Malarz, twórca projektów typograficznych, fotomontaży, architektonicznych, scenograficznych i abstrakcyjnych filmów eksperymentalnych; reprezentant polskiego konstruktywizmu i produktywizmu. Urodzony w 1897 w Warszawie, zginął w 1927 w Tatrach.
-
Studia artystyczne odbył w latach 1915-1920 w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych pod kierunkiem Miłosza Kotarbińskiego. Tutaj poznał swą przyszłą towarzyszkę życia i współpracownicę, Teresę Żarnower. Postawa artystyczna Szczuki kształtowała się początkowo pod wpływem kubizmu, futuryzmu i ekspresjonizmu. Pełne dramatyzmu obrazy o tematyce religijnej artysta eksponował w 1920 w Polskim Klubie Artystycznym w Warszawie. Tam też na wspólnej wystawie z Henrykiem Stażewskim i Edmundem Millerem prezentował w 1921 wielopłaszczyznowe kompozycje przestrzenne wykonane z drewna i papier-mâché będące wynikiem eksperymentów w zakresie efektów fakturowych i natężenia barw.
W 1923 wziął udział w otwierającej dzieje polskiej awangardy międzywojennej Wystawie Nowej Sztuki w Wilnie pokazując projekty przestrzenne, typograficzne i teatralne ("Konstrukcja przestrzenna - Portret rewolucjonisty", 1922). W tym też roku wraz z Żarnowerówną wystawił w galerii Der Sturm w Berlinie projekty pomników i filmu abstrakcyjnego. W warszawskim Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych dokonał ponadto - pod pseudonimem Józef Rekuć - podsumowania swej wczesnej twórczości o religijnej wymowie i ekspresjonistycznej stylistyce. W 1924 został współzałożycielem awangardowej Grupy Kubistów Konstruktywistów i Suprematystów "Blok".
Swoje programowe artykuły publikował na łamach pisma "Blok", które redagował wraz z Żarnowerówną, Stażewskim i Millerem. Uczestniczył w wystawie "Bloku" w warszawskim Salonie Automobilowym firmy Laurin & Clement, a także - wraz z Żarnowerówną - w Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Bukareszcie. W 1924 wstąpił też w szeregi Komunistycznej Partii Polski i podjął współpracę z pismem "Nowa Kultura", dla którego projektował konstruktywistyczne układy typograficzne. W obronie awangardowych idei stanął do pojedynku z Antonim Słonimskim.
Styl wyświetlania galerii
wyświetl slajdy
Kluczową rolę w ewolucji twórczej Szczuki odegrał rosyjski konstruktywizm; zgodnie z ideologiczną doktryną tego nurtu Szczuka opowiedział się za nadrzędnością utylitaryzmu w sferze sztuki. W oparciu o kategorię społecznej użyteczności sztuki rozwinął wraz z Żarnowerówną program opozycyjny wobec eksperymentalnych założeń Władysława Strzemińskiego; głosił hasło pełnego zespolenia sztuki i społecznej rzeczywistości pokrewne doktrynie produktywizmu. Wyznaczył twórczości artystycznej funkcję instrumentalną, utożsamił ją z dosłownie rozumianą pracą produkcyjną. Poszukiwania nowych form odnosił do projektowania przemysłowego, wyposażenia wnętrz i typografii. Inspirowany doświadczeniami futurystów i dadaistów podejmował eksperymenty w zakresie filmu i inscenizacji teatralnej.
Należał do pionierów fotomontażu; był autorem zaskakujących różnorodnością znaczeniowych skojarzeń kompozycji, które określał terminem "poezoplastyka". Istotną pozycję w historii tej dyscypliny zajęły jego projekty okładek do książek "Ziemia na lewo" Brunona Jasieńskiego i Anatola Sterna (1924) oraz "Dymy nad miastem" Władysława Broniewskiego (1927). Malarstwo sztalugowe porzucił na rzecz "formes mobiles" i grafiki użytkowej. Od 1925 r. zajmował się głównie projektowaniem architektonicznym; należał do grona inicjatorów i uczestników I Międzynarodowej Wystawy Architektury Nowoczesnej zorganizowanej w Warszawie w 1926 r. W 1927 r. wziął udział w Wystawie Nowoczesnej Architektury w Moskwie. W tymże roku założył pismo o lewicowym profilu ideologicznym "Dźwignia", na którego łamach ogłaszał swoje artykuły programowe; w myśl koncepcji produktywizmu dokonał m.in. krytyki artystycznych założeń Kazimierza Malewicza (nr 2/3).
Autor: Irena Kossowska, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, czerwiec 2002.
