Wystawa "Dźwięki elektrycznego ciała. Eksperymenty w sztuce i muzyce Europy Wschodniej 1957-1984" jest próbą ukazania i usystematyzowania związków oraz zależności pomiędzy muzyką eksperymentalną i sztukami wizualnymi. Prezentowane są na niej filmy artystyczne, rzeźby i instalacje dźwiękowe, partytury bez nut, zjawiska muzyki konkretnej oraz elektroakustycznej – tworzone przez najciekawszych, poszukujących artystów. Pierwsza prezentacja tej wystawy odbyła się w Muzeum Sztuki w Łodzi. Jednym z jej autorów jest Daniel Muzyczuk, kurator tegorocznego Pawilonu Polski na 55. Biennale Sztuki w Wenecji.
W 1957 roku kompozytor i muzykolog Józef Patkowski założył w Warszawie Eksperymentalne Studio Polskiego Radia. Było ono nie tylko symbolem zmiany nastawienia władz do muzyki elektroakustycznej, lecz również inkubatorem współpracy pomiędzy artystami i kompozytorami, którym przyświecał główny cel: stworzenie totalnego dzieła sztuki.
Rok później w Studio powstał pierwszy utwór elektroniczny – "Etiuda konkretna (na jedno uderzenie w talerz)" Włodzimierza Kotońskiego. W tym samym czasie architekci Oskar i Zofia Hansenowie zaprojektowali jedną z sal rozgłośni – konstrukcję akustyczną, która nigdy nie została zrealizowana. Według ich propozycji widzowie mieli spacerować pomiędzy zawieszonymi na linach płachtami tkanin, słuchając – w zależności od miejsca, w którym się znajdują – różnych rodzajów muzyki. Twórcy włączyli do swojej kompozycji m. in. zgrzyty i odgłosy maszyn.
Kuratorzy londyńskiej wystawy David Crowley oraz Daniel Muzyczuk stanęli przed wyzwaniem rekonstrukcji prac, które się nie zachowały, a które wydają się ważne w kontekście mariażu sztuki i muzyki. We współpracy z artystami i z dbałością o wierność pierwotnym założeniom odtworzono niektóre z legendarnych dzieł. Są to "Same tranzystory" (1970) Szabolcsa Esztényi'ego i Krzysztofa Wodiczki oraz "Kompozycja przestrzenno-muzyczna" (1968) Teresy Kelm, Zygmunta Krauzego oraz Henryka Morela.
"Same tranzystory" wykonano pierwotnie w Galerii Muzycznej w Warszawie. Odbiorniki radiowe przestrajane przez ośmiu muzyków i studentów Akademii Muzycznej w Łodzi – zmieniających głośność, potrząsających nimi, generujących radiowy szum. Muzykom przewodniczył dyrygent. Wszyscy mieli zatkane watą uszy. Podobny projekt zrealizował amerykański kompozytor John Cage, jednak w okresie PRL-u praca ta miała o wiele silniejszy wyraz polityczny.
"Kompozycja przestrzenno-muzyczna" to obiekt akustyczny złożony z sześciu komór. Każda komora jest oznaczona innym kolorem światła i innym rodzajem specjalnie skomponowanej muzyki. David Crowley, współkurator wystawy, powiedział:
„Praca jest próbą stworzenia instrumentu oraz emancypacji widza, który wewnątrz obiektu zamienia się w kompozytora.”
Pod wpływem Johna Cage'a, Fluxusu oraz poezji konkretnej powstawały partytury graficzne, przedstawiające np. fantazyjne wzory, łączące muzykę ze sztukami wizualnymi. Na wystawie prezentowany jest "Utwór łódzki" Andrzeja Dłużniewskiego, który widz może wykonać w wyobraźni. Praca artysty przedstawia mapę Łodzi z wyciętym okręgiem w rejonie Starego Polesia. Przez pierwsze dziewięć sekund widzowie stoją w ciszy, następnie wykonują w wyobraźni obrót kręgu o 17 stopni. W czasie trwania obrotu mają wyobrazić sobie brzmienie: zgrzytu, pękania, łamania, trzaskania rur kanalizacyjnych, przewodów elektrycznych, fundamentów, korzeni drzew – aż do całkowitego wyciszenia.
"Dźwięki elektrycznego ciała" pokazują również, jak kompozytorzy wkraczali w świat happeningu, performansu oraz instalacji dźwiękowych. Obecne są prace Kataliny Ladik, Bogusława Schaeffera, Milana Grygara oraz Zygmunta Krauze. Ten ostatni w czasie swoich występów układał kamienie na strunach fortepianu lub grał w topornych rękawicach.
Spośród blisko 30 prac prezentowanych w Calvert 22, kuratorzy wskazują kilka kluczowych dzieł, przykładów łączenia sztuki z muzyką, i z życiem. Są to m .in. "Destroyed records" Milana Knížáka, "Accoustic drawings" czeskiego artysty Milana Grygara, którego prace po raz pierwszy są prezentowane w Londynie. Jak również "Music Within and Outside" konceptualnego Collective Actions z Moskwy, kolaże Kataliny Ladik z byłej Jugosławi, film oraz instalacja "Kalah" węgierskich twórców – Dory Maurer i Zoltána Jeneya, oraz kompozycja duetu Komar & Melamid "Music Code Passport" (1976) – partytura na teksty z paszportów wewnętrznych Związku Radzieckiego.
W ramach prezentacji w Londynie odbędą się dwa spotkania, jedno z nich poświęcone problemowi realizacji wystaw z dźwiękiem. Więcej tu.
Projektowi towarzyszą: podwójna płyta CD z pracami z wystawy, wydana przez Bólt Records oraz 222-stronnicowa książka, której redaktorami są David Crowley i Daniel Muzyczuk. Publikacja zawiera po raz pierwszy przetłumaczone dokumenty i zapiski artystów.
"Sounding The Body Electric: Experiments in Art and Music in Eastern Europe 1957–1984"
Calvert 22 Foundation, Londyn
26.06 – 25.08.2013
27.06, godz. 19:00-20:30 Panel Discussion: Curating Sound
11.07, godz. 20-23:00 THE WIRE SALON: In the Experimental Zone: Art and Music in Eastern Europe in the 1960s and 70s
Artyści: Walerian Borowczyk, Collective Actions, Andrzej Dłużniewski, Szábolcs Esztényi, Bulat Galeyev, Milan Grygar, Zofia & Oskar Hansen, Zoltán Jeney, Milan Knížák, Grzegorz Kowalski, Zygmunt Krauze, Komar & Melamid, Katalin Ladik, Jan Lenica, Dóra Maurer, Henryk Morel, Vladan Radovanović, Józef Robakowski, Eugeniusz Rudnik, Bogusław Schaeffer, Cezary Szubartowski, László Vidovszky, Krzysztof Wodiczko
Kuratorzy: David Crowley i Daniel Muzyczuk
Źródła: Calvert 22 Foundation, Muzeum Sztuki w Łodzi, culture.pl, materiały własne, oprac. Agnieszka Sural, 20.06.2013