Pisarze i dezerterzy

Hashtag (topic)

#Artists in Arms

#literatura

Nagłówek super artykułu

Title on page in header

Pisarze i dezerterzy

Obrazek lub wideo

7-palestyna-fin1.png

Podpis dla multimediów

Kolaż "Palestyna" – projekt "Artists in Arms". Autor: Rzeczy obrazkowe.

Header text color

rgb(255, 255, 255)

Enable audio for video

Off

Negative header audio button

Wyłączony

Negative side audio button

Wyłączony

Zawartość (treść strony Super Artykułu)

Styl kolumn

obydwie kolumny statyczne

Lewa kolumna

Pierwsze grupy żołnierzy Armii Polskiej na Wschodzie przetransportowano do Palestyny prosto z Iranu już w maju 1942, większość trafiła tu jednak latem 1943 roku.

Prawa kolumna

Przewodnik po Palestynie, fot. polona.pl

Styl kolumn

prawa kolumna statyczna

Lewa kolumna

Imperium wydawnicze

Pisarz Aleksander Klugman stwierdził: "Właściwie w owym okresie Palestyna była głównym ośrodkiem polskości na obczyźnie; rolę Warszawy, Krakowa, Łodzi, Poznania czy Lwowa sprzed 1939 przejęły Tel Awiw i Jerozolima".

Prawa kolumna

Mapa Palestyny z 1939 roku, fot. polona.pl

Styl kolumn

prawa kolumna statyczna

Lewa kolumna

"Europa w miniaturze"

W filmie "Wielka droga" Michała Waszyńskiego z 1946 roku, opowiadającym dzieje odysei andersowców, jest scena w której trzech lwowskich baciarów wcielonych w szeregi armii rozmawia ze sprzedawcą napojów chłodzących, ortod

Prawa kolumna

Bank Polska Kasa Opieki SA oddział w Tel Awiwie, 1934, fot. NAC

Styl kolumn

obydwie kolumny statyczne

Lewa kolumna

Wedle wspomnień, miejscowe społeczności – arabska i żydowska – przyjęły polskich cywilów i żołnierzy bardzo życzliwie. Wykorzystywali ten fakt nawet brytyjscy żołnierze, którzy zaczęli przystrajać swoje samochody biało-czerwonymi flagami.

Prawa kolumna

"Palestyna. Żydowska siedziba narodowa w obrazach", 1941, fot. polona.pl

Fullscreen gallery items

Text

Fotoreportaż "Wśród palestyńskich arabów" z czasopisma "Nasze Drogi", marzec 1941

Podpis obrazka

fot. polona.pl

Text position

left top

Styl kolumn

obydwie kolumny statyczne

Lewa kolumna

Spotkania z polskimi Żydami, jak i dźwięk języka polskiego na ulicach, znajome potrawy w restauracyjnych menu – wszystko to sprawiało, że andersowcy mogli się tu poczuć "prawie jak w domu".

Prawa kolumna

Strona z reklamami, Nasze Drogi, marzec 1941, fot. polona.pl

Fullscreen gallery items

Text

W Palestynie, a głównie w Tel Awiwie, większośc imigrantów z okresu międzywojennego stanowili polscy Żydzi. Powstały polskie, nie tylko z nazwy ale również ze systemu dystrybucji towarów i sposobów obsługiwania klientów, restauracje, kawiarnie, sklepy, zakłady krawieckie, fryzjerskie, a nawet wielkie przedsiębiorstwa handlowe i przemysłowe. Język polski stał się równorzędnym partnerem hebrajskiego i angielskiego. [Kazimierz Krukowski, "Z Melpomeną na emigracji"]

Podpis obrazka

Plac Ziny Dizengoff, widok od północy, 1934, proj. Genia Averbuch, LC, fot. materiały prasowe Muzeum Polin

Text position

left bottom

Styl kolumn

obydwie kolumny statyczne

Lewa kolumna

Wielu andersowców wspominało więc potem pobyt w Palestynie z rozrzewnieniem. Śródziemnomorski klimat był dla nich wyczekiwanym oddechem po doświadczeniu spiekoty w obozowiskach na irackiej pustyni.

Prawa kolumna

Marian Czuchnowski, fot. szukajwarchiwach.gov.pl

Simple Gallery Items

Podpis obrazka

Defilada Samodzielnej 2 Brygady Pancernej przed gen. Kazimierzem Sosnkowskim (salutuje) w Hill 69 koło Gazy. Widoczne czołgi Sherman M4, fot. Archiwum Fotograficzne Tadeusza Szumańskiego / audiovis.nac.gov.pl

Podpis obrazka

Polscy żołnierze z Palestyńczykami, fot. Archiwum Fotograficzne Tadeusza Szumańskiego / audiovis.nac.gov.pl

Podpis obrazka

Polscy żołnierze obserwują Palestynkę niosącą dzban na głowie, fot. Archiwum Fotograficzne Tadeusza Szumańskiego / audiovis.nac.gov.pl

Styl kolumn

obydwie kolumny statyczne

Lewa kolumna

Noce w kibucach i noce biblijne

Życie polskiej diaspory w Palestynie nie było jednak taką sielanką, jak mogłoby się wydawać z przytoczonych wcześniej opisów.

Prawa kolumna

Władysław Broniewski w łagrze, fot. Wikimedia Commons

Styl kolumn

obydwie kolumny statyczne

Lewa kolumna

Pobyt w Jerozolimie w szczególny sposób zaważył na życiu i dalszej twórczości Romana Brandstaettera, który przed wojną dał się poznać jako obiecujący krytyk literacki i poeta.

Prawa kolumna

Roman Brandstaetter, fot. z archiwum Stowarzyszenia im. Romana Brandstaettera

Styl kolumn

obydwie kolumny statyczne

Lewa kolumna

Marian Czuchnowski i Władysław Broniewski, obaj przed wojną zasłużeni dla lewicowej i zaangażowanej poezji, dostali urlop od służby wojskowej i zostali oddelegowani do Jerozolimy: Broniewski ma objąć posadę redaktora technicznego pisma "W drodze", Czuc

Prawa kolumna

Władysław Broniewski po wypuszczeniu z sowieckiego więzienia. Moskwa, październik 1941, fot. "Karta"/Zbiory Muzeum Władysława Broniewskiego

Styl kolumn

obydwie kolumny statyczne

Lewa kolumna

Szczególną dumą napawa go fakt, że jego wojenne wiersze są kolportowane wśród zwykłych żołnierzy, przyczepiane do ścian wojskowych namiotów. Broniewski pisze w Jerozolimie także swój słynny wiersz "Żydom Polskim":

Prawa kolumna

Jerozolima, Via Dolorosa przy twierdzy Antonia, fragment rzymskiego łuku Ecce Homo, 1942-43, fot. NAC

Fullscreen gallery items

Text

Jerozolimy religijnej nie lubię. Jakieś natrętne kramarstwo wszystkich wyznań, tępy i bezcelowy fanatyzm. Grób Chrystusa całkiem nieciekawy, jedynie Via Dolorosa ma trochę charakteru dzięki temu, że właśnie pozostała zaułkiem, gdzie jak przed dwoma tysiącami lat panuje brud, zgiełk, handel, coś tak jak u nas na ulicy Miłej. [Broniewski w liście do córki, maj 1943]

Podpis obrazka

Jerozolima, Kopuła na Skale, zwana Meczetem Omara, 1942-43, fot. NAC

Text position

left top

Text

Ale najpiękniejsze jest położenie Jerozolimy. Trzeba Ci wiedzieć, że Jerozolima jest na wysokości Zakopanego, dokoła pagórki bardzo malownicze, masa białych kamieni, zieleń, którą latem słońce spali, na horyzoncie żałobne cyprysy, szaro-zielone oliwki i domy z białego kamienia. [Broniewski w liście do córki, maj 1943]

Podpis obrazka

Jerozolima, Getsemani, inaczej Ogród Oliwny, 1942, fot. NAC

Text position

right bottom

Text

Tam giną ludzie, miasta, stolice,

Tam naród w walce –

A ja tu chodzę,

Depczę jerozolimskie ulice

I gryzę palce

Ja chcę kiedyś... na Żoliborzu...

Choćby na krótko...

Jeśli nie -

Nad Śródziemnym Morzem

Zdechnę ze smutku.

[Władysław Broniewski - "Middle East"]

Podpis obrazka

Morze i Plaża w Tel Awiwie, fot. Ze’ev Aleksandrowicz

Text position

left top

Styl kolumn

obydwie kolumny statyczne

Lewa kolumna

Niemal wszyscy z nich prędzej czy później z Palestyny wyjechali: do Polski, jak Broniewski, Brandstaetter czy Stern (choć dopiero w 1948 roku, gdy wybuchła wojna arabsko-żydowska) lub na Zachód, jak Marian Czuchnowski, który resztę życia spędził w Angl

Prawa kolumna

Anatol Stern, lata 40. XX wieku, fot. ze zbiorów Danuty Łomaczewskiej/East News

Styl kolumn

obydwie kolumny statyczne

Lewa kolumna

Jego mikropowieść "Piotruś" to brutalny i chaotyczny przewodnik po ciemnej stronie Tel Awiwu: świecie szemranych transakcji, hoteli-burdeli, ludzkiej nędzy i upokorzenia.

Prawa kolumna

Leo Lipski, fot. Instytut Literacki

Simple Gallery Items

Podpis obrazka

Ulica Allenby w Tel Awiwie, 1922, fot. Wikimedia.org

Podpis obrazka

Architektura Nowoczesna, fot. Ze’ev Aleksandrowicz

Styl kolumn

obydwie kolumny statyczne

Lewa kolumna

"Melduję, że zdezerteruję"

W Palestynie pozostało też niemal trzy tysiące żołnierzy pochodzenia żydowskiego. Dla ludzi wychowanych na opowieściach o Ziemi Obiecanej podróż przez kraj dawnych przodków była ogromnym przeżyciem.

Prawa kolumna

Polonia. The largest ship on the line (Najszybszy statek na linii), ok. 1936, plakat, CZA, fot. Materiały prasowe Muzeum Polin

Styl kolumn

obydwie kolumny statyczne

Lewa kolumna

Jiszuw, czyli lokalna społeczność żydowska, otoczył opieką przybyłych z ZSRR; organizowano dla nich spotkania czy wycieczki do świętych miejsc judaizmu.

Prawa kolumna

Demonstracje Żydów przeciwko zakazowi wyjazdu do Palestyny. Uczestnicy demonstracji na ulicy Nalewki w Warszawie, 1930, fot. www.audiovis.nac.gov.pl (NAC)

Styl kolumn

obydwie kolumny statyczne

Lewa kolumna

Osiedlali się w kibucach lub zasilali paramilitarne organizacje, takie jak Irgun czy Hagana. Dezercje były solą w oku brytyjskich władz mandatowych, które obawiały się przystąpienia setek dobrze wyszkolonych żołnierzy do syjonistycznego podziemia.

Prawa kolumna

Menachem Begin (w pierwszym rzędzie pierwszy z lewej) w mundurze Armii Polskiej na Wschodzie, Palestyna, grudzień 1942, fot. Wikimedia Commons

Styl kolumn

obydwie kolumny statyczne

Lewa kolumna

Generał Anders zapytany dwie dekady później o kwestie dezercji w wywiadzie dla paryskiej "Kultury" przyznał: "Wydałem ścisłe dyrektywy nieścigania tych żołnierzy Żydów, którzy [...] opuszczali szeregi.

Prawa kolumna

Plakat z 1942 roku, fot. Polona.pl

Tekst

Poznaj historię Armii Andersa na stronie projektu "Artists in Arms".

Kliknij w poniższy banner, żeby wrócić do projektu.

Rozmiar tekstu

standardowy rozmiar

Więcej artykułów z serii Super Artykuł

Title

Michał Waszyński – polski "książę" z Kowla

URL

https://culture.pl/pl/superartykul/michal-waszynski-polski-ksiaze-z-kowla

Thumbnail

URL obrazkahttps://api.culture.pl/sites/default/files/2021-07/10-bolonia_kopia_waszynski_.jpg

Title

Melpomena na piaskach. Teatr na szlaku Armii Andersa

URL

https://culture.pl/pl/superartykul/melpomena-na-piaskach-teatr-na-szlaku-armii-…

Thumbnail

URL obrazkahttps://api.culture.pl/sites/default/files/2021-07/8-egipt_kopia_-_teatr_armia_andersa_.jpg

Title

Czapski. Śledztwo na "nieludzkiej ziemi"

URL

https://culture.pl/pl/superartykul/czapski-sledztwo-na-nieludzkiej-ziemi

Thumbnail

URL obrazkahttps://api.culture.pl/sites/default/files/2021-06/1-griazowiec-kopia.png

Introduction

Pobyt w Palestynie podziałał twórczo na wielu literatów znajdujących się w szeregach Armii. Z kolei dla licznych żołnierzy pochodzenia żydowskiego był to ostatni przystanek na szlaku – odegrali później ważną rolę w powstaniu państwa Izrael.

Ciemna wersja kolorystyczna strony

Etykieta serii

Czytaj artykuł...

Summary

Cover

Rozmiar miniatury

standardowy [360 px]

Miniatura

7-palestyna-fin1.png

Nagłówek stopki

Więcej artykułów z serii "Artists in Arms"