Maja Komorowska - Życie i twórczość | Artysta

Urodziła się w 1937 roku. Wybitna aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna oraz pedagog. Mało kto wie, że zaczynała u Jerzego Grotowskiego.

Zdjęcie nagłówka

Tytuł w nagłówku

Maja Komorowska

Szerokość zdjęcia

mały obrazek (760 px)

Podpis obrazka

Maja Komorowska, fot. Sumik Roman/ Filmoteka Narodowa/www.fototeka.fn.org.pl

Tryb paralaksy

Off

Ukończyła Wydział Lalkarski krakowskiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej. Zadebiutowała w 1960 roku w Teatrze Maski i Lalki "Groteska" w Krakowie, a po rocznym angażu przeniosła się do opolskiego Teatru 13 Rzędów założonego przez Jerzego Grotowskiego, a następnie do Teatru Laboratorium we Wrocławiu. Z Grotowskim pracowała do roku 1968, występowała m.in. w "Kordianie" Juliusza Słowackiego, "Oratorium robotniczym" i "Księciu niezłomnym" Calderona/Słowackiego. Na początku lat siedemdziesiątych została zaangażowana do Teatru Współczesnego w Warszawie (z którym związana jest do dziś) prowadzonego wówczas przez Erwina Axera. U Axera zagrała m.in. w "Lirze" Edwarda Bonda, "Święcie Borysa" Thomasa Bernharda, "Rzeczy listopadowej" Ernesta Brylla i "Kordianie" Słowackiego. Od 1982 roku wykładała na Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie, a od roku 1991 była jednym z jej profesorów. Działalność pedagogiczną skończyła w 2014 roku.

Na lata siedemdziesiąte przypada również debiut ekranowy Komorowskiej w niespełna półgodzinnym filmie Krzysztofa Zanussiego "Góry o zmierzchu". Wkrótce staje się Komorowska ulubioną aktorką tego reżysera, który obsadza ją w swych najlepszych obrazach: "Życiu rodzinnym", "Bilansie kwartalnym", "Spirali" i "Cwale". Komorowska za swoje kreacje w filmach Zanussiego jest wielokrotnie nagradzana zarówno na polskich jak i międzynarodowych festiwalach. Aktorka gra również u Andrzeja Wajdy ("Wesele", "Panny z Wilka"), Tadeusza Konwickiego ("Jak daleko stąd, jak blisko", "Lawa") czy Istvana Szabo ("Budapeszteńskie opowieści").

W latach osiemdziesiątych film bierze w karierze Komorowskiej górę nad teatrem - aktorka występuje wówczas na scenie zaledwie pięciokrotnie: w "Tryptyku" Maxa Frischa przeniesionym na scenę przez Erwina Axera oraz "Kurce wodnej" Witkiewicza, "Trzech siostrach" Czechowa i "Letycji i Lubczyku" Petera Shaffera w reżyserii Macieja Englerta. Za rolę w "Letycji i Lubczyku" otrzymuje główną nagrodę 30. Kaliskich Spotkań Teatralnych oraz Nagrodę im. Aleksandra Zelwerowicza. W 1988 roku gra w "Dekalogu I" Krzysztofa Kieślowskiego, a rok później w Lawie Tadeusza Konwickiego.

W kolejnej dekadzie pojawia się Komorowska na scenie o wiele częściej. Tworzy kilka ról wybitnych, dojrzałych, choćby w "Wizycie starszej pani" Friedricha Dürrenmatta w reżyserii Wojciecha Adamczyka, "Szczęśliwych dniach" Samuela Becketta w reżyserii Antoniego Libery, "U celu" Thomasa Bernharda w inscenizacji Erwina Axera oraz "Wymazywaniu" Krystiana Lupy. W 1995 roku za wcielenie się w rolę Idalii w filmie "Cwał" otrzymuje Złotą Kaczkę, nagrodę czytelników magazynu "Film", nagrodę dla najlepszej aktorski podczas festiwalu filmowego w Gdyni oraz nagrodę na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Toronto.

Kadr z filmu "Rok spokojnego słońca" w reżyserii Krzysztofa Zanussiego, 1984. Na zdjęciu: Maja Komorowska i Wilson Scott., fot. Filmoteka Narodowa/www.fototeka.fn.org.pl

Komorowska za sprawą swej charyzmatycznej osobowości i aktorskiej perfekcji szybko została uznana za artystkę wybitną i moralny autorytet środowiska aktorskiego. Wybitny poeta i eseista, Artur Międzyrzecki mówił o niej:

Nie ulega wątpliwości, że Maja Komorowska jest gwiazdą, ale jest to gwiazdorstwo szczególne, jedyne w swoim rodzaju. Najdalsze od ostentacji, rozkapryszenia aktorskiego, samozadowolenia. Jeśli można w tym przypadku mówić o gwieździe, to jest Maja Komorowska gwiazdą miłości i współodpowiedzialności. Kochającą swoje krajobrazy, swoich bliskich, swoich kolegów.

Aktorka nadal współpracowała z Krystianem Lupą. Po kreacji Marii w "Wymazywaniu" na deskach warszawskiego Teatru Dramatycznego zagrała Irinę Arkadinę w "Niedokończonym utworze na aktora" według "Mewy" Czechowa (2004) i ekspresyjną Pilar w "Sztuce hiszpańskiej" Yasminy Rezy (2004), a potem Annę Meister w "Na szczytach panuje cisza" Thomasa Bernharda (2006). To kolejny jej Bernhard, do którego wydaje się być szczególnie predestynowana. Za tę rolę w 2008 roku aktorka otrzymała tytuł Najlepszej Aktorki na 14. Festiwalu Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych w Łodzi. O roli Anny Rafał Węgrzyniak ("Odra 2006, nr 11):

Tworzy sugestywny portret ofiarnej, nieco zgorzkniałej, ale nadal silnej kobiety, która poświęciła się całkowicie mężowi i umiejętnie dba o jego interesy.

Jednocześnie z grą w filmach oraz w teatrze, aktorka występuje w Teatrze Telewizji. Dotąd stworzyła kilkadziesiąt kreacji aktorskich, m.in. w "Kochankach z Werony" (reż. Juliusz Burski, 1970), "Maskaradzie" (reż. Konstanty Ciciszwili, 1973), "Niemcach" (reż. Jan Świderski, 1974), "O mojej matce" (re.z Barbara Sałacka, 1976), "Dwoje na huśtawce" (reż. Krzysztof Kieślowski, 1976), "Podporach społeczeństwa" (reż. Andrzej Zakrzewski, 1977), "Zmierzchu długiego dnia" (reż. Andrzej Łapicki, 1978), "Zdążyć przed panem Bogiem" (reż. Andrzej Brzozowski, 1981), "Umarłym domu" (reż. Krystyna Bogusławska, 1987), "Wariatce z Chaillot" (reż. Wojciech Adamczyk, 1994), "Kwiatach dla Ofelii" (reż. Maciej Prus, 1996), "Ambassadorze" (reż. Erwin Axer, 1997), "Królowej i Szekspirze" (reż. Zbigniew Zapasiewicz, 2001), "Kwartecie" (reż. Zbigniew Zapasiewicz, 2002) i "Wyzwoleniu" (reż. Maciej Prus, 2007).

Role filmowe Mai Komorowskiej [galeria]

Styl wyświetlania galerii

wyświetl slajdy

Wielkim popisem scenicznego kunsztu Komorowskiej była rola Sary Bernhardt w sztuce o ostatnich latach życia aktorki – "Mimo wszystko" Johna Murrella w reżyserii Waldemara Śmigasiewicza (Teatr Współczesny w Warszawie, 2007). Zagrała wielką gwiazdę przyzwyczajoną do składanych jej hołdów i jednocześnie kobietę inteligentną, ironiczną i świadomą kresu życia. Komorowska, unieruchomiona w fotelu, przejmująco pokazywała, jak Bernhardt mierzy się ze starością i nadchodzącą śmiercią.

W kolejnych latach występuje Komorowska ponownie w filmach Wajdy ("Wyrok na Franciszka Kłosa" – 2000, "Katyń" – 2007) i Zanussiego ("Skarby ukryte", z cyklu: "Opowieści weekendowe") Wcieliła się w rolę matki Kłosa w filmie opowiadającym historię granatowego policjanta – "Wyroku na Franciszka Kłosa" (2000) i matkę rotmistrza Andrzeja w "Katyniu" (2007). Zagrała również postać samotnej byłej primabaleriny Hanny Szendroy w polsko-węgierskiej produkcji "Ósmy dzień tygodnia" Judit Elek (2006). W 2009 roku zagrała Maję w filmie Rafała Wieczyńskiego "Popiełuszko.Wolność jest w nas".

W 2008 roku powróciła na scenę Teatru Dramatycznego w odświeżonej wersji kultowego spektaklu "Szczęśliwe dni", w którym stworzyła niezapomnianą rolę Winnie. Siła jej talentu nie słabnie - pisali po 15 latach od premiery krytycy. Janusz Majcherek komentował:

Wielkie role nie rodzą się na kamieniu, a już arcydzieła sztuki aktorskiej są nadzwyczajną rzadkością i spotyka się je zaledwie parę razy w życiu. Rolę Winnie w wykonaniu Mai Komorowskiej zaliczam do arcydzieł. Po tylu latach mam wciąż w oczach jej zanikającą postać, jakby wsysaną przez kopiec, w którym tkwi zakopana, w pierwszym akcie po pas, w drugim – po szyję. Na głowie toczek z piórkiem, które – groteskowe w tej ostatecznej sytuacji – zdaje się znakiem wiary i nadziei niesłabnącej do końca. Mam w uszach jej głos.

Zwieńczeniem jej wieloletniej reżyserskiej i pedagogicznej pracy były "Szkice z Dostojewskiego" na podstawie "Idioty" i "Braci Karamazow" pokazywane w 2014 roku przez dyplomantów warszawskiej Akademii Teatralnej. "Teatr Mai Komorowskiej dograł do końca. Odchodzi do legendy efektownie – w chwili szczytu rozwoju" – pisał Tomasz Mościcki:

Maja Komorowska zapowiedziała właśnie koniec swojej pedagogicznej pracy. O jej obecności w Akademii Teatralnej trzeba więc pisać w czasie przeszłym, ja jednak – nie chcąc wierzyć, że rozdział ten zamknął się na naszych oczach – wolę wciąż pisać o niej w czasie teraźniejszym. Bo jest Maja Komorowska niezbędnym składnikiem aury warszawskiej Szkoły. Kochana i podziwiana przez wszystkich, jest także kimś, kogo w angielszczyźnie określa się jako character. Kolejne pokolenia studentów przekazują sobie o niej anegdoty, cytują co celniejsze powiedzonka, biorą udział w nieustającym i niezamkniętym konkursie na najcelniejsze sparodiowanie jej niepodrabialnego sposobu mówienia… To rzadki przywilej, dostępny tylko tym najwybitniejszym i najbardziej kochanym. Często mówi się o „szaleństwie” Mai Komorowskiej, jednak ci, którzy mieli szczęście spotkania – tak jak my, studenci i absolwenci PWST i AT w Warszawie – dobrze wiedzą, że to tylko pozory, że w tym rzekomym szaleństwie naprawdę jest metoda. Rozwichrzenie jest tylko pozorne, znika w czasie prób. Teatr Mai Komorowskiej pracuje bowiem z konsekwencją komputerowego algorytmu i precyzją atomowego chronometru. I trudno przyjąć do wiadomości, że 12 lutego 2014 roku jego istnienie całkowicie przechodzi do historii. Obecność profesor Mai Komorowskiej w Akademii Teatralnej, jej mądrość, doświadczenie i oddanie studentom, ale i sam fakt, że po prostu jest wśród nas – także jako jeden z nielicznych już punktów orientacyjnych w polskim krajobrazie teatralnym, tak zdewastowanym przez dwie ostatnie dekady – to dobro, z którego trudno zrezygnować. Pani Profesor, encore, encore!

Maja Komorowska w okresie stanu wojennego aktywnie pomagała internowanym, będąc członkinią Prymasowskiej Rady Pomocy Internowanym i Ich Rodzinom. Często gości w ośrodkach polonijnych, gdzie występuje podczas wieczorów poetyckich.

W 2019 roku wystąpiła w filmie Macieja Pieprzycy "Ikar. Legenda Mietka Kosza" jako profesor Aniela.

W 1993 roku nakładem wydawnictwa Tenten ukazała się książka autorstwa Mai Komorowskiej zatytułowana "31 dni maja". Z kolei w 2004 roku powstała książka o aktorce – "Pejzaż. Rozmowy z Mają Komorowską" autorstwa Barbary Osterloff. Dziesięć lat później ukazała się książka - zapis rozmów z aktorką, będących medytacją nad aktorstwem, sztuką i życiem Tadeusza Sobolewskiego - "Pytania, które się nie kończą" (Warszawa, 2014).

Ważniejsze wyróżnienia:

1971 – Nagroda im. Zbyszka Cybulskiego;
1972 – Nagroda za najlepszą pierwszoplanową rolę kobiecą, rolę Anny w filmie "Za ścianą" Krzysztofa Zanussiego na Festiwalu Filmowym w San Remo; Nagroda I stopnia za rolę Hamma w "Końcówce" Samuela Becketta w reżyserii Jerzego Krasowskiego w Teatrze Polskim we Wrocławiu na 12. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych;
1975 – Złoty Krzyż Zasługi; Nagroda za rolę Marty w filmie "Bilans kwartalny" Krzysztofa Zanussiego na 2. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku;
1988 – Nagroda I stopnia rektora PWST w Warszawie za szczególne osiągnięcia w działalności dydaktyczno-wychowawczej w roku 1987/1988;
1989 – Odznaka Za Zasługi dla Warszawy;
1990 – Nagroda im. Aleksandra Zelwerowicza za rolę w przedstawieniu "Letycja i Lubczyk" Petera Shaffera w reżyserii Macieja Englerta w Teatrze Współczesnym w Warszawie; Sydney – Polcul Foundation – Niezależna Fundacja Popierania Kultury Polskiej – wyróżnienie za udział w rozwoju niezależnej kultury polskiej; Nagroda główna za rolę Letycji Douffet w przedstawieniu "Letycja i Lubczyk" Petera Shaffera w reżyserii Macieja Englerta w Teatrze Współczesnym w Warszawie na 30. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych;
1991 – Nagroda Ministerstwa Spraw Zagranicznych za wybitne zasługi dla kultury polskiej za granicą w 1990 roku; Medal im. Anny Kamieńskiej za wybitne dokonania artystyczne oraz ofiarną pracę dla chrześcijańskiej wspólnoty;
1993 – Order Zasłużony w Posłudze dla Kościoła; Nagroda I stopnia rektora PWST w Warszawie za szczególne osiągnięcia w działalności dydaktyczno-wychowawczej w roku akademickim 1992/1993;
1994 – Nagroda indywidualna Ministra Kultury i Sztuki za wybitne osiągnięcia artystyczne i dydaktyczne;
1996 – Nagroda za pierwszoplanową rolę żeńską w filmie "Cwał" na 21. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku; Nagroda Polonii w Toronto za rolę Ciotki Idalii w filmie "Cwał" Krzysztofa Zanussiego na Festiwalu Filmów Fabularnych w Toronto;
1997 – Nagroda specjalna Instytutu Polskiego w Moskwie za rolę Idalii w filmie "Cwał" Krzysztofa Zanussiego;
2000 – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski; Srebrny Medal za Zasługi dla Obronności Kraju;
2001 – Nagroda Totus (katolicki Nobel) w kategorii "osiągnięcia w dziedzinie kultury chrześcijańskiej";
2002 – Nagroda Benemerenti (przyznawana przez Ordynariat Polowy WP za dawanie świadectwa prawdzie i sprawiedliwości) za ofiarną pomoc internowanym w stanie wojennym i pracę na rzecz organizacji charytatywnych;
2003 – Nagroda rektora Akademii Teatralnej w Warszawie za szczególne osiągnięcia w działalności dydaktyczno-wychowawczej w roku akademickim 2002/2003;
2004 – Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski;
2005 – Nagroda im. Tadeusza Żeleńskiego-Boya za całokształt twórczości;
2007 – Złoty Medal Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej;
2008 – Złoty Medal Gloria Artis – Zasłużony Kulturze; Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego – nagroda w kategorii teatr; Nagroda Honorowa "Jańcio Wodnik" na 15. Ogólnopolskim Festiwalu Sztuki Filmowej "Prowincjonalia" we Wrześni; tytuł Najlepszej Aktorki za rolę Anny Meister w spektaklu "Na szczytach panuje cisza" w reżyserii Krystiana Lupy w Teatrze Dramatycznym w Warszawie na 14. Festiwalu Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych w Łodzi;
2010 – Komandor francuskiego Orderu Sztuki i Literatury;
2011 – Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski „za wybitne zasługi dla kultury narodowej, za osiągnięcia w twórczości artystycznej oraz działalności dydaktycznej”; Grand Prix dla przedstawienia „Panny z Wilka” na VI Międzynarodowym Festiwalu Szkół Teatralnych w Warszawie;
2015 – Wielka Nagroda XV Festiwalu "Dwa Teatry" w Sopocie za wybitne kreacje aktorskie w Teatrze Polskiego Radia i Telewizji; "Platynowy Szczeniak" za wybitne osiągnięcia w aktorstwie filmowym na 4. Festiwalu Aktorstwa Filmowego im. Tadeusza Szymkowa we Wrocławiu;
2018 – Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy.

Opracowanie: 2001. Aktualizacja: Monika Mokrzycka-Pokora, grudzień 2008, ND, czerwiec 2016, JRK, sierpień 2018, ZLS, czerwiec 2021.

jak daleko stąd jak blisko

s o s