"Quo vadis": dwa tysiące wydań
Najgłośniejszym sukcesem pisarskim Henryka Sienkiewicza jest niewątpliwie "Quo vadis", epos historyczny o prześladowaniu pierwszych chrześcijan w Rzymie czasów Nerona. Powieść, która utorowała pisarzowi drogę do Nagrody Nobla, wydano dotąd 2002 razy w 59 językach świata, w tym po łacinie i w esperanto.
Ustalenia Biblioteki Narodowej obejmują czas od pierwszego wydania eposu do dnia 31 lipca 2016 roku.
Niektóre z tych wydań znajdą się na wystawie przygotowanej przez Bibliotekę Narodową w Pałacu Rzeczypospolitej przy pl. Krasińskich w Warszawie. Będzie ona towarzyszyć Narodowemu Czytaniu "Quo vadis" Henryka Sienkiewicza – 3 września 2016 roku. Tytuł ekspozycji: "»Quo vadis« Henryka Sienkiewicza – pokaz rękopisu" najlepiej mówi o tym, co stanowi jej największą atrakcję; równie inspirujące mogą się jednak okazać książki w rozmaitych językach, niekiedy egzotycznych i rzadko występujących.
W żywiole antyku
Henryk Sienkiewicz znakomicie poruszał się w żywiole prozy historycznej. Tematyka współczesna nie dostarczała mu właściwych bodźców do tworzenia równie porywających fabuł. Ani " Rodzina Połanieckich", ani "Bez dogmatu" nie zyskały podobnego powodzenia, co poprzedzająca je Trylogia.
Pisarz, który czytał w oryginale Tacyta czy Swetoniusza i na bieżąco zapoznawał się z pracami historyków starożytności, postanowił swoją wiedzę spożytkować twórczo. Pomogły mu w tym pobyty w Rzymie: cały miesiąc w październiku 1879 roku oraz trzy krótsze (w grudniu 1886, w grudniu 1890 i w kwietniu 1893), podczas których poznał historię i topografię miasta. Na tyle dobrze, że granica między wydarzeniami i postaciami rzeczywistymi a zmyślonymi jest w jego "Quo vadis" prawie niedostrzegalna.
Słynny malarz polski Siemiradzki, który wówczas zamieszkiwał w Rzymie, był moim przewodnikiem po wiecznym mieście i podczas jednej z naszych wędrówek pokazał mi kapliczkę Quo vadis. Wtedy to powziąłem myśl napisania powieści z owej epoki i mogłem ją urzeczywistnić dzięki znajomości początków Kościoła – wspominał pisarz.
Sienkiewicz znał "Ben Hura" Lewisa Wallace'a – druk tej powieści zlecił w "Słowie". Czytał "Antychrysta" Ernesta Renana, "Rzym za Nerona" Józefa Ignacego Kraszewskiego. Duże wrażenie wywarły na nim płótna Henryka Siemiradzkiego: "Pochodnie Nerona" i "Dirce chrześcijańska".
Styl wyświetlania galerii
wyświetl slajdy
W "Quo vadis" plan historyczny wzbogacił fikcyjnym, z intrygującym wątkiem miłosnym. Pogańskiemu wyuzdaniu cesarskiego dworu przeciwstawił potęgę moralnych racji wyznawców Chrystusa – ostoję europejskiej cywilizacji.
Rok 2016, ogłoszony Rokiem Henryka Sienkiewicza, to nie tylko 170. rocznica urodzin i 100. śmierci pisarza, ale również 120-lecie opublikowania powieści "Quo vadis" w firmie wydawniczej Gebethner i Wolff w Krakowie. Wcześniej drukowana była w odcinkach w warszawskiej "Gazecie Polskiej" – od 26 marca 1895 do 29 lutego 1896 roku – a także, z niewielkim opóźnieniem, w krakowskim "Czasie" i "Dzienniku Poznańskim". Idąc za ciosem, ta sama oficyna szybko wypuściła również skróty: "dla dojrzalszej młodzieży" (1899) oraz "Święty Piotr w Rzymie: opowiadanie z czasów prześladowania chrześcijan za Nerona" (1900).
Pierwsze przekłady tej powieści – na język angielski i rosyjski – pojawiły się już w roku polskiej premiery: 1896. Rok później "Quo vadis" w oryginale i tłumaczeniach wydano dwadzieścia razy. Najwięcej wznowień powieści ukazało się jednak w roku 1900 – 52 reedycje. Do dzisiaj ukazuje się rokrocznie około dwudziestu polskich i zagranicznych wydań "Quo vadis".
Romans historyczny
Wydana przed 120 laty powieść, określana niekiedy romansem historycznym, zrobiła niewiarygodną karierę na całym świecie. Tuż po wydaniu chwalił ją głośno papież Leon XIII, doczekała się ekranizacji. W 1916 roku, kiedy zmarł Sienkiewicz, nakład "Quo vadis" w samych tylko Stanach Zjednoczonych przekroczył półtora miliona egzemplarzy.
Z zestawienia przygotowanego przez Bibliotekę Narodową wynika, że – do 31 lipca 2016 roku – powieść osiągnęła 2002 wydania w 59 językach świata, w tym po łacinie i w esperanto. Nie wszystko zresztą udało się odnotować i wielokrotne anglojęzyczne wznowienia e-booków uwzględnione zostały tylko częściowo.
Rekordowe wyniki "Quo vadis" osiągnęła w tłumaczeniach na:
- niemiecki: 294 wydania (1898–1900: 18 wydań)
- włoski: 289 (1899–1900: 25)
- hiszpański: 235 (w samym 1900: 9)
W Hiszpanii utarł się zwyczaj wręczania tej książki dzieciom przystępującym do pierwszej komunii, choć do znaczącego sukcesu przyczynia się też chłonny rynek w Ameryce Łacińskiej. Jedno z pierwszych hiszpańskich wydań z 1900 roku wręczył w prezencie papieżowi Franciszkowi prezydent Andrzej Duda.
W polskim oryginale "Quo vadis" ukazała się w 192 edycjach (w dziewiętnastym wieku pięciokrotnie) wypuszczanych na rynek nierzadko w 100-, 150- i 200-tysięcznych nakładach.
Świeżo po polskiej edycji, jeszcze w 1896 roku, "Quo vadis" miała dwukrotne tłumaczenia na angielski (Boston i Londyn). Do końca dziewiętnastego wieku powieść ukazała się po angielsku aż trzydziestokrotnie (USA: 17, Wielka Brytania: 12, Kanada: 1). Dotychczas w tym języku odnotowano jej 134 wydania.
W tymże 1896 roku ukazało się pięć edycji powieści w języku rosyjskim, do końca stulecia – 16, a do teraz – równo 100. W Rosji Radzieckiej od 1917 roku do czasu pierestrojki nie ukazało się ani jedno wydanie eposu.
Styl wyświetlania galerii
wyświetl slajdy
Od 1900 roku pojawiają się przekłady w języku francuskim, do połowy 2016 roku mieliśmy 96 edycji, a w portugalskim – 84. Rok później pojawiły wersje węgierskie, aż do 61. nakładu.
Stawkę pionierską uzupełniają (w kolejności publikacji):
- 1897: język bułgarski (17)
- 1898: niderlandzki (30), czeski (29), szwedzki (9), ormiański (7)
- 1899: duński (26), chorwacki (16), łotewski (8)
- 1900: rumuński (41) i grecki (15)
Wiek dwudziesty (i następny) przyniosły kolejne nakłady tłumaczeń na języki:
- 1901: fiński (16 )
- 1902: norweski (21)
- 1903: słowacki (13; pierwsze wyd. poza krajem – w Stanach Zjednoczonych)
- 1913: serbski (17)
- 1929: hebrajski (11)
Czytelnicze wzięcie powieść Sienkiewicza ma zapewnione w równie egzotycznych językach jak:
- 1907: japoński (42)
- 1921: koreański (39)
- 1922: chiński (41)
- 1930: perski (15)
- 1952: turecki (15)
Poniżej dziesięciu wydań "Quo vadis" miały przekłady na języki:
- albański (pierwszy nakład 1933; 2 wydania)
- amharski (2014; 1 wydanie)
- arabski (1910; 7 wydań)
- bengalski (1954; 2 wydania)
- białoruski (1956; 3)
- birmański (1977; 1 – z ang.)
- estoński (1900; 6)
- farerski (1983; 1)
- grenlandzki (1961; 1)
- gruziński (1964; 2 – z ros.)
- gudźarati (1992; 1)
- hindi (1958; 3)
- indonezyjski (1933; 3)
- irlandzki (1936; 1)
- islandzki (1905; 2)
- jidysz (1928; 3)
- kataloński (1926; 5)
- litewski (1904; 8)
- macedoński (1971; 4)
- malajalam (1984; 2)
- maltański (1902; 1)
- osmański (1910; 2)
- słoweński (1901; 8)
- sotho (1960; 1)
- tamilski (1945; 1)
- ukraiński (19-?; 6)
- wietnamski (1985; 5)
W języku hebrajskim pierwsze wydanie zostało opatrzone uwagą, że redakcja "pozwoliła sobie usunąć z książki kilka nielicznych zresztą fragmentów, dla których w tłumaczeniu hebrajskim nie ma miejsca".
Po słowacku ukazało się dotąd 13 wydań powieści Sienkiewicza, która po raz pierwszy została opublikowana w 1903 roku w Scranton (Pensylwania). "Svätý Peter v Ríme: povest' z časov prenasledovania krest'anov za panovania ukrutného cisára Nerona" opatrzony został dopiskiem – "wyd. dla młodzieży studiującej w Ameryce".
Interesujące, że chociaż w Rosji Radzieckiej "Quo vadis" nie publikowano od 1917 aż do czasów pieriestrojki, w Radzieckiej Armenii pojawiły się w tym czasie aż trzy wydania. Z kolei w Rumunii za rządów Ceaușescu przerwa w drukowaniu eposu Sienkiewicza trwała od 1968 do 1989 roku.
Pierwsze wydanie "Quo vadis" po białorusku z 1956 roku zostało opublikowane w Rzymie i – co ciekawe – w alfabecie łacińskim.
W esperanto powieść ukazała się po raz pierwszy w 1934 roku w Amsterdamie. W tymże języku w naszym kraju – w 1957 roku w Warszawie. W wielu językach powieść Sienkiewicza ukazywała się również w alfabecie Braille'a.
Proza życia
Wbrew dość powszechnemu mniemaniu Henryk Sienkiewicz otrzymał Nagrodę Nobla w 1905 roku nie konkretnie za "Quo vadis", lecz za "wybitne osiągnięcia w dziedzinie eposu" i "rzadko spotykany geniusz, który wcielił w siebie w ducha narodu". Warto przypomnieć, że w 1905 roku Polski próżno było szukać na mapie Europy.
W 1886 roku, czyli dziesięć lat przed opublikowaniem "Quo vadis", cywilizowane państwa świata przystąpiły – z inspiracji Wiktora Hugo – do konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych. Rosji wśród nich nie było. Podlegający carskiej jurysdykcji Henryk Sienkiewicz skazany był na łaskę i niełaskę wydawców (nie tylko rosyjskich), którzy na potęgę korzystali z nieskrępowanego dostępu do jego dzieł, wyjątkowo rzadko płacąc polskiemu pisarzowi tantiemy należne z tytułu praw autorskich. Ot, proza życia.
Autor: Janusz R. Kowalczyk, sierpień 2016
[{"nid":"5683","uuid":"da15b540-7f7e-4039-a960-27f5d6f47365","type":"article","langcode":"pl","field_event_date":"","title":"Jak by\u0107 autorem - w kinie?","field_introduction":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. Wyj\u0105tki te by\u0142y rzadkie w przesz\u0142o\u015bci, dzi\u015b s\u0105 nieco cz\u0119stsze, ale i dobrych film\u00f3w dzi\u015b mniej ni\u017c to kiedy\u015b bywa\u0142o.","field_summary":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. ","topics_data":"a:2:{i:0;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259606\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:5:\u0022#film\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:11:\u0022\/temat\/film\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}i:1;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259644\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:8:\u0022#culture\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:14:\u0022\/temat\/culture\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}}","field_cover_display":"default","image_title":"","image_alt":"","image_360_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/360_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=dDrSUPHB","image_260_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/260_auto_cover\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=X4Lh2eRO","image_560_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/560_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=J0lQPp1U","image_860_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/860_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=sh3wvsAS","image_1160_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/1160_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=9irS4_Jn","field_video_media":"","field_media_video_file":"","field_media_video_embed":"","field_gallery_pictures":"","field_duration":"","cover_height":"266","cover_width":"470","cover_ratio_percent":"56.5957","path":"pl\/node\/5683","path_node":"\/pl\/node\/5683"}]