Andrzej Sapkowski - Życie i twórczość | Artysta

Autor powieści i opowiadań fantastycznych, a także esejów i słowników dotyczących tego gatunku literackiego ("Świat króla Artura" oraz "Rękopis znaleziony w smoczej jaskini"). Urodził się 21 czerwca 1948 w Łodzi, gdzie mieszka do dzisiaj.

Zdjęcie nagłówka

Tytuł w nagłówku

Andrzej Sapkowski

Szerokość zdjęcia

standardowy (1240 px)

Podpis obrazka

Andrzej Sapkowski, fot. Piotr Kamionka / East News

Tryb paralaksy

Off

Z wykształcenia ekonomista, w latach 1972-94 pracował w handlu zagranicznym.

Sapkowski jest pięciokrotnym laureatem nagrody im. Janusza A. Zajdla, stanowiącej najważniejsze wyróżnienie dla autorów fantastyki. W roku 1997 został wyróżniony Paszportem Polityki w dziedzinie literatury. Popularność pisarza nie ogranicza się przy tym do Polski. Jego powieści tłumaczono m.in. na rosyjski, angielski, czeski i niemiecki, a także chiński i koreański. W czerwcu 2009 angielski przekład powieści "Krew elfów" otrzymał nagrodę David Gemmel Award for Fantasy. W roku 2008 pisarz został honorowym obywatelem swojej rodzinnej Łodzi.

Sapkowski karierę literacką rozpoczynał jako tłumacz związany z czasopismem "Fantastyka". Zadebiutował dzięki ogłoszonemu przez nie konkursowi w roku 1985 (opowiadanie "Wiedźmin" zdobyło trzecie miejsce – pierwsze otrzymał Marek S. Huberath). Dalsze opowiadania drukował najpierw w tym piśmie, a potem w kontynuującej je "Nowej Fantastyce", natomiast jego powieści bez wyjątku publikowało specjalizujące się w tym gatunku literackim wydawnictwo superNOWA.

Format wyświetlania obrazka

standardowy [760 px]

Andrzej Sapkowski, fot. Paweł Kula / PAP

Obrazek

andrzej_sapkowski_fot_pawel_kula_pap_20091028_0i8-2.jpg

Popularność Sapkowskiemu zapewniła saga o wiedźminie, złożona z trzech tomów opowiadań oraz powieściowego pięcioksięgu. Początek dały jej krótkie formy zawarte w tomach "Wiedźmin", "Ostatnie życzenie" oraz "Miecz przeznaczenia". W większości z nich powtarzającym się rozwiązaniem konstrukcyjnym było przekształcanie schematów fabularnych znanych z bajek, zawsze zmierzające w stronę wersji bardziej mrocznej i brutalnej niż oryginał. I tak na przykład bohaterka opowiadania "Mniejsze zło", stanowiąca daleki odpowiednik Królewny Śnieżki, przystaje do trudniącej się rozbojem bandy siedmiu krasnoludów, a powodem okrucieństwa macochy względem niej jest przepowiednia, przypisująca księżniczkom urodzonym w dniu zaćmienia słońca skłonności psychopatyczne, jak również biologiczne mutacje (potwierdzone przez sekcje zwłok paru ofiar przepowiedni). Opowiadanie nie daje zresztą jasności w kwestii, czy główna bohaterka, Renfri, należy do dotkniętej klątwą grupy.

Z opowiadań stopniowo wyłania się zrąb fabularny większej całości. Czytelnik poznaje kolejne istotne dla cyklu postaci. Głównym bohaterem jest wiedźmin Geralt z Rivii – to człowiek trudniący się zawodowo zwalczaniem potworów, szkolony do tego od dziecka i posługujący się kodeksem moralnym swojej gildii. Kodeks ów zakłada m.in. zachowanie neutralności i unikanie opowiadania się za jedną ze stron w wątpliwych moralnie sytuacjach (znów należy tu przywołać opowiadanie "Mniejsze zło"). Warto wspomnieć również o czarodziejce Yennefer, z którą Geralta łączy skomplikowany związek, oraz o poecie Jaskrze.

W jednej ze swoich przygód Geralt prosi o zapłatę, powołując się na "prawo niespodzianki". Jest to znana z wielu legend prośba o ofiarowanie czegoś, co gospodarz ma w domu, a jeszcze o tym nie wie. Sytuacja komplikuje się, gdyż gospodarzem jest królowa Cintry, a "niespodzianką" okazuje się przedmałżeńskie dziecko jej córki, dziewczynka nazwana później Ciri. Losy wiedźmina i dziewczynki splatają się ponownie po upadku królestwa i po śmierci jej rodziców – Geralt domaga się takiej samej zapłaty od człowieka, któremu w podróży uratował życie, i znów niespodzianką okazuje się Ciri, która przybłąkała się do gospodarstwa. Wkrótce okazuje się, że dziewczynka, mająca domieszkę krwi elfów, w znaczący sposób wpłynie na losy opisywanego w powieści świata. Ujawnia ona bowiem zdolności daleko wykraczające poza zakres tego, co w powieściowym świecie jest uznawane za czary i magię.

Charakterystyczna dla opowiadań fragmentaryczność nie opuszcza pisarza i w pięcioksięgu. Fabuła nie rozwija się linearnie, a ważne dla niej informacje często podawane są jako przygodne. Utrata istotnego dla politycznych machinacji listu zostaje przedstawiona w postaci swego rodzaju noweli o królewskim posłańcu nazwiskiem Applegat. Pisarz przyzwyczaja nas do niego jak do bohatera, który odegra istotną rolę w dalszym ciągu powieści – tylko po to, by zabić go po kilkunastu stronach strzałą zbuntowanych, działających w partyzantce elfów.

Ten ostatni motyw każe powiedzieć o innym elemencie pisarstwa Sapkowskiego, jakim są aluzje do współczesności i bliskiej historii. I tak pojawiające się w pięcioksięgu zamorskie, merkantylne i izolacjonistyczne mocarstwo Kowir stanowi czytelną aluzję do Stanów Zjednoczonych, pojawia się wątek pogromów elfów i krasnoludów czy aneksji kraju dokonywanej pod hasłem ochrony mniejszości narodowych, podobnie jak to uczynili Rosjanie w Polsce 17 września 1939 roku.

Sapkowski jest wyśmienitym stylizatorem i niejednokrotnie wymyśla nietypowe konwencje dla przedstawiania powieściowych wydarzeń. Na przykład kluczowa dla historii fikcyjnego świata bitwa pod Brenną, która powstrzymała imperialistyczne zakusy Nilfgaardu, zostaje przedstawiona z kilkunastu cząstkowych, a uzupełniających się perspektyw. Najważniejsze z nich to: opowieść snuta z perspektywy lazaretu, tekst kroniki spisanej przez jednego z uczestników bitwy (kleryka walczącego jako ochotnik w chłopskiej piechocie), wreszcie – odbywający się kilkadziesiąt lat później egzamin w akademii wojskowej pokonanego w bitwie cesarstwa.

Wiedźmin to bohater, który odcisnął swoje piętno na kulturze popularnej. Postać ta występuje w komiksach rysowanych przez Bogusława Polcha w latach 1993-1995. Poza opowiadaniami Sapkowski udostępnił mu przynajmniej jeden pomysł niezrealizowany w formie prozatorskiej. Geralta z Rivii zagrał też Michał Żebrowski w – źle skądinąd przyjętym – filmie (2001) oraz serialu telewizyjnym (2002), wyreżyserowanych przez Marka Brodzkiego. Na podstawie wątków z pięcioksięgu powstała gra komputerowa "Wiedźmin" – jak dotąd najlepiej sprzedający się polski produkt w tej dziedzinie. Dialogi w zawartych w niej filmowych wstawkach udatnie naśladują styl Sapkowskiego, niekiedy śmielsze od oryginału w aluzjach obyczajowych (fragmenty są dostępne w serwisie YouTube).

Mimo protestów czytelników, Sapkowski definitywnie zrezygnował z kontynuacji sagi o wiedźminie. Kolejny napisany przez niego cykl stanowi trylogia husycka, której głównym bohaterem jest Reinmar z Bielawy, zwany także Reynevanem von Bielau. Akcja osadzona jest w XV wieku, podczas wojen husyckich, na ziemiach polskich, śląskich oraz czeskich. Główny bohater przedstawiony jest jako dość kochliwy adept magii, wciąż muszący uciekać przed kolejnymi zagrożeniami, z dziwną regularnością podejmujący błędne decyzje. W pewnym momencie przystaje on do husytów, co bynajmniej nie zapewnia mu większego bezpieczeństwa.

Mariusz Czubaj uważa, iż:

trylogia Sapkowskiego jest bowiem polemiką z polską tradycją powieści historycznej, z – dajmy na to – Kraszewskim i Sienkiewiczem, którzy pisywali o okrutnych czasach, pozbawiając je dozy okrucieństwa i najprostszego ludzkiego wymiaru. Tymczasem autor 'Wiedźmina' nie ukrywa, że jego postaci to ludzie niespecjalnie – powiedzmy – subtelni, za to z lubością pławiący się w tym, co kiedyś wielki teoretyk literatury Michaił Bachtin nazwał 'dołem materialno-cielesnym'.

Trop ten potwierdzają liczne nawiązania językowe do Henryka Sienkiewicza oraz inne spojrzenie na postaci historyczne znane chociażby z "Krzyżaków" (takie, jak Jagiełło czy królowa Jadwiga).

W 2009 roku Sapkowski po raz kolejny zaskoczył czytelników, osadzając powieść pod tytułem "Żmija" w Afganistanie podczas radzieckiej interwencji. Głównym bohaterem jest tym razem obdarzony zdolnościami paranormalnymi chorąży Armii Radzieckiej Paweł Lewart, mogący wylegitymować się polskim pochodzeniem. Jego nadprzyrodzone umiejętności przytłumił co prawda pobyt w szpitalu psychiatrycznym, lecz spotkanie tytułowej żmii pozwala je odzyskać.

Po omówieniu tych wszystkich pozycji można zaryzykować stwierdzenie, iż pisarstwo Sapkowskiego zmierza w stronę coraz ściślejszego osadzania motywów fantastycznych w rzeczywistości. Saga o wiedźminie dzieje się w świecie wymyślonym (choć padają sugestie, jakoby akcja miała miejsce na Ziemi przed epoką lodowcową), trylogia husycka – na początku XV wieku, natomiast "Żmija" ociera się o teraźniejszość (w epilogu mowa jest o polskiej interwencji w Afganistanie).

W 2013 roku ukazał się długo wyczekiwany "Sezon burz" – kolejna powieść z cyklu o Wiedźminie, która nie była jednak bezpośrednią kontynuacją "Pani jeziora". Opisywane w niej wydarzenia rozgrywają się przed opisanymi w opowiadaniu "Wiedźmin". Na podstawie książki zrealizowano dwudziestogodzinne słuchowisko radiowe, w którym udział wzięło ponad osiemdziesięciu aktorów, m.in. Krzysztof Gosztyła, Krzysztof Banaszyk, Anna Dereszowska i Adam Ferency.

W 2012 roku został odznaczony srebrnym medalem Gloria Artis.

Andrzej Sapkowski jest jednym z najpopularniejszych polskich pisarzy zagranicą: jego książki tłumaczone były m.in. na angielski, niemiecki, francuski, włoski i hiszpański. Sławy przysporzyły jego książkom nagradzane na całym świecie gry komputerowe, rozgrywające się w świecie Geralta z Rivii: "Wiedźmin" (2007), "Wiedźmin 2: Zabójcy Królów" (2011) i "Wiedźmin 3: Dziki Gon" (2015) wraz z dodatkami "Serca z kamienia" (2015) i "Krew i wino" (2016). Wiedźmińskie uniwersum stanowi także podstawę do cyfrowej gry planszowej "Wiedźmin: Gra przygodowa" (2014), cyfrowej gry karcianej "Gwint: Wiedźmińska gra karciana" (2018) oraz połączenia komputerowej gry RPG i gry karcianej, "Wojna Krwi: Wiedźmińskie opowieści" (2018). Saga o wiedźminie jest także kanwą serialu fantasy "Wiedźmin" po raz pierwszy wyemitowanego na platformie Netflix pod koniec 2019 r.

Autor: Paweł Kozioł, październik 2010, aktualizacja: AP, listopad 2019.

Twórczość

Opowiadania:

"Wiedźmin", REPORTER, Poznań 1990.
"Ostatnie życzenie", superNOWA, Warszawa 1993.
"Miecz przeznaczenia", superNOWA, Warszawa 1993.
"Coś się kończy, coś się zaczyna", superNOWA, Warszawa 2000 (zawiera również opowiadania spoza cyklu wiedźmińskiego).

Powieści:

"Krew elfów", superNOWA, Warszawa 1994.
"Czas pogardy", superNOWA, Warszawa 1995.
"Chrzest ognia", superNOWA, Warszawa 1996.
"Wieża Jaskółki", superNOWA, Warszawa 1997.
"Pani Jeziora", superNOWA, Waszawa 1999.
"Narrenturm", superNOWA, Warszawa 2002.
"Boży bojownicy", superNOWA, Warszawa 2004.
"Lux perpetua", superNOWA, Warszawa 2006.
"Żmija", superNOWA, Warszawa 2009.
"Sezon burz", superNOWA, Warszawa 2013.

Inne:

"Oko Yrrhedesa", MAG, Warszawa 1995 (gra fabularna, mająca być wprowadzeniem w gatunek).
"Świat króla Artura. Maladie", superNOWA, Warszawa 1995 (esej).
"Rękopis znaleziony w Smoczej Jaskini", superNOWA, Warszawa 2001 (słownik literatury fantastycznej).

Wywiady:

"Historia i fantastyka", superNowa, Warszawa 2005 (wywiad-rzeka przeprowadzony przez Stanisława Beresia).
"Stylizacja na zgorzknienie". Z Andrzejem Sapkowskim rozmawia Konrad T. Lewandowski, "Lampa" 8/2004.

Omówienia:

Mariusz Czubaj, "Smutek Dolnego Śląska", "Polityka" 48 (2582) / 2006.
Jakub Z. Lichański, "Nadgryziony rękopis czyli jak (nie) pisać o fantasy", "Nowe Książki" 11 / 2001 ("Rękopis znaleziony w smoczej jaskini").
Wojciech Orliński, "Bohater głupek", "Gazeta Wyborcza" 6.11.2002.
Aleksandra Piekara, "Niedaleko od Wiedźmina?", "Opcje" 1 (78)/2010 ("Żmija").
Anita Krupa, "Sapkowski i Tolkien", "Ha!art" 1/2000.
Tomasz Wojnarowski, " 'Lux Perpetua', czyli quasi-historii ostateczny koniec", "Portret" 23/2007.

Nagrody:

Lifetime Achievement Award (nagroda za całokształt twórczości) przyznana przez World Fantasy Convention w Columbus w stanie Ohio, USA (2016).

literatura

fantasy

literatura fantastyczna

Adam Wiśniewski-Snerg