W 1985 roku ukończyła Wydział Aktorski Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie. Na scenie debiutowała w 1985 roku w roli Iriny w "Trzech siostrach" Antoniego Czechowa w reżyserii Macieja Englerta na deskach warszawskiego Teatru Współczesnego, gdzie dwa lata później u tego samego reżysera zagrała Hellę w adaptacji "Mistrza i Małgorzaty" Michaiła Bułhakowa.
Wcześnie związała się z filmem. Jeszcze jako nastolatka, w latach 70., zagrała w dwóch filmach dla młodzieży. W czasie studiów aktorskich, w 1983 roku, wystąpiła w debiucie reżyserskim Jacka Koprowicza – "Przeznaczeniu", biograficznym filmie o Kazimierzu Przerwie-Tetmajerze, zagrała Laurę – muzę poety. Potem współpracowała z Piotrem Szulkinem, u boku Daniela Olbrychskiego zagrała młodą prostytutkę Once w filmie fantastycznym "Ga, ga. Chwała bohaterom" (1985), który stał się dopełnieniem kosmicznej trylogii Szulkina. Była też Mimi Zarzecką w "Komediantce" Jerzego Sztwiertni (1986).
Powodzenie przyniosły jej role w kolejnych filmach - postać Ali w komedii Juliusza Machulskiego "Kingsajz" (1987) i przede wszystkim główna rola w śmieszno-gorzkim obrazie o marzeniach - "Pociągu do Hollywood" w reżyserii Radosława Piwowarskiego (1987). Figura stworzyła w nim portret prowincjonalnej Marilyn Monroe. Zagrała Mariolę Wafelek, bufetową w pociągu, która pisze listy do Billy'ego Wildera. Wierzy, że reżyser kiedyś ją zaangażuje. Młoda aktorka, o kobiecych kształtach, bujnym biuście, obdarzona seksapilem, wkrótce stała się uosobieniem polskiej seksbomby.
"Kiedy stałam się już kobietą i jednocześnie zawodową aktorką, cała moja długa droga polegała na tym, żeby widziano mnie inaczej niż tylko przez pryzmat mojej powierzchowności" – mówiła Figura. – "Przez długie lata przez tę moją kobiecość odbierano mi prawo nie tylko do posiadania talentu, ale też często intelektu" ("Exklusiv" 2006, nr 5).
Jej kolejne filmowe postaci to m.in. wyrachowana Marta z psychologicznego obrazu Barbary Sass W klatce (1987), Superblondyna w Porno Marka Koterskiego (1989) oraz Karolina z Panien i wdów Janusza Zaorskiego (1991).
W latach 90. aktorka próbowała szczęścia w Hollywood. Udało jej się zagrać m.in. epizodyczne role w filmach Roberta Altmana - "Graczu" (1992) i "Pret-a-Porter" (1994). Wystąpiła także w filmach telewizyjnych – "Red Shoe Diaries" Zalmana Kinga (1992) oraz "Fatal Past" w reżyserii Clive'a Fleury'ego (1993). W Polsce grała nadal u Juliusza Machulskiego, można ją było oglądać w "Kilerze" (1997) i "Kiler-ów 2-óch" (1999).
Powoli udawało jej się zrywać z wizerunkiem seksbomby, zaczęła grać w filmie i w teatrze role kobiet obdarzonych większą samoświadomością i refleksyjnością. W kreowanych postaciach pojawiały się również, raczej nieobecne dotąd w aktorstwie Figury, gorycz, rozczarowanie, wewnętrzna dojrzałość, czasami delikatność, kiedy indziej przewrotność, dystans i humor. Dostawała coraz bardziej interesujące role. W "Autoportrecie Z Kochanką" Radosława Piwowarskiego (1996) stworzyła ciekawą postać Diany, dojrzałej kobiety, która związuje się ze zbuntowanym młodym chłopakiem Kubą (w tej roli Waldemar Błaszczyk). Historia ich związku to jednocześnie opowieść o buntowniczej młodości i dorastaniu do świata dorosłych. Figura przekonująco wcieliła się również w postać polskiej emigrantki Teresy w "Szczęśliwego Nowego Jorku" Janusza Zaorskiego na motywach dramatu Edwarda Redlińskiego (1997).
Grała u Andrzeja Kondratiuka we "Wrzecionie czasu" (1995) i "Słonecznym zegarze" (1997) – dwóch z trzech części sagi o rodzinie Kondratiuków, a także u Jerzego Stuhra w jego "Historiach miłosnych" (1997). Janusz Majewski obsadził ją u boku Marka Kondrata w "Złocie dla dezerterów" (1998). Za rolę Gosi w "Ajlawju" Marka Koterskiego (1999) dostała Złote Lwy w Gdyni. Świetnie poradziła sobie również z rolą Podstoliny w Wajdowskiej ekranizacji "Zemsty" (2002). U Romana Polańskiego w jego nagrodzonym Oscarem "Pianiście" (2002) zagrała epizod sąsiadki demaskującej Żyda.
Do teatru Figura wróciła pod koniec lat 90. W 1997 roku w Krakowskim Teatrze Scena STU zagrała w monodramie Grzegorza Skurskiego "Lustro". W 2002 roku w gdańskim Teatrze Wybrzeże można ją było oglądać jako Hankę w "Hanemannie" Stefana Chwina w reżyserii Izabelli Cywińskiej. Stworzyła dojrzałą, pełną dramatyzmu rolę.
"Odkryciem tego przedstawienia jest grająca Hankę Katarzyna Figura, która występuje tu – uwaga! – w roli tragicznej" – pisał Roman Pawłowski. – "Jej Hanka z równą siłą szoruje podłogę i walczy o przybranego syna. Scena samobójstwa, w której idzie odkręcić kurki z gazem okryta haftowanym ręcznikiem – jak do ukraińskiego ślubu – chwyta za gardło" ("Gazeta Wyborcza" 2002, nr 24).
Od 2006 do 2013 roku Figura związana była z warszawskim Teatrem Dramatycznym. Wystąpiła tu w spektaklu "Alina na zachód" Dirka Dobbrowa w reżyserii Pawła Miśkiewicza (2006). Pokazała postać Matki – rozczarowanej kobiety początkowo ukrywającej się pod maską beztroski i uśmiechu.
"Aktorka stosuje środki zarówno farsowe (ekstatyczne mycie szyb i klozetu, niczym z reklam środków czyszczących), jak i bardzo subtelne; przyjemnie obserwować, jak zmienia się jej sposób poruszania, tembr głosu, a nawet śmiech – od ciepłego, zmysłowego, poprzez sztuczny i egzaltowany, aż do dziecięco spontanicznego" – pisała Anna R. Burzyńska ("Tygodnik Powszechny" 2006, nr 4).
W 2006 roku Figurę można było także oglądać jako Maszę w "Trzech siostrach" Pera Olova Enquista na motywach dramatu Antoniego Czechowa w inscenizacji Piotra Cieślaka (Teatr Dramatyczny w Warszawie) i w monodramie "Badania terenowe nad ukraińskim seksem" Oksany Zabużko w reżyserii Małgorzaty Szumowskiej w warszawskim Teatrze Polonia. Historię pisarki szukającej – podobnie jak Figura – szczęścia za oceanem pokazała drapieżnie, bardzo intensywnie, w wielu momentach przejmująco.
Na deskach warszawskiego Teatru Dramatycznego im. Gustawa Holoubka aktorka współpracowała także z Pawłem Miśkiewiczem; zagrała Kobietę w Zieleni w "Peerze Gyncie. Szkicach z dramatu Henryka Ibsena" (2007) i Czerwoną Królową w "Alicji" Lewisa Carolla (2008). Ostatnio wystąpiła tutaj również w autorskim spektaklu Krystiana Lupy "Persona. Tryptyk / Marilyn" (2009), w którym reżyser rozważał osobowość człowieka uwikłanego w społeczne oczekiwania i wymagania, i zastanawiał się nad ideą i granicami teatru. Lupa dokonywał wiwisekcji aktorskiej indywidualności Marilyn Monroe (Sandra Korzeniak) poddanej presji otaczających jej osób. Jedną z nich była Paula Strasberg (Katarzyna Figura) – nauczycielka aktorstwa, dla której Marilyn istniała jako ikona popkultury i jednocześnie ktoś większy od Chrystusa. Figura odnalazła się w intymnym teatrze Lupy pokazując, w jak niejednoznacznym związku pozostaje z główną protagonistką.
"Paula Strasberg (Katarzyna Figura), przyjaciółka i mentorka, z jednej strony wspiera Marilyn, usiłuje wzmocnić jej kruche poczucie wartości i przekonuje ją, iż jest większa niż Chrystus" – pisała Anna R. Burzyńska. – "Z drugiej zaś – zazdrości jej, bo widzi w niej swoje młodsze, pod każdym względem znacznie doskonalsze odbicie. Kobiety łączy dziwna relacja, ni to macierzyńska, ni to erotyczna, ni to nienawistna" ("Dwutygodnik Strona Kultury" 2009, nr 3).
Doskonałe role w różnych poetykach Figura tworzyła także w filmie. Z szaleńczą pasją, podkreślając surrealizm obrazu, zagrała Ubicę u boku Jana Peszka – Ubu w filmie "Ubu Król" Piotra Szulkina na motywach dramatu Alfreda Jarry'ego (2003). Ryszard Brylski zaangażował ją z kolei do roli Haliny Iwanek w "Żurku" (2003).
"Poprzednie role bardzo ją szufladkowały" – mówił reżyser – "ale nawet w nich dawała wyraźne sygnały, że ma dużo większe możliwości. To gdzieś z niej emanowało i ja to dostrzegłem. Nie bałem się" ("Przekrój" 2003, nr 47).
Figura jako zmęczona życiem wdowa wychowująca nastoletnią córkę stworzyła prawdziwą, bliską naturalizmowi kreację w filmie o miłości i dążeniu do prawdy. W 2007 roku w obsypanym nagrodami telewizyjnym obrazie "Aria Diva" w reżyserii Agnieszki Smoczyńskiej zagrała tytułową divę operową Joannę, która poznaje ustatkowaną, ale niespełnioną mężatkę Basię. Wkrótce między kobietami rodzą się głębokie uczucia, które nie ograniczają się do fascynacji i sympatii. W czarnej komedii "Cudowne lato" (2011) Ryszarda Brylskiego zagrała rolę podwójną - matkę głównej bohaterki (Helena Sujecka) i wróżkę Aurelię. Film nie zyskał wielkiej popularności w odróżnieniu od "Yumy" Piotra Mularuka, w której Katarzyna Figura pojawiła się rok później. Za obie te role była nominowana do Złotej Kaczki, obie obdarzyła charakterystyczną dla siebie energią i "szarżą", jednak to postacią burdelmamy i ciotki głównego bohatera (Jakub Gierszał) w komediodramacie Mularuka przypomniała o sobie szerszej widowni kinowej.
W ostatnich latach grywała w innych popularnych, acz krytykowanych filmach jak "Wyjazd integracyjny" Przemysława Angermana (2011), "Och Karol 2" Piotra Wereśniaka (2011) czy "Podejrzani zakochani" Sławomira Kryńskiego (2013), lecz swoją aktorską brawurę pokazywała raczej w teatrze: w Dramatycznym zagrała m.in. w dwóch spektaklach na podstawie Alfriede Jelinek - w czwartej części podzielonego na epizody spektaklu "Śmierć i dziewczyna. Dramaty księżniczek I-V" w reżyserii Agnieszki Korytkowskiej-Mazur (2009) i w "Kupieckich kontraktach" Pawła Miśkiewicza (2009). W 2013 roku zagrała Kalinę Jędrusik w głośnym monodramie "Kalina" w warszawskim Teatrze Polonia. W recenzjach zauważano podobieństwo obu aktorek:
Kto lepiej od Katarzyny Figury mógłby zagrać Kalinę Jędrusik? Obie seksowne, z ciała uczyniły – a może właściwiej: pozwoliły uczynić – główny atut swojego aktorstwa, co stało się pułapką - pisała Aneta Kyzioł ("Polityka", 9.07.2013).
Od 2014 roku należy do zespołu gdańskiego Teatru Wybrzeże. Zagrała między innymi Elżbietę I w "Marii Stuart" w reżyserii Adama Nalepy na podstawie tekstu Friedricha Schillera. Wraz z występującą w roli tytułowej Dorotą Kolak stworzyła duet, który spotkał się z dużym zainteresowaniem krytyków.
Spektakl jest tak naprawdę rozgrywką i popisem dwóch głównych bohaterek. Katarzyna Figura kreuje Elżbietę I na kobietę wystraszoną, nieco zagubioną ale przy tym dumną, silną i stanowczą, zdającą sobie sprawę, że tron należy się rywalce. Jej Elżbieta I błyszczy najjaśniejszym blaskiem podczas spotkania z Marią Stuart. Wtedy klasyczną suknię z gorsetem zamienia na ekskluzywny kostium współczesnej bizneswoman. Jest skupiona, wyniosła i "zimna jak skała", jak zauważa Maria Stuart. Elżbieta I to zdecydowanie najlepsza rola Figury w Teatrze Wybrzeże - pisał Łukasz Rudziński w portalu trojmiasto.pl (27.09.2014).
W 2015 roku zagrała w szekspirowskich "Wesołych kumoszkach z Windsoru" w reżyserii Pawła Aignera i w "Tresowanych duszach" w reżyserii Adama Orzechowskiego. W tym samym roku z Gabrielą Zapolską spotkała się również na wielkim ekranie - zagrała u boku Krystyny Jandy i Mai Ostaszewskiej w "Paniach Dulskich" Filipa Bajona, współczesnej wariacji na temat słynnej "Moralności pani Dulskiej".
O jej rolach z Teatru Wybrzeże z ostatnich lat (m.in. o nagradzanej "Fedrze" w reż. Grzegorza Wiśniewskiego, premiera: kwiecień 2019) Jacek Wakar w Albumie Teatru Wybrzeże napisał:
[...] oszołomiła FEDRĄ – zagraną oszczędnie, ostro, bez łez, za to z bezmiarem cierpienia. Dostała za tę kreację szereg nagród, włącznie z Grand Prix Kaliskich Spotkań Teatralnych dla najlepszej aktorki. W TROJANKACH Ajschylosa do niej jako Heleny należy quasikomediowy epilog przedstawienia. W BALKONIE również w reżyserii Jana Klaty brawurowo zabawiła się postacią Sędziego. Jest gwiazdą Teatru Wybrzeże, ale nic sobie z tego nie robi, zawsze służąc zespołowi. Każde kolejne przedstawienie to potencjalna zmiana jej wizerunku. Wiadomo nie od dziś, że są twórcy, którzy przyjeżdżają do gdańskiego teatru, aby pracować właśnie z nią. Wiedzą, że zawsze pójdzie na całość, wydobywając gdzieś z głębi siebie własne potwory i na scenie się z nimi zmagając.
W 2020 wystąpiła w prezentowanym na 77 Festiwalu w Wenecji filmie Małgorzaty Szumowskiej i Macieja Englerta pt. "Śniegu już nigdy nie będzie".
Nagrody:
- 1987 - Złota Kaczka - nagroda przyznawana przez czytelników miesięcznika "Film";
- 1998 - Złota Kaczka - nagroda przyznawana przez czytelników miesięcznika "Film";
- 1999 - Nagroda za najlepszą rolę kobiecą, za rolę Gosi w filmie Ajlawiu Marka Koterskiego na 24. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni;
- 2000 - Kryształowy Granat dla najlepszej aktorki komediowej na 4. Festiwalu Komedii Polskich w Lubomierzu;
- 2003 - Nagroda za pierwszoplanową rolę kobiecą, za rolę Ubicy w filmie Ubu Król Piotra Szulkina na 28. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni; Nagroda miesięcznika "Twój Styl" dla najlepszej polskiej aktorki festiwalu, za rolę Matki w filmie Żurek Ryszarda Brylskiego podczas 9. Lata Filmów w Kazimierzu nad Wisłą;
- 2004 - Orzeł - Polska Nagroda Filmowa za najlepszą główną rolę kobiecą, za rolę Matki w filmie Żurek Ryszarda Brylskiego; Nagroda publiczności, statuetka Jańcia Wodnika, za najlepszą kobiecą kreację aktorską, za rolę Matki w filmie Żurek Ryszarda Brylskiego na 11. Ogólnopolskim Festiwalu Sztuki Filmowej "Prowincjonalia" we Wrześni;
- 2006 - Nagroda za rolę Matki w przedstawieniu Alina na zachód Dirka Dobbrowa w reżyserii Pawła Miśkiewicza w Teatrze Dramatycznym w Warszawie na 46. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych; Warszawska Puenta - nagroda magazynu "Warsaw Point" - Puenta Mistrzowska za różnorodność w kreacjach scenicznych.
- 2011 - Świdnica - 4. Festiwal Reżyserii Filmowej - Nagroda Kryształowego Dzika za twórczą współpracę aktora z reżyserem
- 2012 - Wrocław - I Festiwal Aktorstwa Filmowego im. Tadeusza Szymkowa - Platynowy Szczeniak za wybitne osiągnięcia w aktorstwie filmowym
- 2012 - Cottbus - 22. FilmFestival Cottbus - wyróżnienie jury młodzieżowego za rolę w filmie Yuma w reż. Piotra Mularuka
- 2019 - Nagroda Specjalna im. Zbyszka Cybulskiego za Całokształt Twórczości
- 2020 - Grand Prix Kaliskich Spotkań Teatralnych za rolę tytułową w "Fedrze" z Teatru Wybrzeże w Gdańsku
Autor: Monika Mokrzycka-Pokora, czerwiec 2007; aktualizacja: maj 2016, marzec 2024 (ZLS)
