W 1958 roku ukończyła Wydział Aktorski Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie. Występowała w Teatrze Zagłębia w Sosnowcu (1958-1959), Teatrze im. Stefana Żeromskiego w Kielcach-Radomiu (1959-1962) oraz na deskach Teatru Ludowego w Nowej Hucie (1962-1970). Od 1970 roku związana jest z warszawskimi scenami. W latach 1970-1972 była w zespole Teatru Klasycznego. Od 1972 roku, od powstania tej sceny jest aktorką Teatru Studio, prowadzi też Jednoosobowy Teatr Ireny Jun, była wykładowcą Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie.
Jun debiutowała w 1957 roku rolą Maryny w Weselu Stanisława Wyspiańskiego w reżyserii Wacława Nowakowskiego w Teatrze Zagłębia w Sosnowcu, gdzie rok później wystąpiła w roli Soni w "Pozwólcie mi zmartwychwstać" Włodzimierza Dychawicznego i Michała Słobodskoja w reżyserii Tadeusza Przystawskiego. W Teatrze im. Żeromskiego grała natomiast m.in. Korzuchinę w "Ucieczce" Michaiła Bułhakowa w reżyserii Haliny Gryglaszewskiej (1959) i tytułową Balladynę w dramacie Juliusza Słowackiego w reżyserii Jadwigi Marso (1960). W krakowskim Teatrze Ludowym współpracowała z wieloma ciekawymi reżyserami, zetknęła się z różnymi teatralnymi poetykami. Była m.in. Heleną w Szekspirowskim "Śnie nocy letniej" w inscenizacji Lidii Zamkow (1963) i Megerą w "Androklesie i lwie" George'a Bernarda Shawa w reżyserii Zbigniewa Kopalko (1963). Na nowohuckiej scenie Jun rozpoczęła współpracę z Józefem Szajną. Grała w jego krakowskich przedstawieniach: Damę/Histeryczkę w "Misterium Buffo" Włodzimierza Majakowskiego (1965) i Friedę w "Zamku" wg Franza Kafki (1966). Występowała również w spektaklach Ireny Babel, była m.in. Elwirą w Mężu i żonie Aleksandra Fredry (1968) i tytułową Mirandoliną Carla Goldoniego (1969). Natomiast u Bogdana Hussakowskiego zagrała m.in. Joannę w "Skowronku" Jeana Anouilha (1966), Rozaurę w "Bliźniakach z Wenecji" Goldoniego (1967) i Biankę w "Otellu" Szekspira (1969). Jedną z jej najciekawszych ról przygotowanych w Krakowie była Ifigenia w "Ifigenii w Taurydzie" Johanna Wolfganga Goethego w inscenizacji Izabelli Cywińskiej (1967). Kreując postać bohaterki uwikłanej w konflikt tragiczny Jun odwołała się do tradycji antycznej. Elżbieta Morawiecw "Życiu literackim" (1967, nr 818) pisała:
(...) przechodziła od miękkiego liryzmu do wysokich tonów tragizmu; jej twarz upodobniała się do antycznych masek z tragedii.
W Teatrze Studio Jun kontynuowała współpracę z Józefem Szajną, wówczas szefem warszawskiej sceny. Wystąpiła w najważniejszych autorskich spektaklach twórcy: "Witkacym" (1972), "Replice IV" (1973) i "Dantem" (1974). Równocześnie można było ją zobaczyć w tradycyjnym repertuarze. Gościnnie wystąpiła w bydgoskim Teatrze Polskim jako Marta w "Kto się boi Wirginii Woolf" Edwarda Albee'ego w reżyserii Magdaleny Bączewskiej (1976). W tej głośniej sztuce obyczajowej z początku lat 60. Jun nadała swojej bohaterce nieomal tragiczny wymiar. W następnych sezonach Jun grała w kolejnych spektaklach w reżyserii i wg scenariusza Szajny, tym razem jako Dama Serca w "Cervantesie" (1976) i Matka w "Majakowskim" (1978). Udział w inscenizacjach Szajny, które były metaforycznymi spektaklami plastycznymi, wymagały od wykonawców podporządkowania się specyficznej logice przedstawień. Aktorzy pełnili tu przede wszystkim funkcję znaków plastycznych. Na przykład w "Śmierci na gruszy" wg Witolda Wandurskiego (1978) poddani zostali działaniom biomechanicznym, które wykorzystywały przede wszystkim fizyczną ekspresję aktora. Juna grająca Śmierć doskonale odnalazła się w tej poetyce. Krzysztof Miklaszewski pisał o aktorstwie tego przedstawienia ("Teatr" 1979, nr 6):
Jedynie Irena Jun potrafiła wygrać wewnętrzne napięcie podwójnego oblicza Śmierci: niszczącego i wybawicielskiego posłannictwa. Reszta postaci, mająca działać utrwalonym dla każdej stereotypem ruchowo-obrazowym, nie wytrzymuje w interpretacji aktorskiej narzuconego im ograniczenia.
Recenzent "Słowa Powszechnego" dodawał:
Dużym osiągnięciem jest rola Ireny Jun (Śmierć). (...) Artystka potraktowała złowrogą i fascynującą jednocześnie postać zgodnie z tekstem. To śmierć uczłowieczona, śmierć, która pomaga przekroczyć próg wieczności, groźna ale i współczująca.
Lata 80. były dla Jun spotkaniem z teatrem Jerzego Grzegorzewskiego. Była Wardą w jego spektaklu "Parawany" wg Jeana Geneta (1982), Matką w "Pułapce" Tadeusza Różewicza (1985), grała też w przedstawieniu Grzegorzewskiego "Tak zwana ludzkość w obłędzie" (1987). W tej samej dekadzie stworzyła wybitne role w przedstawieniach na podstawie tekstów Samuela Becketta w reżyserii Antoniego Libery. Zagrała Kobietę 2 w "Komedii" (1985) i Nell w "Końcówce" (1986). Jej największym osiągnięciem były trzy Beckettowskie monologi: "Nie ja", "Kroki", "Kołysanka" w reżyserii Libery z 1985 roku. W "Nie ja" reflektor wydobył z ciemności tylko mówiące usta. Wyrzucały z siebie opowieść o starej kobiecie, która nagle zaczęła monologować. W "Krokach" Jun jako May poruszała się po wąsko oświetlonym pasie podłogi, w kolejnych fragmentach opowiadając zdarzenia ze swego życia. Wreszcie w "Kołysance" jako stara kobieta w fotelu na biegunach przedstawiała cztery sekwencje, cztery dni z życia swojej bohaterki. Każdy z utworów trwał zaledwie kilkanaście minut. Libera skonstruował je pieczołowicie według wskazówek Becketta. Aktorka musiała poddać się tym precyzyjnym teatralnym partyturom, co Elżbieta Baniewicz komentowała w "Teatrze" (1986, nr 4):
Myślę, że wystawianie tego autora w taki właśnie sposób, jak to ma miejsce w Studiu, ma swoje ogromne znaczenie także pragmatyczne, dla środowiska. Otóż wykonanie jego sztuk w teatrze jest równocześnie pewnym sprawdzianem wartości czysto zawodowych. Wspaniałe aktorstwo Ireny Jun, owo połączenie ogromnej dyscypliny artystycznej z absolutną perfekcją wykonania staje się pokazem zawodowej maestrii, wartością samodzielną, wzorem. Ile jeszcze aktorek jest w stanie wykonać partię monologu ust na tym poziomie umiejętności wyłącznie technicznych?
W 1988 roku Jun wykonała kolejny monodram, tym razem przekształciła dramat Tadeusza Różewicza "Stara kobieta wysiaduje". Przedstawienie reżyserował Marek Chojnacki. Kolejny raz zdaniem Szczawińskiej ("Słowo Powszechne" 1988, nr 244) Jun potwierdziła, że mistrzowsko panuje nad słowem:
Od początku klarowna recytacja stopniowo zwiększa swą dynamikę - i niezależnie od tego - zwiększa bogactwo wyrazu. Pod koniec monodramu słowa uspokajają się, jakby zmniejszają, prowadzą do zamknięcia. (...) Warto jednak ponadto zwrócić uwagę, jak artystka odczuwa treści sztuki i jak je przekłada na rytmy oraz na barwy swojej fonetyki. Jak w pejzażu jej języka wyodrębniają się poszczególne wyrazy, a nawet głoski, przynależące jednocześnie i ciągle do tego samego krajobrazu.
W 1992 roku aktorka zagrała Marię w "Dantem" 1992 Szajny i Matkę w "Snach wg 'Pieśni Maldorora'" Lautremonta w reżyserii Mariusza Trelińskiego (1992). W 1993 roku była Matką artysty w autorskim widowisku Stasysa Eidrigeviciusa "Biały jeleń" i Niebiańską Damą w przedstawieniu "Upadłe anioły" wg scenariusza i w reżyserii Michaela Hacketta. W tym samym roku stworzyła postać Magdaleny w "Ofiarach obowiązku" Eugene'a Ionesco w reżyserii Ewy Bułhak. Tym razem, jak podkreślała Aleksandra Rembowska ("Teatr" 1994, nr 3) aktorka:
dała popis swoich komediowych możliwości, ukazując się widzom w coraz to nowych wcieleniach bezwzględnej kokietki. Nieco tandetnej i pretensjonalnej w zachowaniu. Stworzyła groteskowy portret ograniczonej kury domowej w papilotach i w szlafroku.
Była Królową Maab w "Samoobroni" Helmuta Kajzara w reżyserii Marcina Jarnuszkiewcza (1997). Wystąpiła też w przedstawieniu "Bam" wg Daniła Charmsa w reżyserii Oskarasa Koršunovasa (1998).
W 1997 roku Jun, razem z reżyserką Ewą Bułhak stworzyła w Teatrze Rozrywki w Chorzowie przedstawienie "Yourcenar" wg "Pamiętników Hadriana" oraz fragmentów wywiadów z pisarką. Jun wcieliła się w dwie role - Yourcenar i rzymskiego cesarza, Hadriana. W recenzji dla "Dziennika Zachodniego" (1997, nr 274) Henryka Wach-Malicka pisała:
Przedstawienie (...) daje jej kolejną szansę pokazania tego, czym jest tekst i ile prawd można przekazać, w ciągu godziny, uważnemu słuchaczowi (...). Jej Hadrian ma w sobie potężną wolę władzy, (...) ale ma także niebywałą delikatność uczuć, gdy mówi o swojej miłości do Antinousa. Te partie spektaklu, gdy opowiada o rozpaczy po śmierci młodzieńca, należą do najpiękniejszych. Postać Marguerite wyposaża aktorka natomiast w kobiece ciepło, a przede wszystkim w dystans, z jakim mówi ona o swoich dokonaniach i historii ludzkości.
W latach 90. artystka wielokrotnie też sama reżyserowała przedstawienia. Były to przeważnie kameralne wieczory poświęcone wielkiej poezji polskiej: "Ballady i romanse" Adama Mickiewicza (Teatr Współczesny w Szczecinie, 1995), "Pan Tadeusz" (Teatr im. Wilama Horzycy w Toruniu, 1998), "Dziady". Część II (Teatr Współczesny w Szczecinie, 1999).
W następnych sezonach Jun przygotowała również m.in. Śluby panieńskie Aleksandra Fredry (Lubuski Teatr im. Leona Kruczkowskiego w Zielonej Górze, 2001, Teatr Nowy w Zabrzu, 2001) i "Tristana i Izoldę" wg Josepha Bediera (Teatr Współczesny w Szczecinie, 2003). Reżyserowała i grała w Teatrze Studio: Biesiadę u hrabiny Kotłubaj Witolda Gombrowicza (2004) i "Filozofię po góralsku" wg tekstów ks. Józefa Tischnera do scenariusza przygotowanego wspólnie z partnerującym jej na scenie Wiesławem Komasą (2005). W Studio przygotowała też poetycki wieczór "Zachód słońca w Milanówku" na motywach utworów Jarosława Marka Rymkiewicza (2006) oraz program "Pastorałki polskie" (2006).
Kolejne role teatralne aktorki to Wernyhora w "Weselu" Stanisława Wyspiańskiego w reżyserii Anny Augustynowicz (2007, Teatr Współczesny w Szczecinie) i Paramatka w "Obrocku" - inscenizacji Bartosza Zaczykiewicza na podstawie "Matki" Stanisława Ignacego Witkiewicza (2008, Teatr Studio w Warszawie). W okrojonym i skondensowanym przez reżysera tekście Witkacego Jun zagrała razem z Jarosławem Gajewskim. Janusz Majcherek w "Gazecie Wyborczej" (Stołeczna" 2009, nr 26) pisał:
Duet Ireny Jun i Jarosława Gajewskiego absorbuje uwagę bez reszty (...) w malarni Teatru Studio do dziś brzmi głos Ireny Jun mistrzowsko mówiący monologi Becketta w niezapomnianych przedstawieniach Antoniego Libery z lat 80. Także Gajewski grał beckettowskie role i myślę, że jego dar aktorstwa formalnego i wyśrubowana technika znakomicie się tam sprawdziły. Cóż się dziwić, że Jun z Gajewskim, mając Becketta, by tak rzec, i w głowie, i w ciele, nałożyli strukturę jego sztuk na tekst Witkacego. Ryzyko było duże, ale rezultat bardzo wart zachodu.
W 2009 Jun wystawiła "Pana Tadeusz" Adama Mickiewicza w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie. O realizacji pisał Maciej Doryk (Dziennik Teatralny Rzeszów, 09.11.2009):
Irenie Jun wraz z ekipą rzeszowskiego teatru udało się stworzyć spektakl, który pokazuje, że nawet tak wielkim dziełem, jak "Pan Tadeusz" można po prostu się bawić. Teatr daje taką możliwość, pozwala na to. Scena jest milionem perspektyw, pomysłów, alternatyw. (…) Irena Jun skonstruowała obraz pełen energii, dynamiczny i trzymający w napięciu. Co więcej, dzięki wspaniałym aktorom udało się delikatnie musnąć absurd, komedię i groteskę. Udało się dotknąć czegoś więcej, jak tylko powagi, która nieodłącznie trwa przy utworach klasycznych.
Aktorka zagrała następnie w "Oczarowaniu" Hermanna Brocha w reżyserii Marka Fiedora (Teatr Studio w Warszawie, 2010) oraz "Utworze o Matce i Ojczyźnie" Bożeny Keff w reżyserii Marcina Libera (Teatr Współczesny w Szczecinie, 2010), za który twórcy zostali nagrodzeni podczas Festiwalu Prapremier w Bydgoszczy. Zaś w Teatrze Kameralnym w Szczecinie wyreżyserowała "Z Beniowskiego" Juliusza Słowackiego (2011).
W 2011 roku w Jednoosobowym Teatrze Poezji Ireny Jun, artystka wystawiła spektakl "To Miłosz", monodram, będący wycieczką przez życie i twórczość Czesława Miłosza. Grała również w spektaklach Grzegorza Wiśniewskiego ("Józef i Maria", 2011), Agnieszki Glińskiej ("Wiśniowy sad", 2013) oraz Ewy Piotrowskiej ("Don Juan albo nasze własne inferno", 2015).
W 2014 Irena Jun powróciła do klasyki, wystawiając "Oniegina" Aleksandra Puszkina w tłumaczeniu Juliana Tuwima. Ewa Uniejewska pisała (Teatralny.pl, 12.05.2014):
Nudno, śmiertelnie nudno brzmieć mogłyby subtelne Puszkinowskie strofy, przeładowane ekspresją, (…) Toteż Irena Jun, reżyser spektaklu, wymyśliła formułę inną, wymagającą od aktorów, a jednocześnie wdzięczną dla widza. Uwrażliwieni na słowo artyści, na wszystkie jego kolory i kształty, nie utożsamiali się w pełni ze swymi bohaterami, lecz raczej wypowiadali się w ich imieniu, prezentowali ich opowieść, zwracając się bezpośrednio do widza. Uczucia szkicowali dyskretnie, ze znajomością miary i elegancją, doskonale wyczuwając niuanse inteligentnej, ale i niepozbawionej humoru adaptacji rosyjskiego poematu. To transakcja wiązana – Jun wiersz rozwiązała teatrem, ale i przywróciła go teatrowi.
W 2018 roku na scenie Studio wystąpiła w spektaklach "Zwierzoczłekoupiory" w reżyserii Michała Walczaka oraz w "Biesach" w reżyserii Natalii Korczakowskiej. Rok później w monodramie "Kobiety za murem" o Karmelitankach Bosych z XVII wieku w ubelskim Domu Kultury Węglin.
Irena Jun wystąpiła też w kilkunastu spektaklach Teatru Telewizji, była m.in. Iną w "Światłach wieczoru" Aleksieja Arbuzowa w reżyserii Jana Kulczyńskiego (1975) i Siostrą Klarą w "Mateczce" Władysława Terleckiego w reżyserii Stanisława Różewicza (1995). Zagrała także w spektaklu "Cztery miniatury" Antoniego Libery na podstawie twórczości Becketta przygotowanym na małym ekranie w 1988 roku. Można ją było zobaczyć również w epizodach i rolach drugoplanowych w kilku filmach fabularnych, z których ostatnim był "Cwał" Krzysztofa Zanussiego z 1995 roku.
Jeszcze jednym istotnym aspektem jej kariery są występy w Teatrze Polskiego Radia, gdzie zagrała m.in. w "Ojcu" Brunona Schulza w reżyserii Zdzisława Dąbrowskiego (1980) oraz realizacjach w reżyserii Waldemara Modestowicza, takich jak: "Matka odchodzi" Tadeusza Różewicza (2000), "Gdzie jest ten tani kupiec" Alicji Bykowskiej- Salczyńskiej (2005), "Chłopcy malowani, chłopcy wybierani" Małgorzaty Szymankiewicz (2006) oraz "Okno" Anny Mentlewicz (2009). W roku 2008 sama napisała i wyreżyserowała słuchowisko "Pastorałka wędrowna".
Odznaczenia i nagrody:
- 1967 - Wyróżnienie za rolę w monodramie "Sonata Księżycowa" wg wierszy Yannisa Ritsosa i Giorgosa Seferisa na 2. Ogólnopolskim Przeglądzie Teatrów Małych Form w Szczecinie; Nagroda Prezydium Rady Narodowej miasta Wrocławia za wykonanie "Sonaty Księżycowej" wg wierszy Yannisa Ritsosa i Giorgosa Seferisa na Wrocławskich Spotkaniach Teatrów Jednego Aktora;
- 1968 - Złota Odznaka Klubu Miłośników Teatru w Krakowie za upowszechnianie kultury; II nagroda za monodram "Pastorałki polskie" Jerzego Harasymowicza na Wrocławskich Spotkaniach Teatrów Jednego Aktora;
- 1969 - Srebrny Krzyż Zasługi; nagroda za monodram "Śmierć Ofelii" wg Stanisława Wyspiańskiego z Teatru Ludowego w Nowej Hucie na Ogólnopolskim Festiwalu Teatrów Jednego Aktora we Wrocławiu; Nagroda indywidualna w konkursie "Bliżej teatru";
- 1970 - Zasłużony Działacz Kultury; Wielka Nagroda Publiczności za spektakl "Pastorałki polskie" Jerzego Harasymowicza na 5. Ogólnopolskim Przeglądzie Teatrów Małych Form w Szczecinie; Nagroda za monodram "Czarownica musi przyjść" na 5. Ogólnopolskim Festiwalu Teatrów Jednego Aktora we Wrocławiu;
- 1973 - Medal Komisji Edukacji Narodowej;
- 1975 - Odznaka Janka Krasickiego;
- 1979 - Odznaka Za Zasługi dla Kielecczyzny;
- 1986 - Nagroda Forum Robotniczego podczas Wrocławskich Spotkań Teatralnych Jednego Aktora;
- 1991 - Nagroda im. Lidii Zamkow i Leszka Herdegena oraz prywatna nagroda Grand Prix Geras za monodram wg "Pana Tadeusza" Adama Mickiewicza na 15. Wrocławskich Spotkaniach Teatrów Jednego Aktora;
- 1997 - Złota Maska za reżyserię "Ballad i romansów" Adama Mickiewicza w Teatrze Śląskim im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach;
- 2005 - Nagroda za rolę kobiecą w przedstawieniu "Biesiada u hrabiny Kotłubaj" Witolda Gombrowicza we własnej reżyserii w Teatrze Studio w Warszawie na 30. Opolskich Konfrontacjach Teatralnych; Feliks Warszawski - nagroda za rolę w przedstawieniu "Biesiada u hrabiny Kotłubaj" Witolda Gombrowicza we własnej reżyserii w Teatrze Studio w Warszawie;
- 2006 - Nagroda za spektakl "Filozofia po góralsku" wg Tischnera w Teatrze Studio w Warszawie (wspólnie z Wiesławem Komasą) na Ogólnopolskim Festiwalu Komedii "Talia" w Tarnowie; Nagroda Przewodniczącego Rady Miejskiej Wrocławia oraz Nagroda im. Ireny Rzeszowskiej na 40. Międzynarodowych Spotkaniach Teatrów Jednego Aktora we Wrocławiu;
- 2008 - Złoty Medal Gloria Artis - Zasłużony Kulturze; Nagroda za rolę Wernyhory w przedstawieniu "Wesele" Stanisława Wyspiańskiego w reżyserii Anny Augustynowicz z Teatru Współczesnego w Szczecinie na 33. Opolskich Konfrontacjach Teatralnych "Klasyka Polska";
- 2010 – Nagroda za oryginalną realizację tekstu poetyckiego - za spektakl "Utwór o matce i ojczyźnie" wspólnie z Marcinem Liberem i Beatą Zygarlicką podczas 9. Festiwalu Prapremier w Bydgoszczy; Nagroda Specjalna Jury plebiscytu "Bursztynowy Pierścień" za "wybitne osiągnięcia artystyczne w długoletniej współpracy ze szczecińskimi teatrami, za dobre fluidy w kontaktach ze szczecińską publicznością, za inspiracje, którymi ją obdarza"; Nagroda Publiczności im. Lidii Zamkow i Leszka Herdegena podczas 44. Międzynarodowych Wrocławskich Spotkań Teatrów Jednego Aktora;
- 2012 - Nagroda Polskiego Kina Niezależnego im. Jana Machulskiego w kategorii najlepsza aktorka za rolę w filmie "Portret z pamięci" w reżyserii Marcina Bortkiewicza; Nagroda "Splendor Splendorów im. Krzysztofa Zaleskiego" - Nagroda Specjalna Teatru Polskiego Radia;
- 2014 - Nagroda aktorska za rolę Meter w spektaklu "Utwór o Matce i Ojczyźnie" z Teatru Współczesnego w Szczecinie podczas RST Festiwalu Nowego Teatru w Rzeszowie.
- 2019 - zwyciężczyni 34 Toruńskich Spotkań Teatrów Jednego Aktora, wyróżniona za "wierność przesłaniu autora".
Autor: Monika Mokrzycka-Pokora, czerwiec 2007; ostatnia aktualizacja: październik 2020 (ZL).