Lidia Minticz-Skarżyńska urodziła się 14 stycznia 1920 roku w Zabierzowie koło Krakowa. Zmarła 20 lipca 1994 roku w Krakowie.
Jerzy Skarżyński urodził się 16 grudnia 1924 roku w Krakowie. Zmarł 7 stycznia 2004 roku w Krakowie. Był współzałożycielem Grupy Młodych Plastyków (1942-1947), Klubu Artystów (1948-1949) i 2. Grupy Krakowskiej (1957), a także autorem ilustracji książkowych i plakatów. W czasie wojny współpracował z Tadeuszem Kantorem w jego Teatrze Podziemnym. W latach 1947-1948 prowadził w Krakowie klub jazzowy.
Lidia Minticz-Skarżyńska studiowała malarstwo w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Studia zaczęła w 1938 roku, ukończyła je po wojnie w 1948 roku. Równocześnie studiowała architekturę na Politechnice Krakowskiej i była słuchaczem Instytutu Filmowego w Krakowie.
Jerzy Skarżynski podczas okupacji uczył się w Kunstgewerbeschule w Krakowie - placówce założonej przez nazistów, która miała być rodzajem szkoły zawodowej, ale dzięki doskonałym pedagogom okazała się ważnym ośrodkiem artystycznym. Po wojnie studiował na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej i w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Poza tym był słuchaczem Warsztatu Filmowego Młodych Antoniego Bohdziewicza.
Od 1970 roku małżonkowie wykładali w Podyplomowym Studium Scenografii Teatralnej, Filmowej i Telewizyjnej przy krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Później oboje byli profesorami scenografii tej krakowskiej uczelni.
Lidia i Jerzy Skarżyński stworzyli znakomity duet artystyczny, łączyło ich małżeństwo i wspólna praca w teatrze i filmie.
"Wydaje mi się, że każde z nas byłoby innym autorem, innych scenografii, innych teatrów, gdybyśmy pracowali i rozwijali się osobno" - mówił po latach Skarżyński - "Lidia miała w sobie delikatna poezję, a ja więcej cierpkości, ironii, sarkazmu. (...) Podpisywaliśmy wszystko wspólnie. Pracowaliśmy razem, z tym, że ja sobie wydzielałem scenografię filmową (Lidia projektowała kostiumy) - łatwiej przychodziło mi panowanie nad całą aparaturą techniczną." ("Gazeta Wyborcza" 29.03.2001)
Po wojnie Skarżyńscy "ukryli się" przed socrealizmem w teatrze lalkowym. W latach 1959-1959 pracowali w Teatrze Lalki i Maski "Groteska" w Krakowie, który nie poddawał się narzucanym tendencjom. Na tej lalkowej scenie znalazło się miejsce i na poezję i na metaforę. Jednocześnie nie był to teatr tylko dla dzieci, powstawało tu wiele przedstawień o charakterze uniwersalnym, adresowanych także do dorosłej widowni. O plastycznym charakterze tego miejsca decydowała trójka twórców: Kazimierz Mikulski - wybitny malarz surrealista i Skarżyński, którzy zazwyczaj projektowali scenografie do spektakli oraz Lidia Skarżyńska - autorka lalek, często groteskowych, jarmarcznych i surrealistycznych w wyrazie. Wiele ich prac nosiło właśnie cechy surrealistyczne. Poszczególne formy miały nierealistyczne proporcje, a niektóre fragmenty dekoracji traktowane były znakowo - wówczas wycinek scenografii określał całość, jak balonik na tle czarnej kotary sugerujący dom. W Teatrze "Groteska" przygotowali wspólnie m.in. SZEWCA DRATEWKĘ Marii Kownackiej w reżyserii Leokadii Serafinowicz (1952), IGRASZKI Z DIABŁEM Jana Drdy w inscenizacji Władysława Jaremy (1952), a także widowisko oparte na tekstach Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego - GDYBY ADAM BYŁ POLAKIEM i BABCIA I WNUCZEK CZYLI NOC CUDÓW w reżyserii Jaremy (1955). Z długoletniej pracy w teatrze lalkowym twórcy wynieśli, pogłębianą i później, umiejętność wydobywania z postaci ich groteskowego charakteru.
"(...) Skarżyńscy przywiązują wielką wagę do kostiumu-maski i całej charakteryzacji postaci i często odwołują się właśnie do analizowanej przez Bachtina groteski" - pisał o teatrze scenografów Andrzej Matynia - " (...) Groteskowe były lalki i maski, które wykonywali Lidia i Jerzy Skarżyńscy dla krakowskiego Teatru 'Groteska', groteskowe były postacie z 'Ożenku' Gogola i 'Ulissesa', grzechy z 'Doktora Faustusa' Marlowe'a, kurtyzany z 'Dyla Sowizdrzała' Gorina i wiele, wiele innych postaci z teatru Skarżyńskich." (katalog do wystawy w "Lidia Minticz-Skarżyńska, Jerzy Skarżyński - dekoracje i kostiumy", Muzeum Starego Teatru, 1989)
W 1958 roku Władysława Krzemiński, dyrektor Starego Teatru, zaproponował scenografom pracę na krakowskiej scenie, z którą twórcy byli później związani przez wiele lat. Poza tym współpracowali m.in. z krakowskim Teatrem im. Słowackiego, wrocławskim Teatrem Rozmaitości, gdańskim Teatrem Wybrzeże oraz warszawskimi teatrami - Ateneum i Dramatycznym. Przygotowywali scenografie do przedstawień Lidii Zamkow, Jerzego Jarockiego, Konrada Swinarskiego, Zygmunta Hübnera, Bogdana Hussakowskiego.
W Starym Teatrze zaprojektowali dekoracje do m.in. APELACJI VILLONA Kazimierza Barnasia (1960), INDYKA Sławomira Mrożka (1961), KALIGULI Alberta Camusa (1963) - spektakli w reżyserii Lidii Zamkow, a także TANGA Sławomira Mrożka (1965), SIĘ KOCHAMY Murraya Schisgala (1966), WSZYSTKO W OGRODZIE Edwarda Albee'go (1970) i PROCESU Franza Kafki (1973) - realizacji Jerzego Jarockiego. Współpracowali z Konradem Swinarskim, zaprojektowali oprawę plastyczną FANTAZEGO Juliusza Słowackiego (1967) i scenografię do prapremierowego wystawienia DIABŁÓW Z LOUDUN Krzysztofa Pendereckiego w Hamburgische Staatsoper (1969). Mieli być również twórcami dekoracji do nie zrealizowanego, bo przerwanego tragiczną śmiercią Swinarskiego, HAMLETA Szekspira, który powstawał na deskach Starego Teatru od 1974 roku.
W Teatrze im. Słowackiego pracowali m.in. z Bohdanem Korzeniewskim przy MĘŻU I ŻONIE (1963)i Lidią Zamkow, z którą przygotowali m.in. OPERĘ ZA TRZY GROSZE Bertolta Brechta (1965), AMERYKĘ Franza Kafki (1968) i WESELE Stanisława Wyspiańskiego (1969). Na scenie warszawskiego Teatru Ateneum zaprojektowali dekoracje do m.in. BIESÓW wg Fiodora Dostojewskiego w inscenizacji Janusza Warmińskiego (1971). W Teatrze Wybrzeże w Gdańsku pokazali natomiast ULISSESA wg Jamesa Joyce'a (1970) w reżyserii Zygmunta Hübnera, z którym zrealizowali wcześniej m.in. MIZANTROPA Moliera w Starym Teatrze (1966), a potem jeszcze m.in. ORESTEJĘ Ajschylosa w Starym Teatrze (1982) i NIE-BOSKĄ KOMEDIĘ Zygmunta Krasińskiego w Teatrze Telewizji (1982). Współtworzyli kilka spektakli Bogdana Hussakowskiego, m.in. ŻYCIE JEST SNEM Calderona w Starym Teatrze w Krakowie (1969), OŻENEK Mikołaja Gogola przygotowany w Teatrze Polskim w Poznaniu (1972) i DOKTORA FAUSTUSA Christophera Marlowe'a w opolskim Teatrze im. Kochanowskiego (1975).
Lidia i Jerzy Skarżyńscy pracowali także w teatrze Jerzego Grotowskiego. W opolskim Teatrze 13 Rzędów przygotowali bardzo oszczędne scenografie i kostiumy do KAINA George'a Byrona (1960) i KORDIANA Juliusza Słowackiego (1962).
Jerzy Skarżyński był autorem niezapomnianych scenografii do filmów Wojciecha Jerzego Hasa - WSPÓLNEGO POKOJU (1959), ROZSTANIA (1960), ZŁOTA (1960), SZYFRÓW (1966), LALKI wg powieści Bolesława Prusa (1968), a przede wszystkim do dwóch innych wielkich adaptacji - RĘKOPISU ZNALEZIONEGO W SARAGOSSIE wg XVIII-wiecznej powieści Jana Potockiego (1964) i SANTORIUM POD KLEPSYDRĄ na podstawie prozy Brunona Schulza (1973). Z kolei Lidia Skarżyńska była współautorką kostiumów do SZYFRÓW, LALKI, RĘKOPISU... i SANATORIUM POD KLEPSYDRĄ. A wspólnie przy projektowaniu scenografii i kostiumów współpracowali z Sylwestrem Chęcińskim nad HISTORIĄ ZÓŁTEJ CIŻEMKI (1961).
Skarżyńscy mocno podkreślali znaczenie aktora w przedstawieniu i tworzyli dekoracje zawsze pamiętając o umowności teatru.
"W teatrze wynika coś z kumulacji architektury przybytku, widowni, kształtu sceny, wnętrza, miejsca teatralnego i obyczaju obowiązującego publiczność, a więc inaczej niż w kinie - pozostajemy do końca świadomi pewnej ujętej w reguły rytuału prezentacji; świadomi obecności widza i aktora naprzeciw siebie" - mówił Skarżyński ("Scena" 1986, nr 6).
Scenografie Skarżyńskich były przede wszystkim inspirującymi wizjami malarskimi. Twórcy doskonale operowali światłem, traktowanym właśnie malarsko, a przestrzeń widowiska często budowali kolorem. Potrafili w ten sposób uzyskiwać efekt pogłębionej sceny. Większość ich prac nosiła silne piętno surrealistycznego widzenia świata, a w wielu spektaklach pojawiały się cytaty ze znanych surrealistycznych dzieł - obrazów Giorgia de Chirico, Maxa Ernsta, Paula Delvaux. Umiejętnie potrafili również odnosić się do różnych konwencji teatralnych i budować dekoracje, które znajdowały się jakby na przecięciu, przenikającego się tutaj, świata realnego i nierealności. Nie znosili dopowiedzeń i puent, zostawiali to reżyserom i aktorom.
"(...) istotnie scenografowie w Polsce nie tylko niegdyś, ale jeszcze i dziś czasem uważają, że ich prawem, a nawet obowiązkiem jest dopowiadanie puent, w istocie jednoznacznych i natrętnych. My osobiście unikamy dodawania takich wątpliwych alegorii" - deklarował Skarżyński ("Scena" 1986, nr 6).
Nagrody Lidii Minticz-Skarżyńskiej:
- 1963 - wyróżnienie ministra kultury i sztuki z okazji wystawy "Polskie dzieło plastyczne w 15-leciu PRL" (razem z Jerzym Skarżyńskim)
- 1977 - nagroda ministra kultury I stopnia za całokształt twórczości w dziedzinie scenografii (razem z Jerzym Skarżynskim)Odznaczenia i nagrody Jerzego Skarżyńskiego:
- 1955 - Medal 10-lecia PRL; Złoty Krzyż Zasługi
- 1963 - wyróżnienie ministra kultury i sztuki z okazji wystawy "Polskie dzieło plastyczne w 15-leciu PRL" (razem z Lidią Skarżyńską)
- 1974 - nagroda indywidualna za najlepszą scenografię do filmu SANATORIUM POD KLEPSYDRĄ Wojciecha Jerzego Hasa (razem z Andrzejem Płockim) na I1. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni
- 1977 - nagroda ministra kultury I stopnia za całokształt twórczości w dziedzinie scenografii (razem z Lidią Skarżyńską)
- 1980 - Krzyż kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
- 1988 - Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
- 1995 - nagroda honorowa krakowskiej filii Fundacji Kultury Polskiej
- 1998 - Nagroda Ministra Kultury w dziedzinie scenografii i malarstwa
- 2000 - nagroda Koryfeusz Scenografii Polskiej '99 przyznawana przez Centrum Scenografii Polskiej w Katowicach
- 2000 - Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
- 2003 - Honorowy Ludwik - za całokształt twórczości, wyróżnienie przyznawane przez krakowskie środowisko artystyczne
| Monika Mokrzycka-Pokora, styczeń 2006 | |