Pod własnym dachem. Typy domów jednorodzinnych
Ponad połowa Polek i Polaków mieszka w domach jednorodzinnych. Spróbujmy z tej masy bardzo zróżnicowanych i często mało ciekawych brył wyłowić kilka dominujących trendów czy popularnych wzorów.
Według przeprowadzonych w 2017 roku badań, 60 procent Polek i Polaków chciałoby mieszkać w willi z ogrodem, a zaledwie 10 procent ponad własny dom przedkłada mieszkanie w budynku wielorodzinnym. Wygląda na to, że mieszkańcy naszego kraju są konsekwentni w realizacji swoich marzeń. Bo choć jeszcze w 2006 roku większość Polek i Polaków mieszkała w blokach, potem ta proporcja odwróciła się na korzyść domów jednorodzinnych, w których dziś mieszka ok. 56 procent polskich obywateli. Co ciekawe, ten wskaźnik jest bardzo bliski europejskiej średniej, bo z danych Europejskiego Urzędu Statystycznego wynika, że w Europie średnio 58 procent populacji mieszka w domach jednorodzinnych. Odsetek mieszkańców tego typu obiektów najwyższy jest w Chorwacji (70,7 proc.), Słowenii (65,2 proc.), Rumunii (64,7 proc.) i na Węgrzech (63,8 proc.).
W latach 1945-1989 budowa czy posiadanie domu jednorodzinnego było przywilejem dostępnym niewielu. Zapewne z tego powodu własny dom, choć od trzech dekad każdy może go sobie zbudować, wciąż jest symbolem sukcesu, wyznacznikiem statusu, dowodem na osiągnięcie wyższej pozycji w społeczeństwie.
To właśnie dlatego warto przyjrzeć się architekturze domów jednorodzinnych, bo ich formy są wciąż emanacją naszych ambicji i aspiracji, marzeń i wyobrażeń o tym, jak powinien żyć człowiek sukcesu. Uwolnienie rynku prywatnych inwestycji mieszkaniowych, możliwość budowy prywatnej willi to najważniejsza zmiana, jaka zaszła w polskiej architekturze po 1989 roku – wywołała bowiem dynamiczny rozwój dziedziny, która do tej pory stanowiła margines. Budownictwo jednorodzinne zmieniło nasz krajobraz, urbanistykę, sposób organizacji miast, wpłynęło też wyraźnie na zmiany w sposobie życia.
Zmiany społeczne, jakie nastąpiły w wyniku rozwoju architektury jednorodzinnej, stały się tematem wielu badań, same formy domów zwykle są jednak przede wszystkim przedmiotem krytyki. Jako pozbawione finezji, monotonne, kiczowate, przeskalowane, niedopasowane do otoczenia, nazbyt oryginalne lub pozbawione indywidualnego rysu. Wydaje się, że wciąż mamy kłopot z tego rodzaju zabudową. Z powodu braku regulujących ją planów miejscowych, ale i kultury budowania czy poszanowania dla otoczenia dopuściliśmy w architekturze jednorodzinnej do zbyt dużej swobody w kształtowaniu brył. Czy w tym chaosie form da się ułożyć typologię? Czy z kakofonii kształtów uda się stworzyć listę tych najbardziej popularnych?
W małym (pseudo)dworku
Choć w ostatnich latach ta forma architektoniczna wyraźnie straciła na popularności, w latach 90. była symbolem nowej zabudowy jednorodzinnej. Uważa się, że wznoszenie zdobnych, efektownych, nierzadko przekraczających granicę zdrowego rozsądku i dobrego smaku pseudodworków było sposobem odreagowania lat spędzonych w blokach z wielkiej płyty. Powodów umiłowania Polaków do dworków jest chyba więcej i wiele z nimi wspólnego ma ciągle żywy mit szlacheckiego pochodzenia, które tak lubimy sobie dopisywać do życiorysów.
Dom z katalogu
Gotowy projekt domu – kupiony od firmy, a nie zamówiony indywidualnie u architekta – nie musi być złym budynkiem, bo nawet projekty katalogowe można modyfikować i dopasować zarówno do własnych potrzeb, jak i otoczenia czy warunków działki. Takie jednak skrojenie na miarę gotowego projektu wymaga od inwestora nieco wiedzy i wyczucia, którego chyba Polakom wciąż brakuje. Stąd nasz krajobraz zapełnił się podejrzanie do siebie podobnymi, zbyt dużymi i fatalnie dopasowanymi do warunków terenu willami o wyłożonych kamieniami tarasach, pastelowych elewacjach, lekko spadzistych dachach. Ważnym znakiem rozpoznawczym takich domów są garaże, ulokowane zwykle (zupełnie wbrew logice i estetyce) w części frontowej domu, stanowiące znaczący element fasady katalogowej budowli.
Natalia Przesmycka, badaczka z Wydziału Budownictwa i Architektury Politechniki Lubelskiej szacuje (bo nikt tego na bieżąco nie liczy), że w Polsce procent projektów indywidualnych w stosunku do typowych kształtuje się w proporcjach 1:20.
Współczesna stodoła
O tym, że Polacy zaczęli chyba powoli pozbywać się kompleksu chłopskich korzeni, może świadczyć powrót do łask domu w kształcie wiejskiej chaty. W latach 90., w epoce dworków, wiejskie zagrody były na cenzurowanym. Dziś, kiedy życie w zgodzie rytmem przyrody, swojskość i naturalność znów są w cenie, chłopskie chaty stały się inspiracją do wielu projektów. Są to, rzecz jasna, współczesne wariacje na temat wiejskich zagród. Domy takie łączy więc prosta bryła i dwuspadowy dach, różni zaś wszystko inne, od wielkości po materiał budowlany. Bo taka "nowoczesna stodoła" może być wzniesiona z cegły, obłożona blachą, wyposażona w tarasy i balkony.
Przebudowa kostki
Dom-kostka, w okolicach Warszawy zwany "sześcianem mazowieckim", wciąż stanowi ważny element polskiego krajobrazu. Co ważne, w czasach swojej świetności, a więc w kryzysowych latach 70. i 80., pojawiał się nie tylko na wsiach, ale i w miastach. Dziś to wątpliwej urody i jakości dziedzictwo kubicznych brył z pustaków bywa sporym obciążeniem, szczególnie na cennych działkach miejskich. Stąd coraz liczniejsze projekty przebudowywania domów-kostek. Okazuje się, że "recykling" takich budowli, ich przetworzenie i ponowne użycie jest nie tylko tańsze czy bardziej ekologiczne, niż ich zburzenie, ale owocuje też ciekawymi projektami. Wielu architektów uważa, że przebudowanie istniejącego obiektu jest o wiele trudniejsze niż zbudowanie nowego – wygląda na to, że radzenie sobie z "kostkami z pustaków" mamy we krwi, bo wśród tych przebudów większość jest udana.
Minimalizm na bogato
Architektura domów jednorodzinnych niczym lustro odbija polską mentalność i aspiracje społeczeństwa. O ile jeszcze kilkanaście lat temu prywatny dom musiał uderzać bogactwem już na pierwszy rzut oka, dziś na popularności zyskuje minimalizm. Białe elewacje, duże przeszklenia, pozbawione ozdób i detali kompozycje podstawowych geometrycznych brył – to coraz częściej zestaw motywów wskazujących na dobry gust i smak inwestora. Echo Bauhausu i modernistycznych dokonań z czasów międzywojennych albo nowoczesnych brył rodem z amerykańskich filmów z lat 50. też są mile widziane.
Bliżej natury
Ekologia, szacunek do środowiska, zrównoważony rozwój – to hasła, które są szczególnie ważne w architekturze XXI wieku. A więc i w budownictwie jednorodzinnym. I niezależnie od skali inwestycji, równie dobrze można spośród nich wyróżnić te projekty, w których ekologiczne hasła są tylko pretekstem do zastosowania podnoszących cenę instalacji i urządzeń, jak i te, w których zastosowane formy naprawdę wynikają ze zrozumienia praw natury. Przyjazne środowisku projekty domów jednorodzinnych nie muszą się różnić od "zwykłych" domów, ich ekologiczność kryć się może w niuansach, w zastosowanych materiałach (np. szczelna konstrukcja zapewnia znacznie mniejsze straty ciepła), rozlokowaniu okien (odpowiednie ustawienie względem stron świata pozwala oszczędzić na oświetleniu czy ogrzewaniu), użyciu odnawialnych źródeł energii. Są też domy jawnie oderwane od „standardu” - budowane z gliny, słomy, konopi, z odpadów, pokryte zielenią, ukryte w zboczu wzgórza. Albo po prostu… małe. Bo już sam nadmierny metraż domów nie jest dla natury korzystny.
Oryginalność przede wszystkim
Choć według szacunków zaledwie co dwudziesty polski dom jednorodzinny jest zbudowany w oparciu o autorski projekt architekta, te szczególnie oryginalne realizacje są szeroko opisywane i chwalone. Najlepszym przykładem na to jest dorobek Roberta Koniecznego, który od blisko dwóch dekad, projektując rezydencje o bardzo zindywidualizowanych bryłach, w pewnym sensie pokazał Polakom, jaki dom można zbudować przy odrobinie fantazji i dużym budżecie. W mediach chętnie poświęca się uwagę wyjątkowym, oryginalnym bryłom, a wizjonerskie wille stają się później scenografią w filmach i serialach, co jest naturalnym i pozytywnym zjawiskiem. Gdyby jednak część tej uwagi i dyskusji skierować w stronę tych przeciętnych, a zarazem najbardziej popularnych form domów jednorodzinnych, zyskałby na tym nasz krajobraz.
[{"nid":"5683","uuid":"da15b540-7f7e-4039-a960-27f5d6f47365","type":"article","langcode":"pl","field_event_date":"","title":"Jak by\u0107 autorem - w kinie?","field_introduction":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. Wyj\u0105tki te by\u0142y rzadkie w przesz\u0142o\u015bci, dzi\u015b s\u0105 nieco cz\u0119stsze, ale i dobrych film\u00f3w dzi\u015b mniej ni\u017c to kiedy\u015b bywa\u0142o.","field_summary":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. ","topics_data":"a:2:{i:0;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259606\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:5:\u0022#film\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:11:\u0022\/temat\/film\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}i:1;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259644\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:8:\u0022#culture\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:14:\u0022\/temat\/culture\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}}","field_cover_display":"default","image_title":"","image_alt":"","image_360_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/360_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=dDrSUPHB","image_260_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/260_auto_cover\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=X4Lh2eRO","image_560_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/560_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=J0lQPp1U","image_860_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/860_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=sh3wvsAS","image_1160_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/1160_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=9irS4_Jn","field_video_media":"","field_media_video_file":"","field_media_video_embed":"","field_gallery_pictures":"","field_duration":"","cover_height":"266","cover_width":"470","cover_ratio_percent":"56.5957","path":"pl\/node\/5683","path_node":"\/pl\/node\/5683"}]