Tymoteusz Karpowicz - Życie i twórczość | Artysta

Poeta, dramaturg, literaturoznawca, tłumacz. Urodził się 15 grudnia 1921 roku w Zielonej pod Wilnem. Zmarł 29 czerwca 2005 w Chicago.

czw., 12/15/1921 - 12:00 - śr., 06/29/2005 - 12:00

Zdjęcie portretowe artysty

Podpis obrazka portretowego

Tymoteusz Karpowicz, www.biuroliterackie.pl

Tytuł w nagłówku strony

Tymoteusz Karpowicz

Uznawany jest za jednego z wielkich ostatnich modernistów. W historię literatury wpisał się jako wiodący poeta nurtu lingwistycznego.

Urodził się 15 grudnia 1921 roku we wsi Zielona pod Wilnem. Tam też zaczął swoją edukację przerwaną w 1939 wybuchem wojny. Debiutował jako publicysta w "Prawdzie Wileńskiej". Po 1945 przeniósł się do Szczecina. Pracował w Polskim Radiu, publikował wiersze, wydał również swoją debiutancką książkę prozatorską "Legendy pomorskie". Jako poeta debiutował w roku 1948 zbiorem "Żywe wymiary".

W 1949 Karpowicz przeniósł się do Wrocławia. Podjął studia polonistyczne. Wkrótce został asystentem profesora Tadeusza Mikulskiego. Do 1956 Karpowicz wycofał się z życia literackiego - nie ukazał się wówczas żaden tomik. Po roku 1956 zasiadał w redakcji "Nowych Sygnałów" (1956-57), a następnie miesięcznika "Odra" (1958-76). W roku 1957 Karpowicz został prezesem wrocławskiego Oddziału Związków Literatów Polskich.

W 1957 ukazał się też tomik "Gorzkie źródła", a rok później – "Kamienna muzyka". W zbiorach tych poeta sięgnął po zagadnienia społeczne i polityczne, dokonując bieżącej oceny minionego okresu. Co więcej, oba te tomy uznał Jacek Trznadel za rzeczywisty debiut poety i zarazem najbardziej wyrazistą manifestację dojrzałości twórczej Karpowicza. Jak podkreśla krytyk,

wyrosły [one] na dziedzictwie awangardy odczuwanej i pojmowanej jako całość.

Współcześni krytycy i badacze w wydanych wówczas wierszach poszukują więc z jednej strony wpływów takich autorów, jak Julian Przyboś, a z drugiej strony – wskazują na odrębność tej liryki opartą na koncepcji tzw. poezji lingwistycznej.

W latach 60. w dalszym ciągu żywo angażował się w prace redakcyjne wrocławskiej "Odry", a także warszawskiej "Poezji" (w latach 1965-69 był zastępcą redaktora naczelnego). Opublikował "Znaki równania" (1960), "W imię znaczenia" (1962), "Trudny las" (1964). W 1972 ukazał się poemat "Odwrócone światło". Chętnie sięgał w twórczości do problematyki filozoficzno-kulturowej. Jednak przede wszystkim zwracał uwagę zabiegami lingwistycznymi. Jak stwierdził Zbigniew Jarosiński, Karpowicz

dążył do poezji, która byłaby uruchamianiem najdalszych semantycznych możliwości języka, samorództwem znaczeń niezależnych od zwyczajnej logiki.

W roku 1973 Karpowicz obronił pracę doktorską na Uniwersytecie Wrocławskim (rozprawa "Poezja niemożliwa. Model Leśmianowskiej wyobraźni") i niemal jednocześnie dostał zaproszenie ze Stanów Zjednoczonych na uniwersytet w Iowa. W późniejszych latach wykładał również na uniwersytetach w Chicago, Berlinie, Monachium oraz Ratyzbonie. Od 1978 objął katedrę literatury polskiej na Uniwersytecie Illinois w Chicago.

Po długiej przerwie, w 1999 ukazały się "Słoje zadrzewne". Zebrane z wielu lat fragmenty poetyckie i drobne utwory przypominały o eksperymentatorskich wysiłkach lingwistycznych poety. Sam Karpowicz, zwracając uwagę na egzystencjalny kontekst wyzwań, jakie stawia przed nim język, w wywiadzie o zbiorze mówił następująco:

'Słoje zadrzewne' są próbą pokazania, że moje drzewo życia i świadomości osiągnęło taki stan, w którym nie może się już zmieścić w obszarze rzeczywistej cyrkulacji soków i wychodzi poza siebie.

Zbiór został uhonorowany Nagrodą miesięcznika "Odra" oraz otrzymał nominację do nagrody literackiej "Nike".

Poza działalnością krytyczną i poetycką Karpowicz był również autorem wielu dramatów (m.in. "Wracamy późno do domu", 1958; "Zielone rękawice", 1960). Tłumaczył ponadto z rosyjskiego. Jego poezja była przekładana na inne języki: angielski, francuski, niemiecki, serbsko-chorwacki, słoweński, węgierski, włoski.

Zmarł 29 czerwca 2005 w Chicago. Pochowany został ponad miesiąc później na Cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu.

Autor: Marcin Wilk, grudzień 2007

Książki:

"Legendy pomorskie", 1948 - proza poetycka
"Żywe wymiary", 1948 - poezje
"Gorzkie źródła", 1957 - poezje
"Kamienna muzyka", 1958 - poezje
"Znaki równania", 1960 - poezje
W imię znaczenia", 1962 – poezje
"Trudny las", 1964 - poezje
"Opowiadania turystyczne", 1966 - w nich 2 opowiadania konkursowe Karpowicza
"Odwrócone światło", 1972 - poezje
"Poezja niemożliwa. Modele Leśmianowskiej wyobraźni", 1975 - teoria poezji
"Rozwiązywanie przestrzeni: poemat polimorficzny" (fragmenty), 1989 - poezje

Pisma zebrane i niektóre wybory:

"Wiersze wybrane", Ossolineum, Wrocław 1969.
"Słoje zadrzewne. Teksty wybrane". Posłowie: Andrzej Falkiewicz, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1999.

Wybrane opracowania o poecie:

Henryk Pustkowski, "Gramatyka poezji", Pax, Warszawa 1974.
Andrzej Falkiewicz, "Fragmenty o polskiej literaturze", Czytelnik, Warszawa 1982.
Andrzej Falkiewicz, "Metafora metafor", "Teksty Drugie", 1991, nr 3.
Katarzyna Krasoń, "Sztuka aluzji literackiej w twórczości lirycznej Tymoteusza Karpowicza", Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2001.
"Podziemne wniebowstąpienie: szkice o twórczości Tymoteusza Karpowicza". Pod redakcją Bartosza Małczyńskiego, Kuby Mikurdy, Joanny Mueller. Biuro Literackie, Wrocław 2006.