Fasada budynku Teatru Polskiego w Poznaniu, fot. Michał Wojtuś
Teatr Polski w Poznaniu powstał w 1875 w gmachu zbudowanym specjalnie dla potrzeb sceny przy ulicy Berlińskiej (dziś ulicy 27 Grudnia). Autorem projektu był Stanisław Hebanowski. Pełna nazwa teatru brzmiała: Teatr Polski w ogrodzie Potockiego w Poznaniu. Upamiętniała jednego z darczyńców teatru, hrabiego Bolesława Potockiego. Przekazał on na rzecz spółki budującej teatr swój ogród, który następnie sprzedano, a uzyskane pieniądze przeznaczono na zakup parceli pod budowę teatralnego gmachu. Od 1925 obowiązywała skrócona nazwa teatru - Teatr Polski w Poznaniu.
Poznańska scena powstała z inicjatywy mieszkańców miasta. Na frontonie teatru umieszczono napis "Naród sobie". Dla Wielkopolan Teatr Polski miał charakter Sceny Narodowej; był ostoją polskiej tradycji i kultury, znakiem sprzeciwu wobec restrykcyjnej polityki władz zaboru pruskiego.
W pierwszych sezonach kształt artystyczny teatru tworzono przede wszystkim z myślą o widzach z kręgów ziemiaństwa i inteligencji. Szybko jednak dostosowano repertuar do potrzeb największej publiczności, czyli ubogiego mieszczaństwa. To właśnie dla nich teatr spełniał swoją misję grając polskie komedie kontuszowe, moralizatorskie wodewile oraz wystawiając sceny z historii Polski. Poznańska scena stała się "teatrem ludowym" i ten charakter zachowała aż do pierwszych lat XX wieku. Do 1918 teatru oscylował między mniej lub bardziej ambitnym modelem sceny mieszczańskiej.
W latach międzywojennych w repertuarze teatru dominowały współczesne dramaty polskie. Odbyły się tu premiery MIASTA Stanisława Przybyszewskiego (1920), OGRODU MŁODOŚCI Tadeusza Rittnera (1920), SPADKOBIERCY Adama Grzymały-Siedleckiego, ANTYCHRYSTA (1925) oraz U METY (1932) Karola Huberta Rostworowskiego, O ŻONACH ZŁYCH I DOBRYCH Adolfa Nowaczyńskiego (1931). Z Teatrem Polskim współpracę reżyserską prowadziła wybitna aktorka, Stanisława Wysocka, konsultantami literackimi byli Emil Zegadłowicz i Teofil Trzciński, dla teatru pracowali zdolni scenografowie - Jan Kosiński i Zygmunt Szpingier. Teatr Polski, kierowany do 1933 przez Bolesława Szczurkiewicza, a następnie Roberta Boelke i Władysława Stomę, z powodzeniem konkurował z awangardowym Teatrem Nowym i innymi scenami Poznania.
W czasie II wojny światowej gmach teatru ocalał. Teatr Polski wznowił działalność już w marcu 1945. W latach ponownej dyrekcji Szczurkiewicza (1945-1948), a przede wszystkim Wilama Horzycy (1948-51) była to jedna z najciekawszych scen w kraju. Horzyca zrealizował w Poznaniu m. in.: FEDRĘ Jean Baptiste'a Racine'a (1949), LAS Aleksandra Ostrowskiego (1950) oraz HAMLETA Szekspira (1950). Pozyskał do współpracy scenografów Jana Kosińskiego, Andrzeja Cybulskiego i Andrzeja Stopkę. W epoce socrealizmu, za sprawą Horzycy, mówiło się o Teatrze Polskim, że to jedno z nielicznych miejsc, w którym uprawia się sztukę przez duże "S". Po odejściu Horzycy w następnych kilku sezonach Teatr Polski nie miał już tak spektakularnych osiągnięć aż do 1958, kiedy to przez jeden sezon na jego czele stali Irena i Tadeusz Byrscy. Do najciekawszych przedstawień z tego czasu należą WESELE Stanisława Wyspiańskiego (1959) w oryginalnej, pozbawionej sztampowego folkloru inscenizacji Byrskiego ze scenografią Piotra Potworowskiego oraz DON ALVAREZ ALBO NIESFORNA W MIŁOŚCI KOMPANIA Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, dramatyczny "zabytek" odkryty dla sceny w przedstawieniu Jana Perza w 1959.
Historia Teatru Polskiego z ostatnich kilkudziesięciu lat charakteryzuje się przede wszystkim zmianami dyrektorów artystycznych, którzy utrzymywali się w teatrze przeciętnie przez dwa, trzy sezony. Częste rotacje na stanowisku osoby odpowiedzialnej za artystyczny kształt teatru nie sprzyjał poznańskiej scenie. Teatr Polski nie wypracował charakterystycznego oblicza. Należał do średnich scen w skali kraju.
Miał jednak ciekawe epizody. Niejednokrotnie na scenie Teatru Polskiego reżyserowali interesujący twórcy. Tak było w przypadku Marka Okopińskiego, który kierował teatrem w latach 1963-1967. Stworzył dobry zespół aktorski z m.in. pracującymi już wcześniej w Poznaniu Henrykiem Machalicą, Kazimierą Nogajówną, Aleksandrą Koncewicz i nowymi aktorami, m. in.: Zygmuntem Malanowiczem, Zbigniewem Szpechtem, Zdzisławem Wardejnem i Haliną Winiarską. Na początku lat 70. pojawili się w teatrze: Janusz Rewiński, Jerzy Schejbal, Krystyna Tkacz, Marzena Trybała. Między 1967-1970 na deskach Polskiego wystawiała swoje przedstawienia Izabella Cywińska. W latach 1969-1974 kierownikiem literackim był Andrzej Wanat, w następnych latach wybitny krytyk, szef miesięcznika "Teatr". Tadeusz Minc reżyserował w Polskim NIEZNAJOMĄ Z SEKWANY Odona von Horvatha (1973) i KWIATY POLSKIE Juliana Tuwima (1974), Andrzej Witkowski przygotował OCALONYCH Edwarda Bonda (1974) i DARZ BÓR Jarosława Abramowa (1974). Przez całe lata 70. z Teatrem Polskim związany był Roman Kordziński, kierownik artystyczny sceny, a w latach 1977-1981 również dyrektor naczelny.
W latach 1982-1993 jedną z głównych postaci Teatru Polskiego był reżyser Grzegorz Mrówczyński, dyrektor artystyczny (1982-85), a także dyrektor naczelny i artystyczny (1985-1993), twórca przedstawień mających nadać teatrowi charakter narodowej sceny Wielkopolski. Kierownikiem literackim teatru był znany poeta Józef Ratajczak.
Grzegorz Mrówczyński wyreżyserował m.in. Dziady Adama Mickiewicza z Mariuszem Sabiniewiczem wyróżnionym za rolę Gustawa Konrada nagrodą im. Stanisława Wyspiańskiego; Nieboską komedię Zygmunta Krasińskiego z kreacją Mariusza Puchalskiego w roli Pankracego. Do obu tych inscenizacji autorem scenografii był wybitny twórca Zbigniew Bednarowicz, a muzykę skomponował Jan A. P. Kaczmarek.
Ponadto wyreżyserował kilka polskich i europejskich prapremier m.in.: Zakładnik Paula Claudela ze znakomitą rolą Hanny Stankówny, staroindyjski epos Ujrzana we śnie Wasawadatta Bhasy, Normalne serce Larry Kramera (również w wersji dla Teatru Telewizji), a także popularny musical Łyżki i księżyc wg Emila Zegadłowicza z muzyką Grzegorza Stróżniaka i z udziałem grupy Lombard (400 przedstawień).
Grzegorz Mrówczyński był jednym z twórców Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego "MALTA" i jego dyrektorem artystycznym w latach 1991-92.
W teatrze reżyserowali także m.in.: Mikołaj Grabowski - LISTOPAD Henryka Rzewuskiego (1982), Jan Kulczyński - HENRYK V Szekspira (1985), Tomasz Zygadło - CHUNGA Mario Vargasa Llosy (1994) i Jacek Zembrzuski - JAK WAM SIĘ PODOBA Szekspira (1995).
W ostatnich dwudziestu pięciu latach scena przy ulicy 27 Grudnia pozostawała w cieniu Teatru Nowego w Poznaniu. W latach 90. najwięcej mówiło się o poznańskich teatrach niezależnych - Teatrze Biuro Podróży, Porywaczach Ciał, o Teatrze Ósmego Dnia, który powrócił do stolicy Wielkopolski w 1989. Próbą odmiany oblicza Polskiego była dyrekcja Lecha Raczaka, długoletniego szefa artystycznego Ósemek, który kierował Teatrem Polskim w latach 1995-1998 oraz praca tandemu: Paweł Łysak i Paweł Wodziński, który objął dyrekcję poznańskiej sceny w 2000.
Ich pomysłem na teatr było eksponowanie tego, co najbliższe współczesnemu odbiorcy. Na poznańskiej scenie zaczęto poruszać ważne problemy rzeczywistości społecznej i politycznej. Teatr Polski znalazł się w centrum współczesnych wydarzeń teatralnych, którym ton nadawała dramaturgia spod znaku "nowych brutalistów". Śmiały program Łysaka i Wodzińskiego był przyczyną konfliktu z radnymi Poznania w latach 2000-2001. Nawiązując do hasła "Naród sobie" władze miejskie zażądały: "eksperymentujcie sobie – sami", gdzie indziej. W repertuarze pojawiły się ostre, bezkompromisowe dramaty młodych autorów europejskich. W Teatrze Polskim odbyły się m.in. polskie prapremiery CÓRKI KING KONGA Theresii Walser w reżyserii Rafała Sabary (2000), KRĘGU PERSONALNEGO 3:1 Larsa Noréna w reżyserii Piotra Chołodzińskiego (2001), TERRORYZMU Władimira i Olega Priesniakowów w reżyserii Pawła Łysaka (2003). Grażyna Kania wystawiła KREW Sergi Belbela (2002), Łysak zrealizował NOC HELVERA (2000) oraz HELMUCIKA (2002) Ingmara Villqista. Paweł Szkotak pokazał MARTWĄ KRÓLEWNĘ Nikołaja Kolady (2001). Przy współpracy z Teatrem Współczesnym w Szczecinie Anna Augustynowicz przygotowała PASOŻYTÓW Mariusa von Mayenburga (2001), w ramach koprodukcji z warszawskim Teatrem Rozmaitości powstały głośne 4.48 PSYCHOSIS Sarah Kane w reżyserii Grzegorza Jarzyny (2002) oraz OCZYSZCZENI Sarah Kane w reżyserii Krzysztofa Warlikowskiego - wspólny projekt z Teatrem Współczesnym w Szczecinie i warszawskimi Rozmaitościami (poznańska premiera, 2002).
W teatrze zaczęło też działać Centrum Dramaturgii zajmujące się promocją współczesnych sztuk polskich i zagranicznych. Centrum prowadzi także działalność wydawniczą, wydaje m.in. książki w ramach serii Dramaturgia współczesna.
Monika Mokrzycka-Pokora lipiec 2003 Aktualizacja: maj 2007 | |
Teatr Polski w Poznaniu
ul. 27 Grudnia 8/10
61-737 Poznań
Tel: (+48 61) 852 56 28
Fax: (+48 61) 852 64 95
WWW: www.teatr-polski.pl