Anatol Stern, lata 30. XX wieku, fot. ze zbiorów Danuty Łomaczewskiej/East News Równocześnie Stern zainteresował się filmem i kinematografią - jako krytyk, a przede wszystkim scenarzysta (wśród dzieł przez niego adaptowanych były np. teksty Żeromskiego i Dołęgi-Mostowicza). Nie przerwał jednak działalności na polu poezji i często publikował buntownicze, anarchistyczne utwory. Protest - czy to wobec współczesnej cywilizacji, czy to wobec władzy - słychać w takich zbiorach, jak "Anielski cham" (1924) oraz "Bieg do bieguna" (1927), w którym znalazł się też poemat "Europa" (1929). Z kolei Piłsudski (1934) wydał się ówczesnym władzom do tego stopnia dyskusyjny, że cały nakład skonfiskowano.
Po 1939 roku Stern znalazł się we Lwowie, gdzie został uwięziony na kilka miesięcy i wywieziony w głąb Związku Radzieckiego. Po wstąpieniu do armii Andersa w 1942 przeszedł z nią na Bliski Wschód. Do 1948 przebywał w Palestynie. Publikował tam także po hebrajsku. Równolegle można zaobserwować w poezji Sterna wyciszanie wątków awangardowych oraz coraz częstsze pojawianie się elementów tradycyjnej liryki opisowo-refleksyjnej, sygnalizowanych już w zbiorze "Rozmowa z Apollinem" (1938).
Socrealizm nie zapomniał o przedwojennym anarchizmie Sterna. Po 1949 nie było mowy o wydaniu książki, choć poeta nie ustawał w pracy. Powstał nawet jego socrealistyczny dramat "Górnicy". W 1956 Stern objawił swoje nostalgiczne oblicze, publikując wiersz Do przyjaciela, poświęcony pamięci Brunona Jasieńskiego. Ten wspomnieniowy nurt wyraźnie widać również w zbiorach "Widzialne i niewidzialne" (1964) oraz "Alarm nocny" (1970). Po 1956 roku autor "Futuryzji" odnalazł się na polu sztuki - także jako biograf i eseista (m.in. prace poświęcone Majakowskiemu, Jasieńskiemu i Apollinaire'owi). Z czasem krytyka zaczęła doceniać dzieło Sterna, przyglądając się bliżej nie tylko jego dorobkowi poetyckiemu czy eseistycznemu, ale również interpretując wnikliwie jego powieści i utwory prozatorskie (m.in. "Namiętny pielgrzym", 1933 oraz "Ludzie i syrena", 1944).
Pisma zebrane i niektóre wybory:
- "Poezje" (1918-1968). Wstępem opatrzył Kazimierz Wyka. Warszawa 1969.
- "Wiersze zebrane. Tom 1-2." Opracował Andrzej K. Waśkiewicz. Wydawnictwo Literackie, Kraków 1986.
Niektóre opracowania o poecie:
- Kazimierz Wyka, "Dwa skrzydła poezji Anatola Sterna", "Poezja", 1969, nr 6.
- Jan Prokop, "Uwagi o poezji Anatola Sterna", [w:] tegoż, Lekcja rzeczy. Kraków 1972.
- Paweł Majerski, "Anarchia i formuły. Problemy twórczości poetyckiej Anatola Sterna", Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2001.
Autor: Marcin Wilk, grudzień 2007. Tekst opracowany do projektu internetowej "Antologii polskiej poezji od Średniowiecza do wieku XXI" wg koncepcji Piotra Matywieckiego.
