatora", Londyn: Polonia Book Fund, 1983,
-
"Książki zbójeckie. Szkice o literaturze emigracyjnej", Londyn: Polonia Book Fund, 1988,
-
"Herb wygnania", Paryż: Zeszyty Literackie, 1989,
-
"Polska a Rosja. Z dziejów słowiańskiego sporu", Warszawa: PWN, 1994,
-
"Fajka van Gogha", Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1995,
-
"Portret Czapskiego", Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1996,
-
"Prywatna historia wolności", Warszawa: Iskry, 1997 (wydanie pierwsze w tej edycji).
-
"Drzewa i ludzie", Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2000,
-
"Twarze", Warszawa: Zeszyty Literackie, 2012,
-
"Obrazy Londynu", Warszawa: Zeszyty Literackie, 2014.
-
"Henryk", Warszawa: Zeszyty Literackie, 2016.
-
"Szkice sekretne", Warszawa: Zeszyty Literackie, 2017.
Tłumaczenia:
-
bułgarski: "Knigi buntovni" ("Książki zbójeckie"), Sofija: Karina M, 1999,
-
francuski: "Ces livres de grand chemin" ("Książki zbójeckie"), Montricher: Noir sur Blanc, 1992; "Portrait de Czapski" ("Portret Czapskiego"), Lausanne: L’Age d’Homme, 2003.
Nagrody i odznaczenia:
-
Nagroda Fundacji im. Kościelskich, 1975,
-
Ingram Merrill Award, 1977,
-
Nagroda Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie im. Herminii Naglerowej, 1984,
-
Nagroda "Kultury" im. Zygmunta Hertza, 1989,
-
Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego, 1989,
-
Nagroda Ministra Kultury, 2004,
-
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, za "wybitne osiągnięcia w pracy twórczej oraz działalności publicystycznej i wydawniczej, za zasługi w popularyzowaniu literatury", 2012,
-
Nagroda Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie im. Włady Majewskiej, 2013,
-
Nagroda Magellana, 2014.