Tadeusz Słobodzianek, fot. Marek Dusza Dramatopisarz, reżyser, krytyk teatralny, dyrektor naczelny oraz artystyczny Teatru Dramatycznego im. Gustawa Holoubka w Warszawie. Urodzony 26 kwietnia 1955 w Jenisejsku na Syberii (gdzie jego rodzice zostali zesłani w 1944).
W grudniu 1955 roku jego rodzina wróciła do Polski i osiedliła się w Białymstoku. Studiował teatrologię na Wydziale Filologii Polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego (1974-1979). Działał jako krytyk teatralny (pod pseudonimem Jan Koniecpolski) - w krakowskim dwutygodniku "Student" (1978-1979) i w "Polityce" (1979-1982).
W 1981 roku zadebiutował jako dramaturg sztuką dla dzieci Baśń jesienna w reżyserii Rudolfa Zioły w Teatrze im. Bogusławskiego w Kaliszu, a w 1982 jako reżyser Osmędeuszami Mirona Białoszewskiego i Ludwika Heringa w tym samym teatrze. Podejmuje się licznych i różnorodnych zajęć: był kierownikiem literackim w Teatrze Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu (1981-1982) oraz w Teatrze Polskim w Poznaniu (1982), konsultantem programowym w Teatrze Stefana Jaracza w Łodzi (1982-1983) i w Teatrze Lalek w Białymstoku (1984-1989). W 1987 uzyskał dyplom eksternistyczny reżysera lalkowego (1987). Jest wykładowcą na Wydziale LalkarskimPaństwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Białymstoku (1988-1989), kierownikiem literackim w Teatrze "Miniatura" w Gdańsku (1989-1991), założycielem i wiceprezesemTowarzystwa Wierszalin - Teatr (1991-1993), Przewodniczącym Zarządu Towarzystwa "Wierszalin" sp. z o.o. (1993-2003), dramaturgiem w Teatrze Dramatycznym m.st. Warszawy (1994-1995) oraz w Teatrze Nowym w Łodzi (1999-2003), wykładowcą "Sztuki dialogu" w Collegium Civitas w Warszawie (2000-2003).
W 2003 roku założył w Warszawie Laboratorium Dramatu, które działało najpierw przyTeatrze Narodowym, a od roku 2005 funkcjonuje przy Towarzystwie Autorów Teatralnych zrzeszających twórców średniego i młodego pokolenia. Słobodzianek jest prezesem tego stowarzyszenia. Postawił na rozwój i rozpowszechnienie współczesnej dramaturgii. Laboratorium organizuje warsztaty dramatopisarskie, ma także własną scenę, na której powstają kolejne premiery. Wiele z dramatów, nad którymi pracuje się w Laboratorium, trafia później na inne polskie sceny. Od 2001 roku Słobodzianek wykłada także w Laboratorium Reportażu na Wydziale Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Od 2010 do 2012 roku był dyrektorem warszawskiego Teatru na Woli im. Tadeusza Łomnickiego, w którym zrealizował głośną"Naszą Klasę", dramat o pogromie Żydów w Jedwabnem wyreżyserowany przez Ondreja Spisaka. W maju 2012 r. Słobodzianek objął funkcję dyrektora Teatru Dramatycznego im. Gustawa Holoubka. Pod jego kierownictwem połączyły się trzy warszawskie sceny: Laboratorium Dramatu, Teatr Na Woli i Teatr Dramatyczny.
W swojej karierze wyreżyserował kilka sztuk teatralnych, w tym: Osmędeuszy Mirona Białoszewskiego i Ludwika Heringa (1982, Teatr im. Stefana Jaracza w Łodzi), Scenariusz dla trzech aktorów Bogusława Schaeffera (1986, Teatr Lalek w Białymstoku), Kabaret Kici Koci Mirona Białoszewskiego (1988, Teatr Ateneum w Warszawie), Wielki Teatr Świata Pedro Calderóna de la Barcy (1989, Teatr Lalek w Białymstoku), Historię o żebraku i osiołku własnego autorstwa (1990, Teatr Miniatura w Gdańsku), Czerwonego Kapturka Jana Brzechwy (1991, Teatr Miniatura w Gdańsku), Proroka Ilję własnego autorstwa (1994, Teatr Telewizji), Magię Grzechu Pedro Calderóna de la Barcy (1995, Teatr Dramatyczny w Warszawie), Cara Mikołaja (1995, Teatr Telewizji).
Najbardziej znanym elementem biografii Słobodzianka jest działalność Towarzystwa Wierszalin, niepaństwowego, profesjonalnego teatru założonego wraz z Piotrem Tomaszukiem i grupą współpracujących z nimi aktorów w podbiałostockim Supraślu w 1991 roku. Miał on wyraźny profil artystyczny - był to teatr lalkowo-aktorski, ze spektaklami nasyconymi muzyką i śpiewem. Czerpał z legend, opowieści ludowych regionu, z czasem także całej Europy; jego twórczość związana była mocno z fascynacją dziedzictwem kulturowym i religijnym polsko-białoruskiego pogranicza.
Artysta wystąpił w charakterze aktora w kilku produkcjach filmowych – spektaklu Teatru Telewizji (Ostatnie lato, reż. Mikołaj Grabowski, 1989), filmie łódzkiej szkoły filmowej (Goście, reż. Niko Brucher 1993) oraz filmie Agnieszki Holland (Ekipa, 2006). Słobodzianek jest autorem bardzo licznych utworów dramatycznych, które zrealizowali: Kazimierz Dejmek, Ondrej Spišák, Maciej Prus, Yana Ross, Joel Greenberg, Mikołaj Grabowski, Piotr Tomaszuk czy Natalie Ringler. Wszystkie utwory Słobodzianka są szeroko omawiane w prasie. O Proroku Ilii, za który to dramat Słobodzianek otrzymał liczne nagrody, pisał dla Gazety Wyborczej Jerzy Pilch:
"Owszem Ilja Klimowicz był i działał w Wierszalinie w gminie Krynki, w województwie białostockim. Ale obraz wyznawców gromadzących się wokół swego Proroka, oczekujących na dokonywane przezeń cuda, spodziewających się w najbliższy wtorek końca świata, jest odwiecznym obrazem ludzkości, zdarzającym się w każdej epoce i pod każdą szerokością geograficzną."
Z kolei o nagrodzonej prestiżową nagrodą Nike Naszej klasie, sam autor mówił w wywiadzie z Juliuszem Kurkiewiczem z Gazety Wyborczej:
"Literatura, a zwłaszcza teatr, stawia sobie inne cele niż poszukiwanie historycznej czy kryminalnej prawdy. W "Naszej klasie" słowo "Jedwabny" pada jedynie w kontekście szalika, który nosi niemiecki amtskomendant i potem jeden z bohaterów, który go naśladuje, nie tylko pod względem mody. Nie zajmuję się wydarzeniami historycznymi, chociaż obficie czerpię z rozmaitych źródeł sądowych, dziennikarskich czy naukowych. Raczej próbuję zadać pytanie: dlaczego to, co się wydarzyło w lecie 1941 roku, nie tylko w Jedwabnem czy Radziłowie, lecz także w rozmaitych wariantach w dziesiątkach miasteczek polskich, tak mnie tak dręczy? I tym swoim napięciem na ten temat chcę się podzielić z czytelnikiem czy widzem."
Utwory dramatyczne:
- Historia o żebraku i osiołku. Druk: "Scena" 6/1980. Prapremiera 10 maja 1983, Teatr "Pinokio" w Łodzi, reż. Bogumiła Rzymska
- Baśń jesienna. Prapremiera 7 listopada 1981, Teatr Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu, reż. Rudolf Zioło
- Pułapka. Prapremiera 11 września 1983, Teatr "Groteska" w Krakowie, reż. Wojciech Ziętarski
- Car Mikołaj
- Wersja I. Druk: "Dialog" 5/1987. Prapremiera 17 grudnia 1988, Teatr Dramatyczny m.st. Warszawy, reż. Maciej Prus
- Wersja II. Prapremiera 20 października 1995, Teatr Telewizji Polskiej, reż. Tadeusz Słobodzianek
- Obywatel Pekosiewicz. Druk: "Dialog" 5/1989. Prapremiera 28 maja 1989, Teatr Stefana Jaracza w Łodzi, reż. Mikołaj Grabowski
- Turlajgroszek (1990), współautor: Piotr Tomaszuk. Druk: "Dialog" 11/1990. Prapremiera 14 listopada 1990, Teatr "Miniatura" w Gdańsku
- Jaskółeczka (1992). Prapremiera 16 maja 1992, Teatr "Guliwer" w Warszawie, reż. Adriana Nora Pizzino
- Prorok Ilja. Druk: "Dialog" 11/1991
- Wersja I. Prapremiera 6 czerwca 1994, Teatr Telewizji Polskiej, reż. Tadeusz Słobodzianek
- Wersja II. Premiera niemiecka 24 listopada 1995, Teatr Kreatur w Berlinie. Przekład: Martin Pollack. Reżyseria: Andrej Woron
- Wersja III. Druk: "Kartki" 2 (22)/2000. Prapremiera polska 12 listopada 1999, Teatr Nowy w Łodzi, reż. Mikołaj Grabowski. Prapremiera czeska 11 października 2000, Teatr Aréna w Ostrawie. Przekład: Janusz Klimsza. Reżyseria: Janusz Klimsza. Prapremiera węgierska 10 grudnia 2001, Teatr Árona Tamásiego w Sepsiszentgyörgy. Przekład: Patricia Pászt. Reżyseria: László Bocsárdi
- Merlin - inna historia (1993). Druk: "Dialog" 3/1993. Prapremiera 15 lipca 1993, Towarzystwo Wierszalin - Teatr, reż. Piotr Tomaszuk. Premiera belgijska 15 marca 1993, Festiwal Temporalia 1994 w Brukseli. Przekład: Michel Maslowski i Jacques Donguy. Reżyseria: Richard Kalisz. Premiera niemiecka 24 listopada 1995, Teatr Kreatur w Berlinie. Przekład: Martin Pollack. Reżyseria: Andrej Woron
- Kowal Malambo. Druk: "Dialog" 7/1993. Prapremiera 26 stycznia 1995, Teatr Dramatyczny w Koszalinie, reż. Marek Pasieczny
- Obywatel Pekoś (nowa wersja Obywatela Pekosiewicza). Prapremiera 12 kwietnia 1997, Teatr Juliusza Słowackiego w Krakowie, reż. Mikołaj Grabowski
- Sen pluskwy, czyli towarzysz Chrystus. Druk: "Krasnogruda" 12/2000. Prapremiera 15 września 2001, Teatr Nowy w Łodzi, reż. Kazimierz Dejmek
- Nasza Klasa. Druk: 2009 w serii wydawniczej "Dramaty do czytania", wydawnictwo Słowo/obraz/terytoria. Prapremiera angielska 23 września 2009, Royal National Theatre w Londynie. Przekład Ryan Craig. Reżyseria Bijan Sheibani. Premiera polska 16 października 2010, Teatr na Woli im. Tadeusza Łomnickiego w Warszawie. Reżyseria Ondrej Spišák. Premiera kanadyjska 4 kwietnia 2011, Teatr Studio 180 we współpracy z Canadian Stage. Reżyseria Joel Greenberg. Premiera hiszpańska 12 lipca 2011, Festiwal Grec w Barcelonie. Reżyseria Carme Portaceli. Premiera węgierska 7 października 2011 teatr Katona József Színhaz w Budapeszcie. Reżyseria Gábor Máté. Premiera amerykańska 12 października 2011, The Wilma Theater w Filadelfii. Reżyseria Blanka Zizka
- Kabaret na koniec świata. (Program składany) Premiera 32 marca 2011, Laboratorium Dramatu w Warszawie. Reżyseria Piotr Jędrzejas
- Śmierć proroka i inne historie o końcu świata. Druk: 2012 wydawnictwo Czarne
- Młody Stalin, prapremiera 6 kwietnia 2013 rok, Teatr Dramatyczny m.st. Warszawy. Reżyseria Ondrej Spišák
- Historia Jakuba, 2015 rok
- Niedźwiedź Wojtek, prapremiera 6 maja 2016, Teatr Dramatyczny m.st. Warszawy. Reżyseria Ondrej Spišák.
Nagrody:
- 1983 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki za realizację współczesnego utworu polskiego - za reżyserię przedstawienia Osmędeusze, Kabaret Kici-Koci Mirona Białoszewskiego i Ludwika Heringa w Teatrze im. Stefana Jaracza w Łodzi przyznana podczas 18. Ogólnopolskiego Przeglądu Małych Form Teatralnychw Szczecinie;
- 1985 – III nagroda w Konkursie Sztuk Współczesnych w Wrocławiu za Cara Mikołaja;
- 1986 – II nagroda za dramat Obywatel Pekosiewicz w Konkursie Sztuk Współczesnych w Warszawie; Konkurs na utwór dramatyczny - wyróżnienie za dramat Car Mikołaj;
- 1988 – Nagroda Funduszu Literatury w dziedzinie dramatu za tekst sztuki Car Mikołaj; Nagroda wojewody białostockiego za rok 1987 za twórczość dramaturgiczną ze szczególnym uwzględnieniem sztuk Car Mikołaj i Obywatel Pekosiewicz;
- 1989 – Nagroda dramaturgiczna na 27. Festiwalu Sztuk Współczesnych we Wrocławiu za Obywatela Pekosiewicza w Teatrze im. Stefana Jaracza w Łodzi;
- 1991 – I nagroda za najlepszy dramat za tekst Turlajgroszek (wspólnie z Piotrem Tomaszukiem) podczas 29. Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych; Nagroda wojewody gdańskiego za przedstawienie Turlajgroszek w Teatrze Miniatura w Gdańsku; Nagroda Główna na 15. Festiwalu Teatru Lalek w Opolu za Turlajgroszka w Towarzystwie Wierszalin;
- 1992 – Grand Prix za dramat Prorok Ilja w Konkursie Sztuk Współczesnych we Wrocławiu; Nagroda Stowarzyszenia ASITEJ im. Jana Dormana za Turlajgroszka w Towarzystwie Wierszalin;
- 1993 – Fringe Firste za przedstawienie Turlajgroszek w Towarzystwie Wierszalin (wspólnie z Piotrem Tomaszukiem) podczas Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego w Edynburgu; Nagroda Fundacji Kultury Wiejskiej im. Stanisława Piętaka za dramat Prorok Ilja;
- 1994 – Paszport Polityki w dziedzinie teatru za rok 1993 za całokształt dramaturgicznej i działalność Towarzystwa Wierszalin; Nagroda Literacka Fundacji im.Kościelskich za całokształt twórczości dramaturgicznej i teatralnej; Nagroda Specjalna dyrektora Teatru TV za reżyserię przedstawienia Teatru Telewizji Prorok Ilja;
- 1995 – Fringe Firste za przedstawienie Merlin w Towarzystwie Wierszalin podczas Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego w Edynburgu; Nagroda Krytyki Niemieckiej im. Friedricha Lufta za Proroka Ilję w Teatrze Kreatur w Berlinie.
- 1997 – Wyróżnienie za sztukę Sen pluskwy w konkursie Ministra Kultury i Sztuki na utwór sceniczny dla dorosłych;
- 1998 – Nagroda dramaturgiczna za tekst dramatu Obywatel Pekoś na 4. Ogólnopolskim Konkursie na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej;
- 2000 – Nagroda publiczności i dziennikarzy podczas 18. Gorzowskich Spotkań Teatralnych; Nagroda Główna za Proroka Ilję w Teatrze Nowym w Łodzi w 6. Konkursie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej;
- 2002 – Srebrna Łódka za Sen pluskwy w Teatrze Nowym w Łodzi jako najlepszy spektakl w Łodzi w sezonie 2001/2002; Złota Maska za Sen pluskwy w Teatrze Nowym w Łodzi jako najlepsze przestawienie w Łodzi w sezonie 2001/2002; Nagroda Główna za Sen pluskwy w Teatrze Nowym w Łodzi w 8. Konkursie Ministerstwa Kultury na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej; Medal im. Stanisława Bieniasza dla Snu pluskwy w Teatrze Nowym w Łodzi na II Festiwalu Dramaturgii Współczesnej „Rzeczywistość przedstawiona” w Zabrzu;
- 2007 – Wyróżnienie 9.Edycji Konkursu PRO PUBLICO BONO 2007, za najlepsze dzieło obywatelskie, kategoria Edukacja za stworzenie i działalność Laboratorium Dramatu;
- 2010 – Nagroda Literacka NIKE za dramat Nasza klasa. Historia w XIV lekcjach;
- 2011 – Medal „Powstania w Getcie Warszawskim” przyznany przez Stowarzyszenie Żydów Kombatantów i Poszkodowanych w II Wojnie Światowej.
Autor: Bartłomiej Szleszyński, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, kwiecień 2003; ostatnia aktualizacja: wrzesień 2016 (ND).
