Laibach: Tak, lubimy marzyć [WYWIAD]

kody_laibach_fot_tomasz_kulbowski_12.jpg, default, Koncert "Polonia" podczas festiwalu KODY, fot. Tomasz Kulbowski / materiały OMIT Rozdroża, Od chrztu Polski do najciekawszych atrakcji turystycznych Słowenii, czyli Laibach opowiada o pracy nad ''Polonią'', utworem inspirowanym twórczością A

#muzyka

Z Ivanem Novakiem i Luką Jamnikiem, twórcami słoweńskiego zespołu Laibach, spotykam się w lubelskim hotelu Ilan, dawnym budynku prestiżowej Jeszywas Chachmej Lublin, jednej z najbardziej znanych szkół rabinicznych Europy Środkowej. Za kilka dni mają po raz pierwszy wykonać swój nowy program, ''Polonia'', którego główną inspirację stanowi ''Sinfonia sacra'' Andrzeja Panufnika.

Co się dzieje w Państwie NSK, Države NSK? Czy ostatnio zdarzyło się tam coś ciekawego?

Ivan Novak: NSK to skrót od Neue Slowenische Kunst, kolektywu artystycznego działającego w latach 1984-1992. Po rozwiązaniu naszego kolektywu postanowiliśmy założyć Państwo. To coś zupełnie innego, zawsze to podkreślam, bo wiele osób myśli, że to ta sama inicjatywa. NSK State to projekt, który powinien rozwijać się własnym życiem. Oddaliśmy NSK jego obywatelom, który powinni rozwijać go dalej. Wspieraliśmy Państwo NSK swoimi pomysłami i metodami działania. Członkowie Laibach są obywatelami NSK State, ale nie stanowimy wśród nich większości.

Dostrzegam wiele aktywności wokół Państwa NSK, ale szczere mówiąc nie widzę żadnych konkretnych pomysłów, które rozwinęłyby nasze państwo na kolejny poziom.

Czy macie jakieś wspomnienia związane z polską muzyką niezależną lat 80., 90.?

Ivan Novak: Nie mamy. Wiedzieliśmy oczywiście o punku, nowej fali i tym podobnych sprawach, ale nigdy nie interesowała nas undergroundowa muzyka. Byliśmy ciekawi, co dzieje się w dźwiękowych eksperymentach, muzyce na pograniczu industrialu – estetyki, z której się wywodzimy, chociaż nigdy nie chcieliśmy się do niej ograniczać.

Nasze wspomnienia związane z polską muzyką wiążą się głównie z filmami, polską sceną jazzową i muzyka współczesną. Henryk Mikołaj Górecki był dla nas ważny od samego początku. W trakcie trasy ''Occupied Europe'' w 1983 roku używaliśmy jego III Symfonii jako muzyki tła. Odtwarzaliśmy ją kiedy publiczność wchodziła na salę koncertową i ją opuszczała. Robiliśmy to we wszystkich krajach, nie tylko w Polsce! Ten utwór ma w sobie pewnego rodzaju... Nie chciałbym tego nazywać ''industrialnym urokiem'', ale ma w sobie coś bliskiego dzisiejszej twórczości Davida Lyncha.

Luka Jamnik: Dla mnie momentem przełomowym było odkrycie muzyki Krzysztofa Pendereckiego.

Ivan Novak: Poznałem muzykę Pendereckiego dopiero w XXI wieku, bardzo mnie poruszyła. Zawsze byłem fanem wczesnych filmów Romana Polańskiego, jak się nazywał jego kompozytor?

Krzysztof Komeda.

Ivan Novak: Był świetny.

Kiedy po raz pierwszy przyjechaliście do Polski?

Ivan Novak: W 1983 roku, w trakcie trasy ''Occupied Europe''. Mieliśmy aż sześć koncertów w Polsce.

Znalazłem cytat z jugosłowiańskiego czasopisma ''Nova Revija'', który wydawano w Lublanie, artykuł opublikowano rok po waszej trasie. Dziennikarz pisze, że wasze piosenki są prowokacyjne, pisane ''jakby w duchu nazizmu i stalinizmu''. Nadal słyszycie takie zarzuty?

Ivan Novak: Zdziwiłbyś się, ludzie są dziwni. Percepcja naszej muzyki jest bardzo zróżnicowana, co chyba świadczy o nas dobrze. Niektórzy myślą, że Laibach to coś obleśnego, czego nie wolno dotykać. Inni mówią, że tworzymy interesujące rzeczy. Nie staramy się nikomu pomagać w znalezieniu odpowiedzi, czym jest nasza twórczość, każdy powinien zdecydować o tym samodzielnie.

Ostatnio zaszokowaliście ludzi koncertami w Pjongjangu, stolicy Korei Północnej w 2015 roku. Dwa lata później wystąpiliście w Seulu.

Ivan Novak: Mam nadzieję, że to, co dzieje się teraz pomiędzy Koreą Północną i Południową jest po części wynikiem naszych działań. Pomysł występu w Korei Północnej pochodzi od naszego serdecznego przyjaciela, który już wcześniej organizował akcje kulturalne w ''gorszej Korei'', norweskiego działacza kulturalnego Mortena Traavika. Na początku myśleliśmy, że to żart, jeden z wielu niezrealizowanych pomysłów. Później okazało się, że nasza trasa nabiera realnych kształtów i zagramy na Półwyspie Koreańskim.

W obydwu krajach wystąpiliśmy z bardzo podobnym programem, który odbywał się pod hasłem poparcia ponownego zjednoczenia Korei. Koncert w Korei Północnej nie należał do najłatwiejszych z technicznego punktu widzenia, ale wszystko się udało – można to zobaczyć na filmie ''Liberation Day'' z 2016 roku. Bardzo szanujemy wysiłki Północnych Koreańczyków, dzięki którym to wszystko było możliwe. Zaryzykowali, zaprosili do swojego kraju zespół, o którym niczego nie wiedzieli. Byli narażeni na negatywne reakcje prasy i wrogów Laibacha.

Wiele razy odwiedzaliście Polskę. Jak z perspektywy zespołu Laibach zmienia się nasz kraj?

Ivan Novak: Trudno powiedzieć. Na pewno w 1983 roku sytuacja była beznadziejna, przyjechaliśmy dosłownie kilka tygodni po zniesieniu stanu wojennego. Było szaro, smutno, półki sklepowe były puste, ludzi byli zrozpaczeni. Z drugiej strony mieliśmy wtedy kontakt z młodymi ludźmi, intelektualistami. Byli pełni dobrej energii. Powiedziałbym, że dzisiaj nie spotyka się już takiej energii – duch tamtych ludzi był niezwykły. Widzieli, że jest bardzo źle i chcieli to za wszelką cenę zmienić. W latach 70. i 80. Jugosłowianie postrzegali Polskę jako bardzo rozwinięty intelektualnie kraj, szczególnie jeśli chodzi o teatr, kino, muzykę współczesną. Marzyliśmy, żeby osiągnąć podobne sukcesy, inspirowaliśmy się wami.

Dzisiaj widać, że Polska się rozwija. Wszędzie wyrastają nowe budynki, sale koncertowe i muzea. Mamy nadzieję, że nie pozostaną puste, będzie można je swobodnie wypełniać interesującymi treściami. To wcale nie jest oczywiste, przepiękne gmachy często wypełnione są dobijającą pustką intelektualną. Widzimy też dużą komercjalizację, przerost ilości nad jakością. Obserwujemy wzrost nastrojów nacjonalistycznych, tak jak w całej Europie. Staramy się zrozumieć szerszy obraz, rozumiemy, że polski nacjonalizm ma swoje historyczne korzenie, z którymi trzeba się zmierzyć.

Luka Jamnik: W ciągu ostatnich 10 lat obserwuję prawdziwy rozkwit polskiej kultury. To, co robicie w Instytucie Adama Mickiewicza, Narodowym Centrum Kultury, FINIE – to jest wspaniałe. Przygotowując nasz ostatni program, ''Polonia'', dużo korzystałem z materiałów udostępnionych na stronach tych instytucji. W Słowenii możemy tylko pomarzyć o takich inicjatywach. Nie posiadamy baz wiedzy, w których gromadzilibyśmy wiedzę o słoweńskiej kulturze. Nie mamy też takiego wsparcia dla organizacji wydarzeń w kraju i za granicą. Na koncercie w Lublinie ukraińska orkiestra spotka się ze słoweńskim zespołem i belgijskim dyrygentem... To dość niesamowite wydarzenie. Wsparcie kulturalne, które tu widzimy może równać się z tym niemieckim i francuskim.

Czym dokładnie jest ''Polonia'', program inspirowany III Symfonią Andrzeja Panufnika, która nosi przydomek ''Sinfonia sacra''?

Luka Jamnik: Punktem wyjścia dla naszej pracy był już tytuł utworu Panufnika (swoją drogą już wcześniej reinterpretowaliśmy jego twórczość). ''Sinfonia sacra'' – symfonia sakralna, święta symfonia. Wiedzieliśmy, że katolicyzm jest ważnym punktem polskiej tożsamości, ale nigdy nie badaliśmy dogłębnie tego wątku. Rozpoczęliśmy od poznania dokładnej historii ''Bogurodzicy'' i jej znaczenia w polskiej kulturze. Panufnik zacytował ten utwór, chyba jeden z najbardziej ikonicznych w historii polskiej muzyki. Nawiązywało do niego wielu kompozytorów, nie mówiąc o obrazie rycerzy śpiewających ją przed bitwą pod Grunwaldem, wielkim starciem z wojskami niemieckiego zakonu krzyżackiego.

Polskie chrześcijaństwo pełne jest paradoksów. Z jednej strony Rzeczpospolita Obojga Narodów była państwem wyjątkowo tolerancyjnym religijnie, z drugiej strony świętym przedmurzem chrześcijaństwa, które chroniło Europę przed ''barbarzyńskim Wschodem'': Rosją i Turkami. Później religia katolicka potrafiła być wykluczająca, zmieniło się to w czasach komunizmu, kiedy okupant zabraniał swobodnego wyznawania wiary. Wtedy polska duchowość stała się bardzo szczera, była też symbolem sprzeciwu. Dzisiaj jego rola wydaje się być zbyt dominująca.

Mam wrażenie, że Panufnik opowiada w swoim utworze o historii chrześcijaństwa w Polsce. Oczywiście jego punkt widzenia jest trochę inny, uciekł stąd przed brakiem swobody, pokładał pewną nadzieję w katolicyzmie. Badaliśmy jego punkt widzenia, zastanawiając się oczywiście jak przełożyć to na coś współczesnego, odpowiadającego dzisiejszemu światu. ''Sinfonia sacra'' powstała na tysiąclecie chrztu Polski. Jeśli Panufnik napisał milenijny hommage dla chrystianizacji to my postanowiliśmy pójść dalej w przyszłość.

Ivan Novak: Warto wspomnieć, że to nasze kolejne działania związane z tematem chrześcijaństwa. Zaczynaliśmy od ''Olava Tryggvasona'', niedokończonej opery Edvarda Griega. Kolejny utwór został skomponowany na podstawie słoweńskiego eposu ''Krst pri Savici'' (''Chrzest nad Sawicą'') z 1836 roku autorstwa Francego Prešerena opowiadający o chrystianizacji, katolicyzacji pogan żyjących na terenie dawnej Słowenii. Razem z panufnikowską ''Polonią'' tworzą trylogię.

Koncert "Polonia" podczas festiwalu KODY [galeria]

Styl wyświetlania galerii

wyświetl slajdy

Gdzie powinien udać się turysta, który jest wielbicielem grupy Laibach?

Ivan Novak: To dobre pytanie, ciągle staramy się odkrywać Słowenię na nowo. Trzeba zacząć od tego, że istnieją dwie Słowenie. Jedna znajduje się nad ziemią: góry, jeziora i tak dalej. Druga leży pod ziemią, w naszym kraju jest ponad 10 tysięcy jaskiń, co oznacza, że nasz kraj wcale nie jest taki mały, na jaki wygląda.

Przeczytałem dzisiaj, że najnowszym londyńskim trendem jest budowanie podziemnych domów, które mają więcej poziomów podziemnych niż nadziemnych. Niektóre mają tam ogrody, baseny i przedziwne udogodnienia. Podziemny świat londyńskich deweloperów, coś niesamowitego. W Słowenii nie mamy tylu deweloperów, ale nasze głębinowe życie również jest bujne.

Luka Jamnik: Jeśli lubisz wędrować pieszo, w kilka dni możesz obejść wzdłuż i wszerz cały kraj. Krajobraz jest bardzo zróżnicowany, więc trudno się nudzić. 50 kilometrów wzgórz, 50 kilometrów pól i nagle pojawia się morze. Albo góry. Poza tym zawsze można wybrać się na chwilę za granicę.

Ivan Novak: Mamy bliżej do Wenecji niż większość Włochów.

Luka Jamnik: Dla fanów Laibacha najważniejsze punkty na mapie Słowenii to Trbovlje, miasto, z którego pochodzi zespół i góra Kum.

Czy macie jakieś marzenia?

Ivan Novak: We have a dream. Tak, lubimy marzyć. Mam nadzieję, że zwycięży rozsądek. Choć jeśli ludzie nie będą cierpieć, nie będą też potrafili docenić radości i innych takich. Życie jest skomplikowane. Musisz upaść, żeby nauczyć się jak chodzić wyprostowanym.

Luka Jamnik: Musimy znaleźć jakiś sposób, żeby uchronić się przed katastrofą ekologiczną. Pewnie też musimy szukać ucieczki przed kryzysem ekonomicznym, mutacjami genetycznymi, wybuchami nuklearnymi. Wydaje mi się, że jesteśmy na krawędzi i rzeczywiście przydałaby się nam odrobina rozsądku.

Ivan Novak: Znasz tę słynną piosenkę Queen?

Którą?

Ivan Novak: ''One Vision''.

Tak, znam też ''Geburt einer Nation''.

Ivan Novak: No tak, to nasza wersja. Queen zrzyna z przemówienia Martina Luthera Kinga, my zrzynamy z Queen. W każdym razie tak, mamy marzenia.

Język Polish