Ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim i podyplomowe studia na Wydziale Reżyserii w warszawskiej PWST. W latach 80. reżyserował i grał w założonym przez siebie teatrze "Nieprasować". Jeszcze na studiach asystował Andrzejowi Wajdzie w realizacji Lekcji polskiego w Teatrze Powszechnym w Warszawie. Studia reżyserskie zamknął warsztatem - Kartoteką Różewicza z udziałem Tadeusza Łomnickiego. Był stypendystą POL-KUL-u (1986), Reutersa (1995) oraz Departamentu Stanu USA (2002). Dotychczas stworzył ponad czterdzieści spektakli, które prezentowane były na licznych przeglądach w Polsce i na świecie, w tym: w Niemczech, Szwecji, Rosji, Włoszech, Francji, Brazylii oraz na Litwie i na Węgrzech.
Oficjalnie Brzoza zadebiutował Trawestacjami Toma Stopparda w Teatrze Studyjnym w Łodzi (1991). Tuż po Trawestacjach powstał Hess nie żyje Brentona Howarda w Teatrze im. Kochanowskiego w Opolu (1991) oraz Faust i Małgorzata wg Johanna Wolfganga Goethego w Teatrze Współczesnym we Wrocławiu (1992). W roku 1992 Brzoza wyjechał do Paryża na staż u Petera Brooka.
Po powrocie ze stażu w 1993 roku stworzył w łódzkim Teatrze Studyjnym swoje pierwsze głośne, nagradzane przedstawienie - Przemianę według Franza Kafki. Niedługo potem wyreżyserował przyjęte przychylnie przez krytykę Zbrodnię z premedytacją Witolda Gombrowicza (Teatr Powszechny im. Jana Kochanowskiego w Radomiu, 1993) i Bizona Davida Mameta (Teatr im. Stefana Jaracza w Łodzi, 1995). Z powodzeniem ponownie inscenizował Zbrodnię z premedytacją Gombrowicza, tym razem na scenie łódzkiego Teatru im. Jaracza (1996, spektakl został też rok później przeniesiony do Teatru Telewizji). Z kolei sukces wyreżyserowanej w Teatrze Studio w 1996 roku Godziny, w której nie wiedzieliśmy nic o sobie nawzajem Petera Handke sprawił, że w roku 1997 Brzoza objął stanowisko dyrektora artystycznego warszawskiej sceny po odchodzącym do Teatru Narodowego Jerzym Grzegorzewskim. Zamiarem Brzozy było stworzenie teatru, w którym wypowiedzieć mogłoby się jego pokolenie - do współpracy zaprosił m.in. Krzysztofa Warlikowskiego i Grzegorza Jarzynę. Następnie w latach 1998 – 2007 piastował stanowisko zastępcy dyrektora artystycznego w Teatrze Studio.
"Będę robił ten teatr [Teatr Studio] dla siebie i dla moich przyjaciół. Uczciwie i, mam nadzieję, mądrze. Jeżeli będą tu powstawać rzetelne spektakle i interesujący artystycznie teatr, to znajdą się i widzowie. Nie zależy mi na tym, żeby tu przychodzili dwudziesto- czy nastolatkowie. Chcę, żeby przychodzili ludzie inteligentni, ciekawi świata i sztuki, którą chcemy im proponować" - zapowiadał reżyser w wywiadzie dla "Rzeczpospolitej".
Na scenie Studio Brzoza wyreżyserował dwa dramaty Petera Turriniego Nareszcie koniec z Janem Peszkiem (1998) i Miłość na Madagaskarze (2000). Na scenę warszawskiego Teatru Powszechnego przeniósł Noc Helvera Ingmara Villqista (2000). Była to pierwsza realizacja tego dramatu w teatrze instytucjonalnym.
Teksty współczesne to ulubiony materiał sceniczny Brzozy, nawet dramaty klasyczne pod jego ręką zyskują współczesny wymiar. Antygona Sofoklesa (1998, Teatr Studio w Warszawie) z Jerzym Radziwiłowiczem i Marią Peszek stała się za sprawą Brzozy aktualną opowieścią o wojnie w Jugosławii i o niemożności ucieczki przed przemocą. Reżyser unika jednak natrętnej publicystyki, jego spektakle odnosząc się do rzeczywistości pozateatralnej, analizując ją szukają w niej mechanizmów uniwersalnych, ponadczasowych.
Po świetnie wyreżyserowanym dramacie Petera Handkego - dramacie bez słów, Zbigniew Brzoza, w nieco zmienionej postaci, powrócił do tej formuły scenicznej wypowiedzi. Wyreżyserował Bal pod Orłem (2003) - przedstawienie opowiadające o czasach PRL-u, oparte na pomyśle Ettore Scoli, który w 1983 roku nakręcił film rozgrywający się w sali tanecznej, prezentujący trzydzieści lat z dziejów Francji. Najnowsza historia Polski została przez aktorów odtańczona. Brzozie udało się zrealizować spektakl niesentymentalny, za to z silnymi historycznymi reminiscencjami, opowiadający o zniewoleniu. W 2003 roku w Teatrze Studio Brzoza wystawił jeszcze Mewę Antoniego Czechowa, rok później powrócił do dramatu współczesnego realizując Merylin Mongoł Nikołaja Kolady (Teatr Polski im. Zygmunta Konieczki w Bydgoszczy, 2004), a na swojej scenie Więź (wersja telewizyjna - 2006) brytyjskiej pisarki Rony Munro - intymną historię kobiety skazanej na dożywocie za zabójstwo męża. W 2005 roku po raz trzeci sięgnął po dramat współczesnego węgierskiego dramatopisarza Jánosa Háya. Gézę-dzieciaka - metaforyczną opowieść o autystycznym chłopaku z prowincjonalnego, węgierskiego miasteczka przygotował wcześniej ze studentami łódzkiej szkoły teatralnej (2004) i w Teatrze Telewizji (2004). Było to drugie spotkanie z młodą dramaturgią węgierską. Wcześniej, w 2001 roku w Teatrze Telewizji Brzoza pokazał Portugalię Zoltana Egressy. Na warszawskiej scenie snuł opowieść z życia prowincji, bez publicystyki, za to z refleksją o naturze świata.
"Zbigniew Brzoza zrealizował ciepłą w tonie, acz niepozbawioną goryczy balladę o prostych ludziach uwikłanych w niezrozumiałe dla nich zależności" - pisał Janusz R. Kowalczyk. - "Nastrój budowany jest przez oszałamiającą pod względem wykorzystania przestrzeni scenografię Marcina Jarnuszkiewicza (z motoryzacyjnymi niespodziankami), nostalgiczną, graną na żywo akordeonową muzykę Jacka Grudnia, lecz przede wszystkim przez znakomite aktorstwo." ("Rzeczpospolita", 2005, nr 111).
Głównego bohatera doskonale sportretował Wojciech Zieliński.
Wkrótce Brzoza powrócił do już wcześniej frapujących go autorów - w Teatrze Studio pokazał Pasję Petera Turriniego (2007), a w łódzkim Teatrze im. Stefana Jaracza wystawił Edmonda Davida Mameta (2007). Reżyser dwukrotnie inscenizował Szekspira, w 1999 roku w Teatrze im. Jaracza w Łodzi przygotował Burzę, a na deskach gdańskiego Teatru Wybrzeże pokazał odartą z farsowej konwencji, skupioną, dotykającą problemów tożsamości Komedię omyłek (2007).
W roku 2010 zrealizował Kamienie w kieszeniach Marie Jones w Teatrze Miejskim im. Witolda Gombrowicza w Gdańsku, następnie poruszającą Sprawę operacyjnego rozpoznania Stanisława Brzozowskiego w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku. Katarzyna Korczak pisała:
To, co oglądamy jest collage teatralnym. Nakładają się na siebie różne formy i języki teatralne, języki widowiska jako takiego. Powstał konglomerat: spektaklu, koncertu, programu telewizyjnego, dokumentów, materiałów filmowych i fotograficznych. Całość poraża i wzrusza, nie pozwala pozostać obojętnym.” (Portal Pomorza, 31.10.2011)
Rok później odbyła się premiera Jendorękiego ze Spokane Martina McDonagh, a w 2014 wielokrotnie nagradzanego Obwodu głowy, napisanego przez Zbigniewa Brzozę i Wojtka Zrałek-Kossakowskiego. Jacek Cieślak pisał:
„Brzoza pokazuje w dokumentalnej formie opartej na dziennikarskim śledztwie jeden z największych paradoksów II wojny światowej - jej koniec oznaczał dla naturalizowanych Niemców o polskich korzeniach piekło: niechciany powrót do ojczyzny, gdzie przez lata czuli się wyobcowani. Oglądamy dziecięcy świat rozdarty pomiędzy ukochaną niemiecką mutti i obcą polską mamą, jak to często bywało, dodatkowo obciążoną traumą obozów, wdowieństwa i powojennej biedy.” („Rzeczpospolita” nr 99, 29.04.2015)
W latach 2008-2009 Brzoza przeniosł się do Łodzi, gdzie został zastępcą dyrektora artystycznego w Teatrze Nowym im. Kazimierza Dejmka. W tym czasie na łódzkiej scenie odbyły się premiery, m.in.: Remigiusza Brzyka Brygada szlifierza Karhana, Łukasza Kosa Król_Duch czy Piotra Cieplaka Przed południem, przed zmierzchem. Brzoza został również wykładowcą Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi, na początku prowadził zajęcia na Wydziale Aktorskim, aktualnie wykłada na Wydziale Reżyserii, a przedstawienia dyplomowe, powstałe pod jego opieką, dwukrotnie nagradzane były Grand Prix Festiwalu Szkół Teatralnych.
W latach 2012-2016 Zbigniew Brzoza był dyrektorem artystycznym Festiwalu Łódź Czterech Kultur, łączącym projekty artystyczno-społeczne skierowane do dzieci i młodzieży ze środowisk wykluczonych społecznie ze spektaklami plenerowymi, koncertami oraz instalacjami plastycznymi (np. słynny „Pasaż Róży” Joanny Rajkowskiej).
Wybrane nagrody:
- 1993 - łódzka Złota Maska za najlepszą reżyserię dla spektaklu Przemiana Franza Kafki z Teatru Studyjnego w Łodzi;
- 1996 - Grand Prix dla spektaklu Zbrodnia z premedytacją Witolda Gombrowicza z Teatru im. Stefana Jaracza w Łodzi na 36. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych; Złota Maska za najlepszą reżyserię dla spektaklu Zbrodnia z premedytacją Witolda Gombrowicza z Teatru im. Jaracza w Łodzi;
- 1997 - nagroda "Złamanego szlabanu" za reżyserię Zbrodni z premedytacją Witolda Gombrowicza w Teatrze im. Stefana Jaracza w Łodzi na 8. Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym "Na granicy" w Cieszynie;
- 2006 - nagroda za reżyserię przedstawienia Géza-dzieciak Jánosa Háya w Teatrze Studio w Warszawie oraz Medal im. Stanisława Bieniasza na 6. Festiwalu Dramaturgii Współczesnej "Rzeczywistość przedstawiona" w Zabrzu;
- 2012 - Złota Maska za reżyserię przedstawienia Z Różewicza dyplom w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi; Nagroda Marszałka Województwa Pomorskiego za ideę i scenariusz spektaklu Sprawa operacyjnego rozpoznania w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku;
- 2015 - Nagroda im. Zygmunta Duczyńskiego dla Indywidualności Artystycznej Festiwalu Kontrapunkt oraz nagroda dziennikarzy za scenariusz przedstawienia Obwód głowy Teatru Nowego w Poznaniu; nagroda na festiwalu Rzeczywistość Przedstawiona w Zabrzu za spektakl Obwód głowy;
- 2016 - Nagroda im. Krzysztofa Zaleskiego za spektakl Obwód głowy; Nagroda za Oryginalny Tekst Dramatyczny na festiwalu Dwa Teatry w Sopocie za spektakl Obwód głowy.
Opracowanie: 2002; ostatnia aktualizacja: sierpień 2016 (ND).