Warto wspomnieć, że ta specyficzna sytuacja polityczna w znaczący sposób wpłynęła na rolę kobiet w polskim społeczeństwie. W związku z tym, że dom uznawany był za tradycyjną strefę działalności kobiecej, to właśnie Polki w naturalny sposób przejęły nowe, ważne społecznie obowiązki. Ponadto przedłużająca się nieobecność mężczyzn, walczących, więzionych czy zsyłanych w głąb Rosji, często wymagała od kobiet zarządzania dworem oraz czynnego zapewnienia pomocy i wsparcia powstańcom: ukrywania żołnierzy bądź dokumentów, dostarczania żywności czy środków medycznych itd.
Typowy dla twórczości Grottgera podział ról na aktywnych mężczyzn i bierne kobiety został jednak zachowany także w przypadku "Obrony dworu". Mężczyźni siłą całego ciała napierają na zamknięte drzwi, jednocześnie nasłuchując odgłosów za nimi. Są młodzi, silni, uzbrojeni i widz nie ma wątpliwości, że odważnie biorą na siebie zadanie obrony rodziny. Nawet zachowanie starca, mimo że stoi nieruchomo wsparty o laskę, kontrastuje z reakcją kobiet i dzieci. Jego spokój wobec zagrożenia sugeruje brak strachu, a spuszczone oczy i zrezygnowanie malujące się na twarzy sprawiają wrażenie, jakby mężczyzna żałował, że nie ma już sił, by podjąć walkę.
Gesty i mimika kobiet pokazują natomiast ich przerażenie, panikę, bezradność. Młoda matka w melodramatycznym geście przyklęknęła, składając ręce i wznosząc oczy ku niebu. Jej postać – kolorystycznie wyróżniona białą kredką – kumuluje w sobie tragizm sytuacji i każe widzowi myśleć o tym, co prawdopodobnie zdarzy się za chwilę. Babka, spoglądająca z obawą w stronę drzwi, opiekuńczym ruchem przygarnia dwoje kilkuletnich dzieci. Druga młoda kobieta zakrywa sobie twarz obiema dłońmi w geście przestrachu czy rozpaczy, przypominającym zachowanie bohaterek "Żałobnych wieści".
Jak widać na przykładzie "Obrony dworu", motyw dworku dotkniętego wypadkami powstania styczniowego pozwalał w czytelny sposób zobrazować tragizm roku 1863 i jego wpływ na losy polskich rodzin. Grottger sięgał po ten temat jeszcze dwukrotnie, tworząc replikę drzeworytniczą omawianego kartonu z cyklu "Polonia" (o nieco zmodyfikowanej kompozycji wynikającej z zastosowania pionowego formatu) oraz obraz olejny zatytułowany "Pożar dworu pod Miechowem" (1864/1865). Motyw wprowadzony przez Grottgera do ikonografii powstania wykorzystywali także inni twórcy, np. Władysław Bakałowicz w dziele "Scena z 1863 roku – Rewizja" (1875-1885).
- Artur Grottger, "Obrona dworu" z cyklu "Polonia"
1863
kredka na kartonie
Literatura:
Mariusz Bryl, "Cykle Artura Grottgera. Poetyka i recepcja", Poznań 1994.
Aleksandra Krypczyk, "Czarna sukienka. Wizerunek Polki w twórczości Artura Grottgera, [w:] Rozprawy Muzeum Narodowego w Krakowie. Seria nowa", t. 5, Kraków 2012.
Autorka: Karolina Dzimira-Zarzycka, styczeń 2018